Ulica Nożownicza we Wrocławiu

Ulica Nożownicza – ulica położona we Wrocławiu na Starym Mieście. Łączy ulicę Odrzańską z ulicą Jodłową i placem Nowy Targ. Ma 446 m długości^[1][2].

ulica Nożownicza

Stare Miasto
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Wrocław
Długość	446 m
Przebieg
ul. Odrzańska ul. Więzienna ul. Kuźnicza ul. Szewska ul. Łaciarska ul. Jodłowa pl. Nowy Targ
Położenie na mapie Wrocławia ulica Nożownicza
Położenie na mapie Polski ulica Nożownicza
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego ulica Nożownicza
51°06′44,038″N 17°02′04,640″E

Zagospodarowanie

Zabudowa ulicy (od lewego dolnego narożnika do prawego środka zdjęcia)

Budynek dawnej szkoły, po prawej powojenna zabudowa ul. Nożowniczej

Pl. Nowy Targ, w tle współczesny budynek przy skrzyżowaniu ul. Nożowniczej z ul. Jodłową

ul. Jodłowa 1 i pl. Nowy Targ

Widok od ul. Kuźniczej w kierunku pl. Nowy Targ

Ul. Szewska 27-31

ul. Nożownicza 35 i wnętrze międzyblokowe

Skrzyżowania

ul. Odrzańska

ul. Więzienna

ul. Kuźnicza

ul. Szewska

ul. Łaciarska

ul. Jodłowa i pl. Nowy Targ

Budynki współczesne

Dom Ekonomisty

ul. Nożownicza 42-46

ul. Szewska 52

ul. Nożownicza 40

ul. Nożownicza 35

ul. Kuźnicza 25 i ul. Nożownicza 28-30

ul. Kuźnicza 20 i 22

ul. Kuźnicza 47

ul. Nożownicza 14

ul. Więzienna 21, 21a, 21b, 21c

ul. Nożownicza 2, 4

Więzienie Miejskie, obecnie Zakład Archeologii PAN

Historia

Pierwotnie w miejscu dzisiejsze ulicy Nożowniczej przebiegał ciąg niezależnych przecznic łączących przecinające przez nie ulice. Historia ich wiąże się z cechem nożowników^[2], od którego pochodzą późniejsze nazwy tej ulicy, z wyłączeniem okresu, kiedy określano jej zachodni odcinek od znajdującego się tu więzienia miejskiego powstałego w pierwszej połowie XIV wieku^{[uwaga 1][2][3][4]} oraz kilku nazw przypisywanym wschodniemu odcinkowi. Przede wszystkim początkowo wiązano ją z tą gałęzią działalności w zachodniej części pomiędzy ulicą Więzienną a ulicą Kuźniczą. Odkryto między innymi w miejscu dzisiejszych numerów 16, 18 i 20, zespół jednoizbowych, jednolitych, maleńkich kamienic w stylu gotyckim, przypisywanych właśnie niezamożnym członkom cechu nożowników^[2].

Natomiast większość posesji przy tej ulicy w przeszłości stanowiło oficyny dla nieruchomości położonych przy ulicach sąsiednich^[2].

Nazwy

W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy:

• wczesne nazwy:
  • "uliczka poprzeczna za więzieniem" – część zachodnia od ulicy Więziennej do ulicy Kuźniczej, od 1403 r. do 1419 r.^[2]
  • Płaszczarska, Mentelergasse, także Nowopłaszczarska^{[uwaga 2]} – część wschodnia od ulicy Szewskiej, od 1403 r.^[2]
  • Roeweffergasse, XVI wiek^[2]
  • Messergasse – część zachodnia do ulicy Szewskiej, od 1419 r.^[2]
• XVIII wiek:
  • Messergasse – część zachodnia^[2]
  • Kleine Messergasse – od ulicy Szewskiej do Łaciarskiej, 1743 r.^[2]
  • Röftergässe, Kleine Messerschmiedegasse, Klemptnergasse – wschodnia część^[2]
• Messergasse – całość, od 1824 r. do 1945 r.^[2][5]
• Nożownicza, od 1945 r.^[1][2][5].

Wcześniejsza nazwa Messerstrasse funkcjonująca od 1419 roku wywodziła się od cechu nożowników (nóż – niem. messer)^[2][5]. Współczesna nazwa ulicy została nadana przez Zarząd Miejski i ogłoszona w okólniku nr 97 z 31.11.1945 r.^[1].

Układ drogowy

Do ulicy przypisana jest droga gminna o długości 446 m^[1] klasy dojazdowej^[6][7][8].

