Kodeks minuskułowy (Nowy Testament)

Kodeks minuskułowy, Minuskuł – rękopisy greckiego Nowego Testamentu pisane małymi literami, czyli minuskułą, na pergaminie lub papierze. Pochodzą z IX-XVII wieków (najstarszy z 835 roku), znamy ich dziś 2907^[1]. Od XIII wieku materiałem piśmienniczym staje się papier. Ponad 1300 minuskułów pisanych jest na papierze.

Przykład pisma minuskułowego z Kodeksu Ebnerianus (ok. 1100 roku). Tekst J 1, 5b-10

Opis

Najstarsze rękopisy pisane są majuskułą (łac. maior – większy) lub uncjałą (łac. uncia – cal, pierwotna wielkość liter), tj. wielkimi literami mającymi kształt kwadratowy, lub okrągły. Z czasem litery coraz bardziej zaokrąglano.

Po roku 800 pojawia się minuskuła, pismo małoliterowe, będące formą kursywy. W wiekach IX-X majuskuła utrzymywała się jeszcze równolegle z minuskułą, jednak ta późna majuskuła nosi już wiele cech pisma minuskułowego (półuncjała). Zanim została całkowicie wyparta, przez pewien czas pozostawała jeszcze w nagłówkach i tytułach.

Tekst kodeksów minuskułowych zazwyczaj wyposażony jest w ułatwiający czytanie aparat, jak Sekcje Ammoniusza, Kanony Euzebiusza, κεφαλαια, τιτλοι, Aparat Eutaliusza, noty liturgiczne, etc. Niektóre minuskuły zawierają komentarze (katena), bardzo często zawierają dodatkowy materiał, jak Prolegomena do czterech Ewangelii, Epistula ad Carpianum, Lista cudów Jezusa, Lista ewangelicznych przypowieści (np. kodeks 273, 536), Lista Siedemdziesięciu Apostołów, krótka biografia Apostołów, lub podsumowania podróży świętego Pawła (np. kodeks 102, 223, 468), Genealogia Marii (339), Męczeństwo Pawła (384, 462, 615, 2818), Granice pięciu patriarchatów (kodeks 69, 211, 543), lista męczenników - tzw. μαρτυριαι - biblijnych i pozabiblijnych (np. kodeks 637), krótkie komentarze dodane na marginesach biblijnego tekstu. Umieszczane są one zazwyczaj na początku rękopisu, niektóre z dodatków umieszczane są na końcu rękopisu. Od IX wieku niektóre rękopisy posiadają w kolofonie informacje na temat daty jak i miejsca powstania poszczególnych ksiąg NT. Niektóre rękopisy podają w kolofonie imię skryby i oraz datę sporządzenia rękopisu, najczęściej jednak licząc od daty stworzenia świata (5508 p.n.e.). Był to bizantyjski sposób datowania. Tylko w niewielu kodeksach minuskułowych data jest liczona od narodzenia Chrystusa.

Johann Jakob Wettstein (1693-1754) podzielił rękopisy Nowego Testamentu na trzy grupy: majuskuły, minuskuły, lekcjonarze. W XX wieku utworzono jeszcze czwartą grupę: papirusy, która wymieniana jest na pierwszym miejscu. Wettstein na oznaczenie majuskułów posłużył się dużymi literami alfabetu łacińskiego (A, B, C, D), natomiast na oznaczenie minuskułów użył cyfr arabskich (1, 2, 3, 4).

Minuskuły, z powodu późnego pochodzenia, z punktu widzenia krytyki tekstu Nowego Testamentu, przedstawiają mniejszą wartość, jednak nie wolno ich lekceważyć ponieważ każdy z nich pochodzi od jakiegoś prototypu tekstu zrewidowanego w IV wieku w Syrii. Nie jest też ważne z jakiego wieku pochodzi rękopis, ważniejszym jest z jak starych rękopisów został przepisany. Nieraz się jednak zdarza, że tekst kodeksu minuskułowego jest bardziej wartościowy niż tekst kodeksu majuskułowego. Jako przykład podawany jest minuskuł 2344, który przedstawia tekst Apokalipsy w znacznie lepszym stanie niż Kodeks Synajski.

Dodatkowy materiał Granice Pięciu Patriarchatów

• 
  Folio 161 recto minuskułu 69 (GA)
• 
  Folio 161 verso minuskułu 69 (GA)

Klasyfikacja minuskułów

Od czasów J.J. Wettsteina minuskułowe rękopisy oznaczane są arabskimi cyframi^[2], ale liczby w każdej z czterech sekcji Nowego Testamentu rozpoczynały się od 1, symbol „1” mógł więc oznaczać księgi różnych rękopisów (np. 1^eap, 1^r, 2^e, 2^ap). Z drugiej zaś strony różne partie tego samego rękopisu nosiły różne sigla (np. 18^evv, 113^Acts, 132^Paul, 51^Apoc należą do tego samego rękopisu). Tylko pierwszy rękopis jest w prostej sytuacji, ponieważ nosił numer 1 w Ewangeliach (1^e), w Dziejach (1^a) i w Listach Pawła(1^p). Ten system był skomplikowany. Scrivener, na przykład, wyliczył znane mu minuskułowe kodeksy NT:

• Ewangelie .... 739
• Dzieje i Listy Powszechne .... 261
• Listy Pawła .... 338
• Apokalipsa .... 122

Co nie oznacza, że łączna liczba minuskułów wynosiła 1460, ponieważ część z nich należała do tych samych rękopisów.

