Grab (CarpinusL.) – rodzajdrzew i krzewów klasyfikowany do rodziny brzozowatych (dawniej często do wyodrębnianej rodziny leszczynowatych). Obejmuje 41[4]–42[5] gatunki. Rośliny te występują w lasach w strefie umiarkowanej na półkuli północnej, przede wszystkim we wschodniej Azji na obszarze od Himalajów po Japonię[6]. W Chinach rosną 33 gatunki, z czego 27 to endemity[7]. W Europie obecne są dwa gatunki – grab pospolityC. betulus i grab wschodniC. orientalis. W Ameryce Północnej rośnie grab amerykańskiC. caroliniana (wschodnia część kontynentu) i C. tropicalis (góry Ameryki Środkowej)[8]. W Polsce rośnie w naturze tylko grab pospolityC. betulus[9], a obce gatunki spotykane są tylko w kolekcjach[10].
Grab zwyczajny dostarcza bardzo twardego drewna, przez co jego wykorzystanie było z jednej strony specjalistyczne, z drugiej – ograniczone[8]. Wykorzystywane było do wykonywania niewielkich przedmiotów drewnianych o dużej wytrzymałości – stosowano je do wyrobu narzędzi, kół zębatych, pieńków rzeźnickich, kręgli, pałek perkusyjnych, części mechanizmów młoteczkowych fortepianów (pianin), figur szachowych, kostek domina itp.[6][4] Gatunek ten uprawiany jest jako ozdobny, zwłaszcza w strzyżonych żywopłotach oraz w odmianach, podobnie uprawiany jest grab amerykański i grab Turczaninowa[6][4]. Grab amerykański wykorzystywany jest także jako roślina lecznicza[4].
Pokrój
Na ogół niezbyt duże drzewa, zazwyczaj do ok. 10–15 m, tylko grab pospolity i wschodni osiągają ok. 30 m[6][10]. Niektóre gatunki są krzewami, zwykle okazałymi[6]. Kora zwykle cienka i gładka, rzadziej tarczkowato spękana. Pnie często podłużnie faliste[8][10]. Pędy zróżnicowane na krótko- i długopędy[8], przynajmniej za młodu owłosione, z czasem na ogół łysiejące[10]. Pąki bardzo drobne do całkiem okazałych, sięgających 2 cm długości (u graba sercowatego)[10].
Opadające na zimę, skrętoległe, eliptyczne do jajowatych, o wyraźnie zaznaczonych nerwach bocznych („harmonijkowate”), brzegi podwójnie, ostro piłkowane, u niektórych gatunków ościste[10]. Najmniejsze u graba Turczaninowa osiągają 5,5 cm, największe u C. fangiana – do 27 cm długości[6].
Rozdzielnopłciowe, rośliny jednopienne[10]. Kwiatostany z kwiatami męskimi mają postać zwisających kotek. Ich osie pokryte są łuskowatymi podsadkami w kątach których wyrastają trzy kwiaty. Są one bezokwiatowe i składają się tylko z trzech pręcików, owłosionych na szczycie. Kwiaty żeńskie rozwijają się parami w kącie podsadek[6].
Orzeszki długości kilku mm wsparte trójklapowymi lub pojedynczymi skrzydełkami, wyrastające w zwisających owocostanach[10].
Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny brzozowateBetulaceae z rzędu bukowcówFagales. W obrębie rodziny zaliczany do podrodziny leszczynowych Coryloideae J. D. Hooker[2]. Jest blisko spokrewniony z rodzajem chmielograbOstrya[6][8].
Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI:10.1371/journal.pone.0119248, PMID:25923521, PMCID:PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
ZbigniewZ.MirekZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 53, ISBN978-83-62975-45-7.
WłodzimierzW.SenetaWłodzimierzW., Drzewa i krzewy liściaste. T. 2, Callicarpa - Cytisus, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 1994, s. 35-37, ISBN83-01-11074-0.