Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Lista inkwizytorów papieskich działających w średniowieczu na terenie prowincji inkwizytorskiej zwanej "Lombardia i Marchia Genueńska". Jej granice zostały doprecyzowane przez papieża Innocentego IV w 1254. Terytorialnie obejmowała ona obszar od Bolonii, Ferrary i jeziora Garda na wschodzie do Piemontu na zachodzie i w przeważającej mierze pokrywała się z terytorium prowincji lombardzkiej zakonu dominikanów, z którego szeregów wywodzili się inkwizytorzy[1].
Inkwizytorzy mianowani na terenie Lombardii i Marchii Genueńskiej początkowo nie byli przypisani do stałych siedzib czy mniejszych okręgów. Mogli oni działać gdziekolwiek w granicach tej prowincji, a działalność wielu z nich poświadczona jest w różnych, nieraz odległych od siebie lokalizacjach. Stopniowo jednak ten stan rzeczy się zmieniał. W zasadzie już w II połowie XIII wieku kilka ośrodków stało głównymi siedzibami inkwizycji (np. Mediolan i Genua już w latach pięćdziesiątych, Pawia w latach siedemdziesiątych), choć początkowo nie wiązało się to z przyporządkowaniem ich do konkretnych obszarów. Dopiero po podziale dominikańskiej prowincji zakonnej na Lombardię Dolną (wschodnią) i Górną (zachodnią) na początku XIV wieku doszło do rozgraniczenia prowincji na mniejsze okręgi o w miarę ustalonych siedzibach i granicach[2].
Prawo mianowania inkwizytorów w Lombardii i Marchii Genueńskiej miał dominikański prowincjał Lombardii na mocy przywileju udzielonego mu przez papieża Innocentego IV już w maju 1252[3]. W 1254 papież ten określił, że w prowincji tej powinno działać czterech inkwizytorów, ale jego następca Aleksander IV już 1256 postanowił, że liczba ta powinna wzrosnąć do ośmiu. Po podziale lombardzkiej prowincji zakonnej na Górną i Dolną Lombardię (1303) prawo nominacji przeszło na prowincjałów obu nowo utworzonych prowincji, przy czym prowincjał Lombardii Górnej mógł mianować siedmiu inkwizytorów, a prowincjał Lombardii Dolnej trzech, każdy w granicach swojej prowincji. Papież Benedykt XI w 1304 zwiększył bowiem liczbę inkwizytorów w Lombardii do dziesięciu[4]. Nie jest przy tym wykluczone, że Benedykt XI jedynie usankcjonował istniejący stan rzeczy, gdyż liczba lombardzkich inkwizytorów prawdopodobnie już za pontyfikatu Bonifacego VIII (1294–1303) przekroczyła limit ustalony przez Aleksandra IV w 1256.
Pomimo podziału prowincji zakonnej, inkwizytorska prowincja Lombardii i Marchii Genueńskiej nadal traktowana była jako jedna całość. Co więcej, kiedy w 1302 sprawowanie urzędu inkwizycji w okręgach Padwie i Vicenzy zostało odebrane franciszkanom i przekazane w ręce dominikanów z Lombardii Dolnej, okręgi te nadal były traktowane jako część prowincji inkwizytorskiej Marchii Trewizańskiej, a nie Lombardii i Marchii Genueńskiej[5].
_-_Foto_Giovanni_Dall'Orto_-_3-3-2007.jpg)
Reguły ustalone na początku XIV wieku przetrwały, z niewielkimi zmianami, ponad półtora wieku. Poważniejsze zmiany rozpoczęły się wraz z utworzeniem w 1459 tzw. Kongregacji Lombardzkiej, jako struktury niezależnej od prowincjałów Dolnej i Górnej Lombardii. Kongregacja ta reprezentowała zreformowane, tzw. obserwanckie skrzydło zakonu i przejawiała dużą ekspansywność, przejmując stopniowo coraz więcej konwentów z obu lombardzkich prowincji, a nawet z innych prowincji zakonnych na Półwyspie Apenińskim. Wraz z przejmowaniem przez Kongregację Lombardzką konwentów będących siedzibami sądów inkwizycyjnych, wikariusz generalny Kongregacji stopniowo przejmował od prowincjałów prowincji konwentualnych uprawnienia do mianowania inkwizytorów w tych okręgach. Zdarzało się, że Kongregacja, po przejęciu jakichś ważniejszych konwentów w okręgu inkwizytorskim obsadzanym przez władze konwentualnej prowincji, doprowadzała do ich secesji i utworzenia z nich odrębnego okręgu, a to miało też przełożenie na wzrost liczby inkwizytorów pod koniec XV wieku i przekroczenia limitów ustalonych przez papieża Benedykta XI w 1304. Tendencję tę wzmacniały też dążenia władców państewek północnowłoskich do tego, aby każdy z nich miał "swojego" inkwizytora, odpowiedzialnego tylko za terytorium danego państewka. W rezultacie liczba inkwizytorów lombardzkich, których liczba jeszcze ok. 1475 nie przekraczała dziesięciu lub jedenastu, czterdzieści lat później była prawie dwukrotnie większa[6].
