Loading AI tools
Michał Ernest Pasierbiewicz ps. „Paweł” (ur. 12 stycznia 1908 w Radymnie, zm. 30 lipca 1952 w Krakowie) – polski inżynier elektryk, dowódca konspiracyjnej grupy Armii Krajowej w elektrowni Siersza Wodna, organizujący pomoc więźniom niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, po wojnie represjonowany przez Urząd Bezpieczeństwa[2][3].
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przyczyna śmierci |
zawał serca po przesłuchaniu przez UB |
| Miejsce spoczynku |
cmentarz Rakowicki w Krakowie, kwatera XXIVB |
| Zawód, zajęcie |
inżynier elektryk |
| Alma Mater | |
| Małżeństwo |
Zofia z domu Nagraba (1937) |
| Dzieci | |
| Odznaczenia | |
 | |
Okres przedwojenny
Był synem Stanisława i Franciszki. Maturę uzyskał w Państwowym Gimnazjum Nr 3 im. Adama Mickiewicza w Tarnowie w 1927. Studiował na Politechnice Lwowskiej na Oddziale Elektrotechnicznym, a w 1932 odbył staż w Société de Gérance d’Exploitation d’Enterprises Electriques w Paryżu. Dyplom inżyniera elektryka Politechniki Lwowskiej uzyskał w 1936[4]. Później podjął pracę zawodową w Zakładach Mechanicznych w Tarnowie[5]. W 1937 zawarł w Krakowie związek małżeński z Zofią Nagrabianką (1912–1967)[3].
Okres wojenny
Od 1937 do 1948 niemal nieprzerwanie pracował jako inżynier, później kierownik i dyrektor, w elektrowni Siersza Wodna[6] koło Trzebini[7]. W dniu 1 września 1939 o godzinie 5.30 rano niemieckie lotnictwo zbombardowało linię kolejową do elektrowni[8]. Trzy dni później Niemcy przejęli elektrownię i zmusili polską załogę do pracy, co objęło Michała Pasierbiewicza. Równocześnie Niemcy rozpoczęli terror i eksterminację ludności rejonu Trzebini[9]. Elektrownia miała dostarczać energii elektrycznej do okolicznych fabryk przestawianych na produkcję wojskową dla Niemców, a w następnym roku także do niemieckiego obozu koncentracyjnego (KL) Auschwitz-Birkenau. Niemcy specjalnie wybudowali w tym celu drugą linię 30 kV zasilającą obóz z elektrowni Siersza Wodna[10]. Druty ogrodzeniowe obozu były zasilane napięciem 380/220 V[11].
Od wiosny 1941 Michał Pasierbiewicz był przez pozostały okres okupacji niemieckiej (do końca stycznia 1945) dowódcą polskiej konspiracyjnej grupy „Prawica” w Trzebini w Obwodzie Chrzanowskim Armii Krajowej (AK)[11][12]. W skład grupy wchodzili zorganizowani w systemie piątkowym[13] zaprzysiężeni pracownicy elektrowni: Tadeusz Łagan (1910–2000)[14][15] (Tadeusz Łagan był inżynierem elektrykiem w elektrowni Siersza Wodna)[a], Wojciech Zieliński, Aleksander Rzepa, Józef Żylli, Franciszek Pająk i Stanisław Banda. Polscy pracownicy elektrowni byli odpowiedzialni za wykonawstwo robót na terenie KL Auschwitz-Birkenau[16]. Aby im o tym przypomnieć na ścianie obozowej podstacji elektrycznej wisiał wewnątrz ku przestrodze pasiak obozowy[11]. Na teren obozu wjeżdżali nawet kilka razy w tygodniu razem ze sprzętem półciężarówką „Borgward”[13], a w specjalnie przygotowanych schowkach przemycali lekarstwa i żywność[17]. Rozdziałem przemytu z elektrowni zajmował się w obozie polski więzień, Adam Waxmann[11][18] z Krakowa, pełniący funkcję obozowego elektryka. Lekarstwa otrzymywali za darmo lub za niewielką opłatą z okolicznych aptek: J. Radwańskiej z Trzebini, Antoniego Sopickiego i aptekarza Panca[19] z Chrzanowa, Jadwigi Gabriel z Oświęcimia oraz aptekarza Nowaka z Zatora. Powojenne szacowania wskazują, że 70% wszystkich lekarstw używanych w KL Auschwitz było potajemnie dostarczane z zewnątrz[20].
Członkowie grupy uzyskiwali od więźniów informacje o składzie osobowym i uzbrojeniu załogi obozowej SS, a także o produkcji w przyobozowych niemieckich fabrykach zbrojeniowych[11]. Przekazanie aliantom przez Armię Krajową we wrześniu 1944 identyfikacyjnych danych personalnych dowództwa i członków załogi SS w Auschwitz-Birkenau udaremniło realizację tzw. planu Molla[21]. Było to skutkiem audycji radiowych w języku niemieckim z rozgłośni alianckich, które publikowały nazwiska załogi SS. Plan niemiecki polegał na całkowitej likwidacji obozu dla zatarcia dowodów i wymordowaniu wszystkich uwięzionych. Ta akcja AK przyczyniła się do uratowania życia tysiącom więźniów[21].
