Loading AI tools
zakaz drukowania, sprowadzania, sprzedawania i rozpowszechniania wydawnictw po litewsku w alfabecie łacińskim (jedna z represji po powstaniu styczniowym na Litwie) Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Litewscy kolporterzy książek, nosiciele książek, (lit. knygnešiai) – fenomen historii litewskiej z XIX w., polegający na masowym przemycie literatury w języku litewskim z Prus i innych państw do zaboru rosyjskiego w związku z carskim zakazem druku w języku litewskim z użyciem alfabetu łacińskiego[1].
Muzeum litewskich kolporterów książek znajduje się w miejscowości Ustronė niedaleko Krakinowa[2][3].
W 2004 r. UNESCO uznała nielegalny kolportaż książek litewskich za unikalne zjawisko historyczne, niemające odpowiedników w innych miejscach na świecie[4].
Po stłumieniu powstania styczniowego na Litwie, 23 września 1865 r. minister spraw wewnętrznych Rosji Piotr Wałujew, kontynuując represje, idąc za sugestią generał-gubernatora wileńskiego Konstantina von Kaufmana, wydał okólnik nr 141, zawierający zakaz druku w dialektach litewskich i żmudzkich z użyciem alfabetu łacińskiego[5]. Również gubernator wileński Michaił Murawjow całkowicie zakazał nauczania w języku litewskim na terenie guberni wileńskiej, natomiast w szkołach guberni kowieńskiej język litewski funkcjonował jako pomocniczy w trakcie pierwszych lat nauki.
Początkowo akcje sprzeciwu wobec zakazu carskiego organizowane były przez działaczy kościelnych. Biskup Maciej Wołonczewski stworzył pierwszą znaną organizację kolportażu literatury litewskiej[6]. Początkowo przesłał on do Tylży za pośrednictwem Jurgisa Bielinisa pieniądze księdzu Johannowi Zabermannowi (Jonas Zabermanas) na otwarcie drukarni, a wkrótce również teksty dziewięciu broszur nawołujących do walki przeciwko rusyfikacji.
Później pojawiły się kolejne ośrodki kolportażu prasy. Najważniejsze z nich znajdowały się w Sudorgu (Sudargas), którym kierował ks. Martynas Sederevičius[7], nieopodal Poniewieża, gdzie działali Vladas Putvinskis, Povilas Višinskis i Morta Zauniūtė, a także w seminarium duchownym w Sejnach i Kownie oraz w klasztorze w Kretyndze.
Z kolei Towarzystwo Przemytników Książek Garšviai, pod kierunkiem Jurgisa Bielinisa i Kazysa Ūdry , działało w sieci ponad 50 kolporterów przede wszystkim w rejonie Poniewieża i Birż[8][9].
W Wilnie powstała organizacja Dwunastu Apostołów Wileńskich[10], której celem było pozyskanie choćby jednego kościoła katolickiego dla obrzędów w języku litewskim.
Przemycaną z Prus literaturę litewskojęzyczną[11] kolportowano na terenie całej dzisiejszej Litwy, a także na Suwalszczyźnie, w Rydze i Mitawie. Oprócz tego powstawały podziemne szkółki litewskie i prawie wszędzie można było nabyć prasę litewską. Skalę przedsięwzięcia ukazują nawet statystyki carskie: jedynie w latach 1900–1902 władza carska skonfiskowała 56 tysięcy druków.
Zatrzymywanych przy ówczesnej granicy niemiecko-rosyjskiej kolporterów książek poddawano torturom, a nierzadko rozstrzeliwano na miejscu. Najczęstszym wyrokiem była zsyłka na Syberię, lecz niekiedy kolporterów sadzano do więzień na okres od 1 roku do 5 lat w obwodzie mohylewskim i smoleńskim[12].
Ruch kolporterów książek uważany jest za ważny element historii świadomości narodowej Litwinów, który przyczynił się do odzyskania niepodległości przez Litwę 16 lutego 1918 r. i zachował się do dziś w pamięci historycznej Litwinów. Rocznica urodzin Jurgisa Bielinisa (16 marca 1846 r.), założyciela sieci nielegalnej dystrybucji literatury litewskiej obchodzona jest dziś na Litwie jako Dzień Kolportera Książek (Knygnešio diena)[4].
W Kownie znajduje się pomnik nieznanego kolportera książek[13]. W Polsce tablica pamiątkowa ku czci kolportera Pawła Matulewicza (lit. Povilas Matulevičius ) znajduje się we wsi Krejwiany koło Puńska[14].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.