Ekspansja Kongregacji Lombardzkiej i przejmowanie przez nią konwentów - siedzib inkwizytorskich, doprowadziła do stopniowego wypierania zakonników z obu prowincji konwentualnych ze sprawowania urzędu inkwizycji. Ostatni inkwizytor z prowincji dolnolombardzkiej został odwołany z urzędu w 1514, a w 1531 papież Klemens VII zdecydował, że obie konwentualne prowincje zostały zredukowane do statusu wikariatów: Lombardia Górna stała się wikariatem św. Piotra Męczennika, a Lombardia Dolna wikariatem św. Dominika. Natomiast Kongregacja Lombardzka została przekształcona w regularną prowincję zakonną, zwaną "prowincją Obojga Lombardii"[7].
Inkwizytorska prowincja Lombardii i Marchii Genueńskiej początkowo nie była podzielona na stałe okręgi. Pierwsze ślady podziału prowincji na okręgi pochodzą wprawdzie już z XIII wieku, ale punktem zwrotnym w organizacji terytorialnej był prawdopodobnie podział lombardzkiej prowincji zakonnej dominikanów dominikanów na Górną i Dolną Lombardię w 1303/04. Od tej pory inkwizytorzy mianowani w jednej prowincji zakonnej nie działali na terenie drugiej, a w obrębie własnych prowincji przydzielano im mniejsze okręgi. Proces sedentaryzacji inkwizytorów lombardzkich i rozgraniczania poszczególnych okręgów jest jednak trudny w uchwycenia w źródłach. Prawdopodobne jest jednak, że szybciej przebiegł on w Lombardii Dolnej, gdzie aż do przedostatniej dekady XV wieku działało tylko trzech inkwizytorów, zgodnie z zarządzeniem Benedykta XI z 1304. Już pod koniec pierwszej dekady XIV wieku poświadczone jest istnienie na stałe dwóch trybunałów inkwizycyjnych[8]:
Nie jest do końca jasna kwestia trzeciego trybunału lub okręgu. W XIV i pierwszej połowie XV wieku odnotowywano inkwizytorów rezydujących w Parmie (np. w 1308) lub Mantui (np. w 1440). W 1468 utworzono stały trybunał w Parmie, z jurysdykcją także nad Reggio nell’Emilia, dla którego znana jest nieprzerwana lista inkwizytorów aż do jego rozwiązania w połowie XVI wieku. Natomiast w Mantui w 1485 ustanowiono czwarty w Lombardii Dolnej stały trybunał inkwizycyjny (w międzyczasie podlegała inkwizytorom Bolonii). Zdarzało się, że okręgi Bolonii i Ferrary łączone były unią personalną.
W Lombardii Górnej uformowanie się podziału na dystrykty nastąpiło prawdopodobnie w tym samym czasie, jednak ich granice podlegały większym fluktuacjom niż w Lombardii Dolnej. Co więcej, wbrew rozporządzeniu Benedykta XI z 1304, prawdopodobnie już w XIV wieku liczba inkwizytorów w Lombardii Górnej wzrosła do ośmiu (może nawet dziewięciu), gdyż często mianowano jednego lub dwóch dodatkowych inkwizytorów w diecezjach piemonckich, gdzie mieszkały liczne społeczności heretyckich waldensów. Analizując nominacje dokonywane w ciągu pierwszej i drugiej dekady XIV wieku można wymienić następujące, istniejące wówczas okręgi Lombardii Górnej[9]:
W ciągu XIV wieku w okręgu piemonckim działało przeważnie dwóch inkwizytorów jednocześnie, aż w końcu, w bliżej nieustalonym momencie (prawdopodobnie w pierwszej połowie XV wieku[10]) uległ on rozgraniczeniu na dwa okręgi, z czego jeden (południowy) podlegał jurysdykcji trybunału w Savigliano, a drugi (północny) obejmował subdystrykty Asti, Turynu i Chieri[11].
