Strażnica WOP Żytowań

Strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza Seitwann/Żytowań – zlikwidowany podstawowy pododdział Wojsk Ochrony Pogranicza pełniący służbę graniczną^{[uwaga 2]} na granicy z Niemiecką Republiką Demokratyczną i Republiką Federalną Niemiec^{[uwaga 3]}. Strażnica Straży Granicznej w Żytowaniu – zlikwidowana graniczna jednostka organizacyjna Straży Granicznej realizująca zadania bezpośrednio w ochronie granicy państwowej z Republiką Federalną Niemiec.

Strażnica WOP
Seitwann/Żytowań

Strażnica SG w Żytowaniu

Obiekty byłej strażnicy Żytowań (lipiec 2009)
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1945[uwaga 1]
Rozformowanie	po 16 maja 1991
Tradycje
Rodowód	34 strażnica WOP
Organizacja
Dyslokacja	Żytowań
Formacja	Wojska Ochrony Pogranicza Straż Graniczna
Podległość	7 komenda odcinka 32 batalion OP 92 batalion WOP Lubuska Brygada WOP batalion graniczny WOP Gubin Łużycka Brygada WOP Lubuski Oddział SG

Strażnica WOP Żytowań

(lipiec 2009)

(lipiec 2009)

Formowanie i zmiany organizacyjne

Strażnica została sformowana w 1945 w strukturze 7 komenda odcinka jako 34 strażnica WOP (Seitwann)^[2]  o stanie 56 żołnierzy. Kierownictwo strażnicy stanowili: komendant strażnicy, zastępca komendanta do spraw polityczno-wychowawczych i zastępca do spraw zwiadu. Strażnica składała się z dwóch drużyn strzeleckich, drużyny fizylierów, drużyny łączności i gospodarczej. Etat przewidywał także instruktora do tresury psów służbowych oraz instruktora sanitarnego^[3].

W związku z reorganizacją oddziałów WOP, 24 kwietnia 1948 strażnica została włączona w struktury 32 batalionu Ochrony Pogranicza, a 1 stycznia 1951 92 batalionu WOP w Gubinie.

Od 15 marca 1954 wprowadzono nową numerację strażnic^{[uwaga 4]}. Strażnica WOP Żytowań II kategorii otrzymała numer 39 w skali kraju^[5]. W 1956 rozpoczęto numerowanie strażnic na poziomie brygady. Strażnica Żytowań II kategorii była 12 w 9 Brygadzie Wojsk Ochrony Pogranicza^[6]. W 1960 funkcjonowała jako 10 strażnica WOP II kategorii Żytowań w strukturach 92 batalionu WOP, a 1 stycznia 1964 jako strażnica WOP nr 9 Żytowań uzyskała status strażnicy lądowej i zaliczona została do II kategorii^[7] . Natomiast w marcu 1968 była jako strażnica techniczna WOP nr 9 Żytowań typ I w strukturach ww. batalionu.

W 1976 Wojska Ochrony Pogranicza przeszły na dwuszczeblowy system zarządzania. Strażnicę podporządkowano bezpośrednio pod sztab Lubuskiej Brygady WOP w Krośnie Odrzańskim^[8], a w 1984 utworzonego batalionu granicznego WOP Gubin jako Strażnica WOP Żytowań. Po rozformowaniu Lubuskiej Brygady WOP, 1 listopada 1989 strażnica została włączona w struktury Łużyckiej Brygady WOP w Lubaniu Śląskim i tak funkcjonowała do 15 maja 1991^[9] .

Straż Graniczna:

Po rozwiązaniu Wojsk Ochrony Pogranicza, 16 maja 1991 strażnica została przejęta przez Lubuski Oddział Straży Granicznej^[10] i przyjęła nazwę Strażnica Straży Granicznej w Żytowaniu^[11] (Strażnica SG w Żytowaniu).

16 marca 2009 na bazie połączenia załóg GPK SG w Gubinku i strażnic SG w: Strzegowie, Polanowicach, Gubinie i Żytowaniu, została utworzona Placówka SG w Zielonej Górze-Babimoście^[12].

Ochrona granicy

Opis odcinka granicy z pierwszych lat służby przez Czesława Gajewskiego szefa strażnicy 1945–1947^[13]:

[...] Co wieś to kompania wojska. Brzeg rzeki zaminowany, na wyposażeniu 12 koni ani jednego samochodu. We wsi 7 rodzin niemieckich. Polaków jak na lekarstwo, za to liczne bandy. Były różne dramatyczne chwile, jak ta, gdy z na wpół wypalonego czołgu na lewym brzegu rzeki ktoś zaczął strzelać w kierunku strażnicy.

