Ruś Podkarpacka w latach 1918–1939
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Do I wojny światowej Ruś Zakarpacka była prowincją węgierską w obrębie Austro-Węgier.
Diaspora karpatorusińska w Stanach Zjednoczonych w 1918 r. dążyła do oderwania Rusi Zakarpackiej od Węgier. Przedstawiciele diaspory przedstawili prezydentowi USA Woodrowowi Wilsonowi koncepcje przyłączenia do Rosji lub Ukrainy. Wilson zasugerował przystąpienie do rozmów z Środkowoeuropejską Unią Demokratyczną organizacji na czele, której stał Tomasz Masaryk. 2 listopada Amerykańska Rada Narodowa Rusinów Węgierskich przystąpiła do Unii, a przedstawiciele stron podpisali umowę na mocy której wyrażali wolę by Ruś Podkarpacka weszła w skład przyszłej Czechosłowacji na zasadach federacyjnych[1]. 12 listopada 1918 w Scranton Amerykańska Rada Rusinów Węgierskich uchwaliła deklarację o przyłączeniu Rusi Zakarpackiej na zasadzie federacyjnej do Czechosłowacji, która sama miała być państwem federacyjnym. Rada przewidywała włączenie do Rusi północno-wschodniej części Słowacji (ówczesne komitaty: Zemplín, Szarysz i Spisz, obejmujące jednak większy obszar niż samą tylko Łemkowszczyznę słowacką), jak również części Węgier, czyli ogólnie ziem wchodzących wcześniej w skład tzw. Rusi Węgierskiej. Jednak ostatecznie Ruś Węgierską podzielono na trzy części, z których jedną – większą część Kraju Marmaroskiego przyznano Rumunii (traktat w Trianon), natomiast wymienione wyżej zachodnie „słowackie” powiaty Rusi – Czechosłowacji.
Ruska Rada Narodowa, założona w Starej Lubowli na Spiszu 8 listopada 1918, po przeniesieniu do Preszowa, zażądała samookreślenia narodowego zgodnego z czternastoma punktami Wilsona. Jej kontynuacja, Karpatoruska Rada Narodowa w Preszowie, zajęła 31 stycznia 1919 takie samo stanowisko. Rada reprezentowała początkowo orientację moskalofilską, ale wobec klęski „Białej” Rosji wybrała opcję czeską. Powstała wówczas koncepcja przyłączenia Zakarpacia do Czechosłowacji jako depozytu dla przyszłej Rosji. Zjazd działaczy ukraińskich w Chuście wypowiedział się za połączeniem z Ukrainą i wybrał 21 stycznia 1919 Centralną Radę Ludową, która 24 stycznia 1919 zgłosiła akces do Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej.
W Użhorodzie natomiast powstała 9 listopada 1918 kierowana przez gubernatora nowego autonomicznego węgierskiego „Kraju Ruskiego”, Augustyna Sztefana, Rada Narodu Węgro-Ruskiego, o orientacji prowęgierskiej i znajdująca oparcie w kościele greckokatolickim, ale nie odegrała ona żadnej roli.