Modernizm w ZSRR
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Modernizm w architekturze Rosji i ZSRR miał krótką, ale bardzo owocną fazę gwałtownego rozwoju od rewolucji do początku lat 30. XX w., później został państwowym nakazem na długo wyparty przez socrealizm.
Nowoczesne budownictwo rozwijało się w Rosji już od końca XIX wieku dzięki doświadczeniom sztuki inżynierskiej, związanemu z budową kolei czy górnictwem. Powstające wtedy mosty o wielkich rozpiętościach czy nieco później rusztowe maszty radiowe nie aspirowały wówczas do miana architektury, lecz dały solidne podstawy pod jej rozwój.
Klimat polityczny bezpośrednio po rewolucji sprzyjał wszelkim radykalnym działaniom, także w architekturze. Szczególnie rozwinął się w Rosji Radzieckiej konstruktywizm (głównie w pracach Władymira Tatlina), utożsamiający możliwości techniczne z wizją szczęśliwego społeczeństwa. Projekt pomnika III Międzynarodówki Tatlina przewidywał spiralną wieżę wysokości ponad 400 m, w którą wplecione były pomieszczenia użytkowe w kształcie brył elementarnych. Bibliotekę im. Lenina w projekcie Leonidowa w postaci zawieszonych w przestrzeni linerarnych form przypominających układ współrzędnych interpretować można jako środek wszechświata. Radykalne projekty w wielkiej skali długo pozostawały w sferze utopii, lecz nadejście Nowej Polityki Ekonomicznej dawało możliwość realizacji wielu projektów. Sztuka i architektura radziecka inspirowały na początku lat 20. kraje zachodu w takim stopniu, że zwolenników modernizmu określano tam nierzadko pogardliwie mianem bolszewików. Organizowane na przełomie lat 20. i 30. konkursy architektoniczne na budynki rządowe, teatry czy całe nowe dzielnice przyciągały architektów z całej Europy. W 1930 grupa architektów niemieckich, skonfliktowanych z konserwatywnymi władzami, przybyła do ZSRR, aby tam kontynuować działalność. Byli wśród nich Ernst May i Mart Stam, projektujący miasto górnicze Magnitogorsk.
Zwycięstwo konserwatysty Borysa Jofana w konkursie na Pałac Rad w 1932 oznaczało gwałtowną zmianę kierunku i sygnał, że modernistyczna architektura nie ma poparcia władz. Niezrozumienie nowych pozbawionych ornamentu form w społeczeństwie powodowało, że były one propagandowo nieprzydatne. Aż po połowę lat 50. panował w ZSRR styl socrealistyczny.
Dopiero od lat 60. XX w. modernizm odrodził się w ZSRR, lecz nie przyniósł wielu znaczących dla rozwoju architektury światowej dzieł.