Od połowy XIV wieku udokumentowany jest także okręg inkwizytorski dla Tortony i Alessandrii, który okresowo był rozdzielany. W XV wieku doszło do połączenia okręgu Pawii z okręgami Piacenzy i Cremony[12].
Około roku 1475 w Lombardii Górnej było osiem stałych okręgów lub trybunałów inkwizytorskich[13]:
W następnych latach okręgi w Lombardii Górnej ulegały dalszym podziałom:
Jest też możliwe ustalenie chronologii przejmowania poszczególnych okręgów inkwizytorskich przez obserwancką Kongregację Lombardzką (od 1531 Prowincja Obojga Lombardii)[7]:
Trybunał mediolański został po raz pierwszy przejęty przez Kongregację Lombardzką w 1511, ale już w 1512 przywrócono go zakonnikom z prowincji Lombardii Górnej. Ostateczne przejęcie tego trybunału przez obserwantów nastąpiło dopiero w 1558, a więc już po utworzeniu inkwizycji rzymskiej[14].
Poniższe listy inkwizytorów pod względem czasowym doprowadzone są jedynie do momentu utworzenia przez papieża Pawła III rzymskiego trybunału Świętego Oficjum w latach 1541–1542, aczkolwiek data ta ma charakter umowny, gdyż proces przekształcania średniowiecznych sądów inkwizycji papieskiej w scentralizowaną inkwizycję rzymską trwał kilka dziesięcioleci, a w niektórych okręgach lombardzkich nominacje inkwizytorów według zasad ustalonych w średniowieczu miały miejsce jeszcze w latach 70. i 80. XVI wieku.
Daty podawane w nawiasach, w odniesieniu do inkwizytorów mianowanych przed rokiem 1474, oznaczają jedynie okresy, w jakich dany inkwizytor jest poświadczony źródłowo jako sprawujący ten urząd, a więc niekoniecznie wskazują cały okres urzędowania. Natomiast począwszy od roku 1474 daty w nawiasach oznaczają pełne okresy urzędowania, z tym, że w niektórych przypadkach daty te mają charakter orientacyjny[15].
Piacenza i Cremona tworzyły samodzielny okręg inkwizytorski pod koniec XIII i na początku XIV wieku. Następnie (najpóźniej około połowy XV wieku) okręg ten został połączony z okręgiem Pawii. Ponowne wyodrębnienie nastąpiło w 1502.
Na początku XIV wieku inkwizytorzy Pawii mieli jurysdykcję nad diecezjami Vercelli i Tortony, z tym, że Vercelli dość szybko (najpóźniej w 1307) stało się ośrodkiem oddzielnego okręgu.
W okresie urzędowania Savarezziego, w 1502, okręg ten został podzielony na Pawię oraz Piacenzę (wraz z Cremoną).
Okręg Como został wyodrębniony w maju 1505.
Okręg Novary został wyodrębniony w maju 1505.
W 1483 okręg ten podzielono na okręgi Asti i Turynu.
Wyodrębnienie diecezji Mondovì z okręgu Savigliano miało miejsce prawdopodobnie w 1483 za sprawą ówczesnego generała zakonu Salvo Cassetty i legata papieskiego w Piemoncie, kardynała Domenico della Rovere. Pierwszym inkwizytorem został Biagio Berra, który już od 1474 sprawował w diecezji Mondovì urząd wiceinkwizytora Aimone Taparelliego, inkwizytora Savigliano. Wyodrębnienie tej diecezji w samodzielny okręg miało początkowo charakter tymczasowy, gdyż w latach 1495–98 i po śmierci Biagio Berry ok. 1513 powracała ona pod jurysdykcję inkwizytorów Savigliano. Stały trybunał z siedzibą w Mondovi powstał dopiero w 1571.
Okręg Saluzzo został wyodrębniony z okręgu Savigliano w 1509. Obejmował swą jurysdykcją cały markizat Saluzzo:
Po 1533 Saluzzo powróciło pod jurysdykcję inkwizytora Savigliano. Stały trybunał z siedzibą w Saluzzo powstał w 1556.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