System Wettsteina został nieco ulepszony i skorygowany przez Scrivenera, Gregory’ego i Alanda. Aland wprowadził zupełnie nową numerację rękopisów (1^r otrzymał numer 2814, 2^ap otrzymał 2815, 4^ap otrzymał, 2816 etc.), i dlatego teraz każdy minuskuł nosi inny numer katalogowy.

Kodeksy minuskułowe które otrzymały nowe sigla:

• 1^r otrzymał numer 2814,
• 2^ap otrzymał 2815,
• 4^ap otrzymał 2816
• 7^p otrzymał 2817,
• 36^a otrzymał 2818,
• 753^b otrzymał 2819,
• 753^c otrzymał 2820,
• 60^r otrzymał 2821,
• 1274b^ap otrzymał 2822,
• 1352b^ap otrzymał 2824,
• 1674b^ap otrzymał 2825,
• 1674c^ap otrzymał 2826,
• 1674d^ap otrzymał 2827,
• 1681b^ap otrzymał 2828,
• 1755b^ap otrzymał 2829,
• 1755c^ap otrzymał 2830,
• 2306b^ap otrzymał 2831,
• 2306c^ap otrzymał 2832,
• 2306d^ap otrzymał 2833,
• 2306e^ap otrzymał 2834,
• ℓ 1891^ap otrzymał 2835.

Wettstein znał 112 minuskułowych rękopisów Ewangelii, 58 z tekstem Dziejów, 60 Listów Pawła i 28 Apokalipsy. Liczba minuskułowych rękopisów Ewangelii wzrosła z 260 na 469 za sprawą Scholza (1794–1852). Gregory wprowadził łączną klasyfikację dla wszystkich minuskułów NT, których liczbę zamknął na 2292^[3]. Obecnie znamy 2907 kodeksów minuskułowych skatalogowanych przez (INTF) w Münster.

Niektóre kodeksy minuskułowe

Symbol minuskułu	Wiek minuskułu	Miejsce przechowywania
1	XII	Bazylea
13	XIII	Paryż
57	XII	Oxford
461	835	Petersburg
543	X	Ann Arbor
614	XIII	Milan
700	XII	Londyn
798	XI	Muenster
1907	XI	Oxford
2346	X/XI	prywatna kolekcja
2464	IX	Patmos
2346	ok. 900	Boston

Przykłady minuskuły

• Wybrane kodeksy
• 
  Minuskuł 65
• 
  Minuskuł 72
• 
  Minuskuł 104
• 
  Minuskuł 114
• 
  Minuskuł 321
• 
  Minuskuł 322
• 
  Minuskuł 447
• 
  Minuskuł 448
• 
  Minuskuł 480
• 
  Minuskuł 481
• 
  Minuskuł 485
• 
  Minuskuł 505
• 
  Minuskuł 544
• 
  Minuskuł 545, lista κεφαλαια do Jana
• 
  Minuskuł 556, tekst biblijny otoczony przez katenę
• 
  Minuskuł 556, tekst biblijny otoczony z czterech stron przez katenę
• 
  Minuskuł 561, pierwsza strona Ewangelii Marka
• 
  Minuskuł 569, należał do Biblioteki Załuskich

Zobacz też

• Lista kodeksów minuskułowych Nowego Testamentu (1–1000)
• Lista kodeksów minuskułowych Nowego Testamentu (1001–2000)
• Kodeks majuskułowy (Nowy Testament)

Przypisy

1. Liste Handschriften. [w:] Institute for New Testament Textual Research [on-line]. Münster. [dostęp 2010-11-16].
2. J.J. Wettstein, Novum Testamentum Graecum editionis receptae cum lectionibus variantibus codicum, 1751, vol. 1.
3. C. R. Gregory, Die griechischen Handschriften des Neuen Testament (Leipzig 1908), p. 122.

Linki zewnętrzne

• Krótkie omówienie kodeksów minuskułowych od 1 do 500
• Krótkie omówienie kodeksów minuskułowych od 501 do 1000
• Krótkie omówienie kodeksów minuskułowych od 1001 do 1500
• Krótkie omówienie kodeksów minuskułowych od 1501 do 2000
• Krótkie omówienie kodeksów minuskułowych od numeru 2001
• at the Online Encyclopedia

Bibliografia

• C.H. Roberts – T.C. Skeat, The Birth of the Codex, Oxford University Press, New York – Cambridge 1983.
• Kurt Aland, Barbara Aland: Der Text des Neues Testaments: Einfürung in die wissenschaftlichen Ausgaben sowie Theorie und Praxis der modernen Textkritik. Wyd. 2. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1989. ISBN 3-438-06011-6. (niem.).