Wąpielsk (gmina)

Wąpielsk (1940-54 gmina Radziki Duże) – gmina wiejska w Polsce położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie rypińskim. W latach 1975–1998 gmina administracyjnie należała do województwa toruńskiego.

Wąpielsk

gmina wiejska
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	rypiński
TERC	0412062
Wójt	Beata Gabryszewska
Powierzchnia	93,78 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności	4047[1]
• gęstość	43,4 os./km²
Nr kierunkowy	56
Tablice rejestracyjne	CRY
Adres urzędu: Urząd Gminy w Wąpielsku Wąpielsk 20 87-337 Wąpielsk
Szczegółowy podział administracyjny
Położenie na mapie powiatu
53°08′00″N 19°17′00″E
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej

Siedziba gminy to Wąpielsk.

Według danych z 31 grudnia 2011^[2] gminę zamieszkiwały 4122 osoby.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002^[3] gmina Wąpielsk ma obszar 93,78 km², w tym:

• użytki rolne: 71%
• użytki leśne: 20%

Gmina stanowi 15,97% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2011^[2]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	4122	100	2065	50,1	2057	49,9
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	43,9		22		21,9

• Piramida wieku mieszkańców gminy Wąpielsk w 2014 roku^[1].

Historia

Gmina zbiorowa Wąpielsk powstała w 1867 roku w powiecie rypińskim w guberni płockiej. W okresie międzywojennym gmina Wąpielsk należała do powiatu rypińskiego w woj. warszawskim. 1 kwietnia 1938 roku gminę wraz z całym powiatem rypińskim przeniesiono do woj. pomorskiego^[4].

24 października 1940 gminę Wąpielsk zniesiono^[5][6], przekształcając ją w gminę Radziki Duże (Ratsfelde)^[7]; równocześniе gromady Cetki, Długie i Warpalice wyłączono z gminy Wąpielsk i włączono do nowo utworzonej gminy Rypin (Rippin-Land)^[8], natomiast do gminy Ratsfelde włączono gromady Bielawki, Lamkowizna, Łapinóż, Łapinóż-Rumunki i Łapinóżek z gminy Osiek^[7].

Po wojnie, dekretem PKWN z 21 sierpnia 1944 r. o trybie powołania władz administracji ogólnej pierwszej i drugiej instancji, uchylono wszelkie zmiany w podziale administracyjnym państwa wprowadzone przez okupanta (Art. 11)^[9]. Jednak, zmiany w podziale administracyjnym powiatu rypińskiego wprowadzone podczas wojny utrzymywały się w praktyce także po wojnie^[5]. Było to praktykowane do tego stopnia, że Wojewoda Pomorski wydał 22 kwietnia 1950 specjalne ogłoszenie informujące o powróceniu do stanu administracyjnego z 1 września 1939, podkreślając szczególnie, że „gromada Łapinóż należy do gminy wiejskiej Osiek, a nie do gminy wiejskiej Wąpielsk”^[10]. Tak więc przedwojenna gmina Wąpielsk winna funkcjonować de iure także po wojnie, choć w praktyce nadal stosowano zarówno nazewnictwo, jak i skład gmin wprowadzony przez okupanta.

Na przykład GUS-owski oficjalny Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r. dalej wylicza gminę Radziki Duże w miejsce gminy Wąpielsk, umieszczając gromady Cetki, Długie i Warpalice (należące przed wojną do gminy Wąpielsk) w gminie Strzygi (następniczki utworzonej przez hitlerowców gminy Rypin), a gromady Bielawki, Lamkowizna, Łapinóż, Łapinóż-Rumunki i Łapinóżek (należące przed wojną do gminy Osiek) w gminie Radziki Duże^[11]. Podobnie było nawet w wydawnictwach wojewódzkich, np. w Dzienniku Urzędowym Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z 1954 w opisie gmin i gromad podlegających transformacji w związku z reformą administracyjną państwa^[12]. Brak konsensusu trwał do jesieni 1954, kiedy to formalnie zniesiono gminy wiejskie w miejsce gromad^[13].

Dopiero gmina utworzona w 1973 roku nazywa się formalnie Wąpielsk^[14].

Ochrona przyrody

Na terenie gminy znajduje się rezerwat przyrody Tomkowo – leśny, chroni las mieszany z domieszką modrzewia polskiego.

Zabytki

Dwór w Wąpielsku

Pałac w Radzikach Małych

Pozostałość zamku w Radzikach Dużych

• Długie – Pałac z 1 poł. XIX w. wraz z otaczającym go parkiem, budynek dawnego młyna, spichrz
• Łapinóżek – Dwór z 2 poł. XIX w. z oficyną i pozostałością parku
• Radziki Duże – Kościół św. Katarzyny z 2 poł. XIV w., ruiny zamku z XIV/XV w.
• Radziki Małe – Ruiny pałacu z XVII w.
• Tomkowo – Dwór oraz naturalny park sąsiadujący z rezerwatem przyrody
• Wąpielsk – Eklektyczny dwór z 2 poł. XIX w., otaczający go park, brama wjazdowa

Miejscowości w gminie Wąpielsk

Wsie

Bielawki, Długie, Kiełpiny, Kierz Półwieski, Kupno, Lamkowizna, Łapinóż-Rumunki, Łapinóżek, Półwiesk Duży, Półwiesk Mały, Radziki Duże, Radziki Małe, Ruszkowo, Tomkowo, Wąpielsk.

Osady

Chorab, Noskowizna, Olszak

Sąsiednie gminy

Bobrowo, Brodnica, Brzuze, Golub-Dobrzyń, Osiek, Radomin, Rypin

Przypisy

1. Gmina Wąpielsk w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-14], liczba ludności na podstawie danych GUS.
2. Ludność w gminach według stanu w dniu 31.12.2011 r.. GUS. [dostęp 2013-09-07]. (pol.).
3. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
4. Dz.U. z 1938 r. nr 27, poz. 240.
5. Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej: Praca zespołowa pod redakcją prof. Stanisława Srokowskiego. Warszawa: Biblioteka Samorządowca Nr 77, 1948. Brak numerów stron w książce
6. Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Instytut Wydawniczy Kolumna, 1948. Brak numerów stron w książce
7. Amtsbezirk Ratsfelde [online], de/dawp/rippin/ratsfeld.htm [dostęp 2024-04-26].
8. Amtsbezirk Rippin (Westpr.)-Land.
9. Dz.U. z 1944 r. nr 2, poz. 8.
10. Pomorski Dziennik Wojewódzki. 1950, nr 10, poz. 208.
11. Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa.
12. Uchwała Nr 24/10 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu rypińskiego; w ramach Zarządzenia Nr 9 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z 18 listopada 1954 w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z 5 października 1954 dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 12, Poz. 63).
13. Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191.
14. Uchwała Nr XVIII/88/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z dnia 6 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie bydgoskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z dnia 9 grudnia 1972, Nr. 17, Poz. 200).

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia lotnicze gminy Wąpielsk. zdjeciawapielsk.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-10)].