W grudniu 1948, 34 strażnica WOP Żytowań kategorii IV ochraniała odcinek granicy państwowej o długości 10 000 m.

W 1960 10 strażnica WOP Żytowań II kategorii ochraniała odcinek granicy państwowej:

• Od znaku granicznego nr 419, do znaku gran. nr 432.

W latach 1993–1994 Strażnica SG w Żytowaniu ochraniała odcinek granicy państwowej:

• Od znaku gran. nr 416 .

Wydarzenia

Pomnik st. szer. Zenona Chłąda

Żołnierze w miejscu śmierci st. szer. Zenona Chłąda (1958)

(maj 2014)

• 1957 – 20 sierpnia poległ w ochronie granicy st. szer. WOP Zenon Chłąd. Do tego zdarzenia doszło przez człowieka, który chciał nielegalnie przekroczyć granicę państwową. Dotarł on do ujścia Łomianki, którą przepłynął, był pewny, że przepłynął Nysę Łużycką i znajduje się na terytorium Niemiec. Idąc dalej natrafił na st. szer. Chłąda, którego zastrzelił z pistoletu TT i uciekł. Podczas dochodzenia znaleziono nad brzegiem Łomianki marynarkę, a w kieszeni bilet tramwajowy z Łodzi i grzebień z rudymi włosami. Na podstawie tych dowodów sprawca został ujęty i skazany^[14].
• 1975 – przy strażnicy działał Wojskowy Krąg Instruktorski ZHP. Kpr. Mieczysław Cupa i szer. Włodzimierz Tomczak prowadzili drużyny harcerskie w okolicznych szkołach^[13].
• 13 grudnia 1981–22 lipca 1983 – (stan wojenny w Polsce), normę służby granicznej dla żołnierzy podwyższono z 8 do 12 godzin na dobę. Ścisłą kontrolą objęto całą strefę nadgraniczną. W stan gotowości były postawione pododdziały odwodowe^[15].

Strażnice sąsiednie

Dyslokacje 1957 rok

• 33 strażnica WOP Budoradz ⇔ 35 strażnica WOP Kosarzyn – 1946
• 32 strażnica WO Gubin ⇔ 36 strażnica OP Rąpice – 1949
• 11 strażnica WOP Gubin ⇔ 13 strażnica WOP Rąpice – 1957
• 11 strażnica WOP I kategorii Gubin ⇔ 9 strażnica WOP II kategorii Rąpice – 01.01.1960
• 10 strażnica WOP Gubin techniczna kat. II ⇔ 8 strażnica WOP Rąpice lądowa kat. II – 01.01.1964
• Strażnica techniczna WOP nr 10 Gubin typ II ⇔ Strażnica WOP rzeczna nr 8 Rąpice – 03.1968
• Strażnica WOP Gubin lądowa ⇔ Strażnica WOP Rąpice lądowa – lata 80. XX w.

Straż Graniczna:

• Strażnica SG w Gubinie ⇔ Strażnica SG w Rąpicach – 16.05.1991^[11].

Dowódcy/komendanci strażnicy

stopień	Imię i nazwisko	czasokres
chorąży	Jerzy Djug	p.o.
podporucznik	Adolf Ozgowicz
porucznik	Edward Wojtkiewicz
podporucznik	Leon Gruza
podporucznik	Zdzisław Białynicki
podporucznik	Władysław Dziubiński	był w 1951
chorąży	Marian Adamik	15.03.1952–04.01.1954[16]
porucznik	Stanisław Milcz	był w 1954
porucznik	Wojciech Materka[17]	był w poł. lat 60.[18]
kapitan	Jan Gałązka
kapitan	Jan Goch	p.o.
kapitan	Jan Gałązka
porucznik	Zdzisław Biniaszczyk
porucznik	Jan Królikowski
porucznik	Jerzy Święconek
porucznik	Adam Mieszkało
porucznik	Julian Stępień	1971–był w 1975[13]

Uwagi

1. Od 1991 strażnica Straży Granicznej.
2. Pełnienie służby granicznej jest wykonywaniem zadania bojowego w ochronie granicy państwowej. Służbę ochrony granicy państwowej żołnierz WOP powinien pełnić z całkowitym poświęceniem i oddaniem, nie szczędząc swych sił, wiedzy i umiejętności fachowych, a nawet życia. Granica państwa musi być ochraniana zawsze bez względu na porę roku, doby i warunki (Rozdział V, Obowiązki żołnierza WOP, pkt 70)^[1].
3. Od 3 października 1990 z RFN.
4. Rozkaz dowódcy Wojsk Ochrony Pogranicza nr 04 z 22 lutego1954^[4].