Michał Pasierbiewicz jako dowódca prowadził koordynację działalności wywiadowczej swojej grupy i przekazywał informacje dowództwu AK[11]. Jednostki Armii Krajowej na terenie Sierszy Wodnej świadomie zrezygnowały z dywersji i zamachów na urządzenia tej elektrowni, aby zachować możliwość działalności operacyjnej na terenie KL Auschwitz[10][12].
Konspiracyjne siły AK w elektrowni Siersza Wodna zajmowały się również przerzutem przez pobliską granicę Rzeszy i Generalnej Guberni osób ściganych przez niemieckie gestapo, w tym jeńców alianckich[12]. Gestapo odkryło źródło nielegalnie wydawanych w tym celu legitymacji pracowniczych elektrowni i wskutek denuncjacji zginęli dwaj żołnierze AK[11], pracownicy elektrowni, Zbigniew Winiarczyk[22] i Kazimierz (Roman) Marciński[23]. Pomagający więźniom, których Niemcy aresztowali, byli umieszczani na terenie KL Auschwitz w specjalnych karnych celach tzw. bunkrach[24]. W 1945 strukturom Armii Krajowej w Sierszy udało się uratować elektrownię przed jej wysadzeniem przez wycofujących się Niemców, po uzyskaniu od niemieckiego dyrektora elektrowni planu jej zniszczenia, co uratowało pobliskie kopalnie przed zalaniem[11].
Okres powojenny
Po ustąpieniu Niemców Michał Pasierbiewicz został w dniu 2 lutego 1945 mianowany tymczasowym kierownikiem elektrowni Siersza Wodna[25]. Następnie był jej dyrektorem w okresie od 28 grudnia 1945 do 30 czerwca 1948, kiedy został przeniesiony do krakowskiego przedsiębiorstwa Państwowe Budownictwo Elektryczne[3]. Od ujawnienia (1945) działalności w Armii Krajowej był inwigilowany i represjonowany przez Urząd Bezpieczeństwa jako „dowódca grupy sabotażowej AK w okolicach Chrzanowa w czasie okupacji”[2]. Zmarł 30 lipca 1952 w Krakowie wskutek zawału serca zwolniony do domu po kolejnym wielodniowym przesłuchaniu[26][27]. Jest pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera XXIVB zachodnia).
Michał Pasierbiewicz za zasługi wojenne został odznaczony Brązowym Krzyżem Zasługi z Mieczami. Od 1936 był członkiem zwyczajnym oddziału warszawskiego[28], a następnie krakowskiego[29] Stowarzyszenia Elektryków Polskich.
Brat żony Michała Pasierbiewicza, Ludwik Nagraba (1910–1985), był więźniem KL Auschwitz zmuszanym przez Niemców do pracy w krematorium[30] i który w 1947 był świadkiem oskarżenia na procesie przed Najwyższym Trybunałem Narodowym w Warszawie[31]. Jego starszy brat, Władysław Nagraba (1904–1943), został zamordowany przez Niemców w obozie koncentracyjnym w Mauthausen-Gusen[32].
W 2019 tematem pomocy szkolnej stał się biogram Michała Pasierbiewicza, określonego jako „nieznany szerzej bohater z okresu drugiej wojny światowej”[27]. W grudniu 2020 grupa uczennic Zespołu Szkół Techniczno-Usługowych w Trzebini przygotowała reportaż multimedialny „Michał Pasierbiewicz – (nie)znany bohater trzebińskiej historii. Niezwykła opowieść w cieniu wielkiej wojny”, który zakwalifikowano do finału ogólnopolskiego projektu „Re: Memory – multimedialne historie lokalne”, w którym wzięło udział 50 szkół[33][34].
- Tadeusz Łagan, Relacja złożona w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau, 7 kwietnia 1993, Oświadczenia t. 128, sygn. Ośw/Łagan/3078, nr inw. 172902, Oświęcim: Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, s. 1–6, cytat: „... od lutego 1942 r. należałem do Armii Krajowej, której konspiracyjne piątki działały na terenie elektrowni Siersza Wodna. Moim konspiracyjnym przełożonym był inż. Michał Pasierbiewicz, któremu powyższe plany oraz dane na temat załogi SS w KL Auschwitz zostały przez nas przekazywane. W konspiracji posługiwałem się pseudonimem Wrzos. Organizacyjnie podlegałem placówce AK w Trzebini, która wchodziła w skład obwodu AK w Chrzanowie. Na terenie obozu oświęcimskiego pełniłem nadzór nad siecią wysokiego napięcia, byłem odpowiedzialny za jej remonty...”.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