Ulice i place powiązane z ulicą Nożowniczą:

• skrzyżowanie: ulica Odrzańska^[1][9]
• skrzyżowanie: ulica Więzienna^[10]
• skrzyżowanie: ulica Kuźnicza^[11]
• skrzyżowanie: ulica Szewska^[12], jednotorowa linii tramwajowa^[13]
• skrzyżowanie: ulica Łaciarska^[14]
• skrzyżowanie:
  • ulica Jodłowa^[1][15]
  • plac Nowy Targ^[16].

Zabudowa i zagospodarowanie

Ulica Nożownicza znajduje się w obrębie Starego Miasta, w którym dominuje zabudowa mieszkalna i usługowa, ze szczególnym naciskiem na tworzenie miejsc centrotwórczych^[17]. Zniszczenia wojenne powstałe podczas oblężenia Wrocławia w 1945 r. sprawiły, że zachowały się lub odbudowano tylko nieliczne obiekty przy ulicy Nożownicznej. Pozostałe budynki to zabudowa głównie powojenna^[18] .

Strona północna ulicy to niemal na całej długości zabudowa pierzejowa, ciągła, na którą składają się dawne kamienice i powojenna zabudowa mieszkalna i mieszkalno-usługowa. Jedynym wyjątkiem jest otwarty wjazd do wnętrza kwartału pomiędzy budynkami przy ulicy Nożowniczej 14/16, a budynkiem przy ulicy Kuźniczej 48^[18] . Wskazuje się na konieczność przebudowy istniejącej zabudowy przy ulicy Nożowniczej 16 w sposób umożliwiający uzupełnienie pierzei północnej^[19]. Ponadto określa się wymóg dla budynku przy ulicy Nożowniczej 40 kompleksowej modernizacji łącznie z projektowaną zabudową pierzejową przy ul. Szewskiej, polegającej między innymi na korekcie formy architektonicznej elewacji i innych aspektach^[20] oraz przy ulicy Nożowniczej 42-46 i ul. Łaciarskiej 39 w zakresie korekty elewacji i zabudowa podcieni^[21].

W pierzei południowej natomiast występuje zróżnicowana zabudowa tego obszaru. Jedynie na odcinku od ulicy Odrzańskiej od ulicy Więziennej, podobnie jak po stronie północnej, znajduje się ciągła zabudowa pierzejowa. Za ulicą Więzienną natomiast znajduje się zabytkowe dawne więzienie, a za nim droga wewnętrzna i teren zamkniętej szkoły podstawowej wraz z powojennym budynkiem położonym przy ulicy Kuźniczej. Z kolei pomiędzy ulicą Kuźniczą i ulicą Szewską zabudowę stanowi kamienica przystosowana do potrzeb Instytutu Filologii Angielskiej Uniwersytetu Wrocławskiego połączona z nowym budynkiem przy ulicy Kuźniczej 22, a za nią otwarty teren z niewielkim zespołem dwóch mieszkalnych budynków dwuklatowych (ulica Nożownicza 27, 29 i ulica Kotlarska 11, 13). Dalej za ulicą Szewską ukształtowano zróżnicowaną zabudowę składającą się z dawnych kamienic i powojennych budynków mieszkalnych, z otwartymi wjazdami do wnętrz kwartałów^[18] . Wskazuje się na konieczność zmian i rekompozycji układu zabudowy, między innymi przy ulicy Nożowniczej. Dotyczy to zabudowy ulica Nożownicza 27, 29, gdzie wskazuje się konieczność jej odtworzenia obrzeżnego układu zabudowy w obrębie kwartału urbanistycznego^[22][23], oraz Nożownicza 28, 30, 35 i 40, dla której wskazuje się konieczność modernizacji w obrębie kwartałów urbanistycznych^[24], ulicy Nożowniczej 35 poprzez modernizację i uzupełnienie zabudowy obrzeżnej^[25], a także przy Więziennej 6 zabudowę pierzei południowej^[26].

Ochrona i zabytki

Obszar, na którym położona jest ulica Nożownicza, podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Starego Miasta z XIII-XIX wieku, wpisanego do rejestru zabytków pod nr. rej.: 196 z 15.02.1962 oraz A/1580/212 z 12.05.1967 r.^[27][28]. Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii^[29] [30] . Samo miasto włączyło ten obszar jako cenny i wymagający ochrony do Parku Kulturowego "Stare Miasto", który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego i historycznego charakteru najstarszej części miasta^[31] .

Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki:

obiekt, położenie	powstanie, nr rej.[uwaga 3]	foto
zamknięcie zachodniej osi widokowej
Kamienica, ob. budynek biurowy ul. Odrzańska 22[32] [33][34]	ok. 1860 r. gez, mpzp[32] [33][34]
Kamienica, ob. budynek mieszkalny z usługowym parterem ul. Odrzańska 23[32] [35][34]	ok. 1860-1870 r. gez, mpzp[32] [35][34]
pierzeja południowa
Kamienica "Pod Złotym Lichtarzem", ob. budynek mieszkalny z usługowym parterem ul. Nożownicza 1[32] [36][37]	ok. 1880 r. gez, mpzp[32] [36][37]
Więzienie Miejskie, ob. Zakład Archeologii PAN ul. Więzienna 6[32] [38][39]	2 poł. XIV w. (skrzydło pn.), ok. 1500 r. (pozostałe skrzydła), 1863 r. (moderizacja i rozbudowa)[32]  XV w.[38] 4 z 12.03.1960[38] oraz A/2794/169 z dn. 15.02.1962 r.[32] [38][39]
Kamienica, ob. Instytut Filologii Angielskiej Uniwersytetu Wrocławskiego ul. Nożownicza 25[32] [40][41]	pocz. XIX w., ok. 1900 r., po 2000 r. (remont, rozbudowa, połączenie z oficyną ul. Kuźnicza 21) gez, mpzp[32] [40][41]
Kamienica ul. Nożownicza 37[32] [42][43]	ok. 1895 r. gez, mpzp[32] [42][43]
Kamienica "Pod Złotym Sercem" ul. Łaciarska 28[32] [44][45]	XV w., 1924 r., ok. 2009 r. (remont)[32]  XVIII w.[45] A/3150/76 z dn. 06.02.1962[32] [44][45]
zamknięcie wschodniej osi widokowej
Kamienica, ob. z częściowo usługowym przyziemiem ul. Jodłowa 1[32] [46][47]	ok. 1895 r., po 1945 r. gez, mpzp[32] [46][47]
pierzeja północna
Szkoła Wyższa Urszulanek, ob. budynek mieszkalny z częściowo usługowym parterem ul. Łaciarska 29-29a[32] [47][48]	XVIII/XIX w., pocz. XX w. gez, mpzp[32] [47][48]
Kamienica, ob. budynek mieszkalny z usługowym parterem (pub) ul. Nożownicza 12[32] [49][50]	ok. 1880 r., ok. 1965 r., po 2000 r. gez, mpzp[32] [49][50]
Kamienica "Pod Wielorybem" ul. Nożownicza 10[32] [50][51]	ok. 1880 r. gez, mpzp[32] [50][51]
Kamienica ul. Nożownicza 6/8[32] [50][52]	ok. 1880 r., ok. 1960 r. (remont i przebudowa) gez, mpzp[32] [50][52]
Kamienica z usługowym parterem ul. Więzienna 7[32] [50][53]	ok. 1870 r. gez, mpzp[32] [50][53]
Kamienica "Pod Złotym Drzewem" – hotel (Ditler's Hotel), ob. budynek mieszkalny z usługowym parterem ul. Odrzańska 17, 17a, 17b, 17c[32] [54][55]	ok. 1880 r. gez, mpzp[32] [54][55]

Zobacz też

• Historia Wrocławia
• Architektura Wrocławia

Uwagi

1. Współczesny adres dawnego więzienia miejskiego: ulica Więzienna 9 we Wrocławiu^{[uwaga 4]}.
2. Początkowo nazwy ulicy takie jak Płaszczarska i Nowopłaszczarska nadawano odmiennie by odróżnić je od nazwy ulicy Płaszczarskiej, którą nosiła obecna ulica Krawiecka^{[uwaga 5][uwaga 6]}.
3. Nr rej.: numer wpis do rejestru zabytków; mpzp – miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego; gez – gminna ewidencja zabytków.
4. Harasimowicz 2006 ↓, s. 954 (Więzienie miejskie).
5. Harasimowicz 2006 ↓, s. 596 (Nożownicza).
6. Harasimowicz 2006 ↓, s. 441 (Krawiecka).