Przypisy

1. Regulamin Służby Granicznej 1968 ↓, s. 24.
2. ASGran., sygn. 217/143 ↓.
3. Dominiczak 1985 ↓, s. 46.
4. Prochwicz 2011 ↓, s. 207.
5. Dyslokacja jednostek WOP 1954 ↓, k.5.
6. Wykaz dyslokacyjny 1957 ↓, k.190.
7. Wykazy dyslokacyjne WOP ↓.
8. Jackiewicz 1998 ↓, s. 53.
9. muzeumsg–Lubuska Brygada WOP ↓.
10. Łach 2013 ↓, s. 294.
11. Wojtunik 2021 ↓, s. 132.
12. Wojtunik 2021 ↓, s. 140.
13. Jerzy Zysnarski. Na granicy jest strażnica. „Magazyn Lubuski: organ Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Zielonej Górze”, s. 9, 1975.
14. Tadeusz Lech: Piknik nad Odrą. [w:] Koło Terenowe Nr 1 przy OM PTTK w Gubinie [on-line]. pttk.gubin.com.pl, 2012-09-08. [dostęp 2020-12-11]. (pol.).
15. Żurawlow 2011 ↓, s. 37.
16. Marian Adamik. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej IPN [on-line]. katalog.bip.ipn.gov.pl, 2019. [dostęp 2019-12-27]. (pol.).
17. Jerzy Jankowski: Ostatnie pożegnanie śp. ppłk. WOP Wojciecha Materki. emeryci-sg.org.pl, 2020-12-07. [dostęp 2020-12-08]. (pol.).
18. Jan Woś. W hołdzie żołnierzom Wojsk Ochrony Pogranicza i funkcjonariuszom Straży Granicznej. „Biuletyn nr 5 (2012)”. Problemy Ochrony Granic, s. 198–199, 2012. Koszalin: Centralny Ośrodek Straży Granicznej. ISSN 1429-2505.

Bibliografia

• Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945–1985. Warszawa: Wojskowa Drukarnia w Łodzi, 1985.
• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza: (1945–1991): krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• Halina Łach: System ochrony polskiej granicy państwowej. Olsztyn: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych. Wydział Humanistyczny UWM, 2013. ISBN 978-83-935593-8-1.
• Józef Ostrowski: Lubuska Brygada Wojsk Ochrony Pogranicza 1945–1989. Ludzie – wydarzenia. Krosno Odrzańskie: Drukarnia Dem-druk w Lubsku, 2005.
• Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
• SławomirS. Żurawlow SławomirS., Pododdziały Ochrony Pogranicza w Jaworzynce, Istebnej i Koniakowie – Rys historyczny 1922–2008, Gliwice: Gminny Ośrodek Kultury w Istebnej, 2011.
• Piotr Wojtunik: Historia Nadodrzańskiego Oddziału Straży Granicznej w Krośnie Odrzańskim. W: Mirosław Doroszkiewicz (przewodniczący): 30 lat Straży Granicznej : Straż Graniczna w latach 1991–2021 Biuletyn nr 59. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej im. Żołnierzy Korpusu Pogranicza, 2021, s. 131–156. ISSN 505-1757.
• Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1990 – Lubuska Brygada WOP. [w:] Muzeum Polskich Formacji Granicznych im. Władysława Raginisa [on-line]. muzeumsg.strazgraniczna.pl. [dostęp 2021-01-16]. (pol.).
• Archiwum Straży Granicznej, sygn. 217/143 k. 119–123. Wykazy dyslokacyjne WOP 1946
• Archiwum Straży Granicznej. Historia Lubuskiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza. Krosno Odrzańskie 1965
• Regulamin Służby Granicznej Część I – Zasady Ogólne, t. WOP 1/67, Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej Szefostwo Wojsk Ochrony Pogranicza, 1968, s. 24.
• Archiwum Straży Granicznej, Wykazy dyslokacyjne jednostek i pododdziałów Wojsk Ochrony Pogranicza
• Archiwum SGr., zespół archiwalny DWOP, sygn. 1284/200, Struktury organizacyjno-dyslokacyjne. Wykaz dyslokacyjny etatowych oddziałów i pododdziałów Wojsk Ochrony Pogranicza z 18 maja 1957.
• Archiwum SGr., zespół archiwalny DWOP, sygn. 1284/200, Struktury organizacyjno-dyslokacyjne. Dyslokacja jednostek Wojsk Ochrony Pogranicza z 8 kwietnia 1954.