Loading AI tools
polski pisarz Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Władysław Jan Umiński (ur. 10 listopada 1865 w Przedczu, zm. 31 grudnia 1954 w Warszawie) – polski pisarz i eseista tworzący w nurcie powieści przygodowej oraz fantastyki naukowej[1], popularnie nazywany „polskim Juliuszem Verne’em”[2][3][4], przyrodnik[5]. Jego twórczość zawierała często akcenty patriotyczno-wolnościowe.
Jest autorem polskiej nazwy „samolot”, której użył po raz pierwszy w powieści Samolotem naokoło świata z 1911[6].
Urodził się 10 listopada 1865 w małym miasteczku Przedecz w ubogiej rodzinie inteligenckiej[7][8][9]. Ojciec – Julian Umiński (1823–1875), pochodzący ze zubożałej rodziny szlacheckiej[potrzebny przypis] – był malarzem[10], matka – Tekla z Bogdańskich – pracowała jako nauczycielka[11].
Władysław uczył się w gimnazjum filologicznym i szkole realnej. Ukończył studia przyrodnicze na uniwersytecie w Petersburgu. Przeprowadzał doświadczenia w laboratorium Muzeum Przemysłu i Rolnictwa (gdzie zetknął się z Marią Skłodowską-Curie), budował w latach osiemdziesiątych XIX w. modele machin latających, aczkolwiek bez większych sukcesów, m.in. z powodu trudnej sytuacji finansowej[9][11][12].
Pisał oraz zajmował się m.in. katalogowaniem książek w bibliotece Politechniki Warszawskiej, prowadzeniem przedstawicielstwa studzien artezyjskich, pracą jako referent w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Urzędzie Filmowym[11].
W 1889 roku założył w Warszawie Kółko Awiatyczne, do którego należał m.in. polski wynalazca oraz pionier lotnictwa w Polsce Czesław Tański[13]. W powieści Samolotem naokoło świata (1911) wprowadził polską nazwę aeroplanu – samolot[14]. Zajmował się popularyzacją nauki i techniki[9]. Pierwszą jego książką popularnonaukową była Żegluga powietrzna (1894), a później opublikował ponad czterdzieści broszur i odczytów z dziedziny nauki, techniki i przemysłu. Współpracował z wieloma czasopismami – przed I wojną światową jego teksty ukazywały się w takich pismach, jak „Wieczory Rodzinne”, „Tygodnik Mód i Powieści”, „Kurier Codzienny”, „Kurier Warszawski”, „Prawda”, „Czytelnia dla Wszystkich”, „Miesiąc Ilustrowany”[9]. W dwudziestoleciu międzywojennym jego aktywność na tym polu osłabła[9], tylko kilkakrotnie publikuje w „Płomyku”[potrzebny przypis], „Naokoło Świata”[potrzebny przypis], „Moim Pisemku”[potrzebny przypis], „Iskrach”[potrzebny przypis], „Locie”[9].
Był także autorem znanych adaptacji dzieł Gabriela Ferry’ego, A. Wildensteina, Władysława L. Anczyca, Friedricha Joachima Pajekena i innych. Był przyjacielem wiodącego wydawcy Michała Arcta[potrzebny przypis].
Postanowieniem prezydenta Bolesława Bieruta z 17 marca 1952 został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski z okazji 70-lecia twórczości literackiej[15].
W roku 1952[16] rozpoczął pracę nad nową, monumentalną powieścią Świat za lat tysiąc, której jednak nie zdążył ukończyć[17]. Inne niedokończone powieści Umińskiego nosiły tutuły O własnych siłach i Zmora świata[18].
Zmarł 31 grudnia 1954 w Warszawie[7]. Został pochowany na tamtejszym cmentarzu Powązkowskim (kwatera 73-1-1)[19][20].
Władysław Umiński pisał liczne odczyty popularnonaukowe, powieści przygodowe dla młodzieży, a także pionierskie polskie powieści fantastycznonaukowe[11][9]. Nazwany "twórcą polskiej egzotyki podróżniczo-przygodowej"[21].
Umiński jest uznawany zwykle za głównego, obok Antoniego Langego i Jerzego Żuławskiego, prekursora fantastyki naukowej na gruncie literatury polskiej[22]. Do jego znaczących utworów w tym gatunku należą m.in. W nieznane światy (1895) i Zaziemskie światy (1956)[8][23]. To właśnie w powieściach zawierał on projekty swoich maszyn, na których realizację nie było go stać finansowo.
Umiński był autorem książek dla dzieci i młodzieży, publicystą i popularyzatorem nauki[24]. Od dzieciństwa marzył o byciu konstruktorem maszyn. Ponieważ jednak z powodu trudnej sytuacji finansowej nie mógł zrealizować tego zamierzenia, opisywał swoje pomysły i projekty w kolejnych dziełach literackich[25]. Z tego powodu element fantastyczny w jego książkach był oszczędny w stosunku do pomysłów Juliusza Verne’a czy Herberta George’a Wellsa, dostosowany do realnych możliwości technicznych[26]. Proza Umińskiego miała zwykle wymowę dydaktyczną oraz budujące przesłanie[1][24]. Debiutując w okresie Młodej Polski, był więc uważany za epigona poprzedniej epoki oraz właściwej jej tzw. pracy u podstaw[24].
Krystyna Kuliczkowska zauważyła, pisząc w latach 70. XX wieku, że wśród polskich literatów "starszego pokolenia" cenione były utwory krajoznawcze Umińskiego, takie jak Od Warszawy do Ojcowa, które zainspirowało jedną z powieści Jarosława Iwaszkiewicza; najchętniej czytane i popularne były jego "powieści egzotyczno-podróżnicze i fantastyczno-naukowe", napisane według schematu "powieści awanturniczej"[27].
Pisarz, przez prawie cały okres twórczości zafascynowany pozytywistycznym ideałem postępu, pod koniec życia przyjął sceptyczną postawę wobec rozwoju techniki i nauki, któremu nie towarzyszy dbałość o dobry obyczaj oraz wartości duchowe[24]. W ostatnich powieściach „niechętnie patrzy na rozwój cywilizacji materialnej, zwraca natomiast uwagę na wewnętrzny, duchowy rozwój człowieka znajdującego swój ideał w biernej kontemplacji”[24]. Podejmował również tematykę narodowowyzwoleńczą[28], czemu dał wyraz zwłaszcza w powieściach Krwawy chleb (Znojny chleb) oraz Flibustierowie[29]. Patriotyzm Umińskiego odznaczał się jednak w większości powieści autora, który bohaterami swoich opowieści czynił zazwyczaj dzielnych i pomysłowych Polaków[30][31].
Umiński był też autorem kilku przekładów, m.in. tłumaczył powieści – niekiedy ze streszczeniami i przeróbkami – takie jak Młody jeniec indyjski Friedricha J. Pajekena , Wśród lodów i nocy. Prawdziwe przygody w podróży do bieguna północnego Fridtjofa Nansena i Diabeł Morski Felixa von Lucknera[11].
Badania nad twórczością Umińskiego są utrudnione przez fakt, że badacze nie mają dostępu do archiwum autora, które, o ile się zachowało, jest prawdopodobnie w posiadaniu jego spadkobierców[23].
Daty publikacji według pierwszego wydania książkowego; wiele ukazało się wcześniej w odcinkach w magazynach[11].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.