Przypisy

1. ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 3223 (Nożownicza).
2. Harasimowicz 2006 ↓, s. 596 (Nożownicza).
3. Harasimowicz 2006 ↓, s. 954 (Więzienna).
4. Harasimowicz 2006 ↓, s. 954 (Więzienie miejskie).
5. Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 100 (Messerstr.).
6. Uchwała RMWr 2002 ↓, §5 ust. 5 pkt 4.
7. Uchwała RMWr 2002 ↓, §12 ust. 7.
8. Uchwała RMWr 2009 ↓, §37 ust. 2.
9. ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 3286-3288 (Odrzańska).
10. ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 5463 (Więzienna).
11. ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 2392-2393 (Kuźnicza).
12. ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 4916 (Szewska).
13. Uchwała RMWr 2002 ↓, §5 ust. 5 pkt 2.
14. ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 2587 (Łaciarska).
15. ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 1639 (Jodłowa).
16. ZDiUM ulice 2018 ↓, poz. 3220-3222 (Nowy Targ).
17. Uchwała RMWr 2002 ↓, §25, 26, 29, 30, 33, 34, 37, 38.
18. MP SIP 2019 ↓.
19. Uchwała RMWr 2002 ↓, §26 ust. 3 pkt 4.
20. Uchwała RMWr 2002 ↓, §37 ust. 3 pkt 2.
21. Uchwała RMWr 2002 ↓, §37 ust. 3 pkt 3.
22. Uchwała RMWr 2002 ↓, §5 ust. 5 pkt 10.
23. Uchwała RMWr 2002 ↓, §34 ust. 3 pkt 2.
24. Uchwała RMWr 2002 ↓, §5 ust. 5 pkt 8.
25. Uchwała RMWr 2002 ↓, §38 ust. 3 pkt 3.
26. Uchwała RMWr 2002 ↓, §26 ust. 3 pkt 2.
27. NID 2018 ↓, s. 207.
28. GEZ 2018 ↓, poz. 68.
29. NID 2013 ↓.
30. MP 1994 ↓.
31. wroclaw.pl 2018 ↓.
32. GEZ SIP 2019 ↓.
33. GEZ 2018 ↓, poz. 5517.
34. Uchwała RMWr 2002 ↓, §24 ust. 3 pkt 1 lit. b.
35. GEZ 2018 ↓, poz. 5518.
36. GEZ 2018 ↓, poz. 5351.
37. Uchwała RMWr 2002 ↓, §26 ust. 3 pkt 1 lit. b.
38. NID 2018 ↓, s. 234.
39. Uchwała RMWr 2002 ↓, §26 ust. 3 pkt 1 lit. a.
40. GEZ 2018 ↓, poz. 5355.
41. Uchwała RMWr 2002 ↓, §34 ust. 3 pkt 1.
42. GEZ 2018 ↓, poz. 5356.
43. Uchwała RMWr 2002 ↓, §38 ust. 3 pkt 1.
44. GEZ 2018 ↓, poz. 4285.
45. NID 2018 ↓, s. 224.
46. GEZ 2018 ↓, poz. 2658.
47. Uchwała RMWr 2009 ↓, §8.
48. GEZ 2018 ↓, poz. 4286.
49. GEZ 2018 ↓, poz. 5354.
50. Uchwała RMWr 2002 ↓, §26 ust. 3 pkt 1.
51. GEZ 2018 ↓, poz. 5353.
52. GEZ 2018 ↓, poz. 5352.
53. GEZ 2018 ↓, poz. 9774.
54. GEZ 2018 ↓, poz. 5513.
55. Uchwała RMWr 2002 ↓, §25 ust. 3 pkt 1 lit. a.

Bibliografia

• Gminna Ewidencja Zabytków, Urząd Miejski Wrocławia, 1 sierpnia 2018 [dostęp 2018-09-11] (pol.).
• Gminna Ewidencja Zabytków - System Informacji Przestrzennej, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2019 [dostęp 2019-05-31] (pol.).
• JanJ. Harasimowicz JanJ. (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9 (pol.).
• Mapa podstawowa - System Informacji Przestrzennej, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2019 [dostęp 2019-05-31] (pol.).
• M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 425 Zarządzenie Prezydenta RP z 8 września 1994 roku, 1994 [dostęp 2016-11-30] (pol.).
• Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2018-05-04] (pol.).
• Park kulturowy we Wrocławiu, Oficjalny serwis Wrocławia, 2018 [dostęp 2019-06-03] (pol.).
• Uchwała L/1753/02 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 4 lipca 2002 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego północnej części obszaru Starego Miasta - rejon UNIWERSYTETU WROCŁAWSKIEGO, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 7 sierpnia 2002 r. Nr 170, poz.2415;Biuletyn Urzędowy RMW z 20 lipca 2002 r. Nr 7, poz.348, Wrocław, 4 lipca 2002 [dostęp 2019-05-31] (pol.).
• Uchwała NR XLI/1283/09 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 19 listopada 2009 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w rejonie placu Nowy Targ we Wrocławiu, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 14 stycznia 2010 r. Nr 6, poz.123; Biuletyn Urzędowy RMW z 25 listopada 2009 r. Nr 11, poz.291., Wrocław, 19 listopada 2009 [dostęp 2019-05-31] (pol.).
• Wrocław – zespół historycznego centrum, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 18 kwietnia 2013 [dostęp 2016-11-30] (pol.).
• Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 grudnia 2018 [dostęp 2019-01-25] (pol.).
• Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice”, Ewa Iwanska, sporządziła Jolanta Gac /NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 28 maja 2018 [dostęp 2018-07-31] (pol.).

Linki zewnętrzne

• Ulica Nożownicza, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], fotopolska.eu [dostęp 2019-05-30] (pol.).
• ul. Nożownicza, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici) [dostęp 2019-05-30] (pol.).
• ul. Nożownicza, wikimapia.org [dostęp 2019-05-30] (pol.).