Giełda towarowa – zespół osób, urządzeń i środków technicznych zapewniający wszystkim uczestnikom obrotu jednakowe warunki zawierania transakcji giełdowych oraz jednakowy dostęp w tym samym czasie do informacji rynkowych, a w szczególności do informacji o kursach i cenach towarów giełdowych oraz o obrotach towarami giełdowymi[1].
W określonym miejscu i czasie dochodzi na niej do konfrontacji podaży i popytu oraz kupna i sprzedaży towarów masowych, wysoko standaryzowanych pod względem jakości i ilości. W zależności od relacji podaż-popyt kształtuje się tu ceny towarów.
Podstawowym celem giełdy towarowej, stanowiącym istotę jej działania, jest stworzenie przestrzeni handlowej, aby członkowie mieli udogodnienia w handlu określonymi towarami.
Giełda powinna gwarantować:
ustalenie odpowiednich zasad prowadzenia interesów przez jej członków,
stworzenie odpowiedniego miejsca do handlu i ustalenie czasu,
stworzenie jednolitych zasad i standardów do prowadzenia handlu,
wprowadzenie jednolitego systemu rozmiaru kontraktów i opłat giełdowych oraz czasu, miejsca warunków dostaw i opłat,
gromadzenie oraz rozpowszechnianie informacji cenowych i rynkowych dla członków giełdy i publiczności,
stworzenie mechanizmu gwarancji dla zawieranych umów i warunków płatności za zobowiązania w związku z handlem pomiędzy członkami.
giełdy o zasięgu krajowym – np. Giełda Cukrowa w Tokio,
giełdy o zasięgu międzynarodowym – np. Nowojorska Giełda Kawy i Cukru.
Ze względu na rodzaj zawieranych transakcji:
giełdy przeprowadzające transakcje gotówkowe – towar fizyczny będący przedmiotem obrotu przechodzi z rąk sprzedającego do rąk kupującego w ściśle określonym przez obie strony miejscu i czasie,
giełdy przeprowadzające transakcje terminowe – handluje się tu nie towarem, a możliwością jego zakupu bądź sprzedaży w przyszłości; można np. kupić pszenicę, która dopiero została zasiana.
Ze względu na zakres dokonywanych zakupów:
giełdy wyspecjalizowane – obraca się na nich towarem bądź grupą towarów, np. giełda cukrowa, zbożowa,
giełdy towarowe – obracające wieloma różnymi towarami tego samego typu.
Ze względu na dostęp do członkostwa:
giełdy otwarte,
giełdy zamknięte.
Giełdy towarowe spełniają główną rolę w obrocie towarami rolno-spożywczymi. Towarami będącymi przedmiotem najbardziej ożywionego handlu giełdowego są:
W Polsce, towarowe giełdy rolne istnieją od kilku lat. Zawierane są na niej tylko transakcje rzeczywiste, wykonywane natychmiast. Wśród polskich giełd rolnych pionierską odgrywa Giełda Poznańska, będąc największą i najskuteczniejszą instytucją. Na Giełdzie Poznańskiej realizowane są wyłącznie transakcje rzeczywiste:
kasowe (odbiór i płatność w ciągu 2 dni roboczych od zawarcia transakcji),
sukcesywne (odbiór towaru i płatność do 30 dni od zawarcia transakcji),
natychmiastowe (płatność w dniu odbioru towaru, ale nie później niż 30 dnia od zawarcia transakcji),
terminowe (forward) realizowane są w okresie od 31 dni do 12 miesięcy i umożliwiają uczynienie przedmiotem transakcji surowca rolnego jeszcze nie wyprodukowanego.
Pierwsza giełda towarowo-pieniężna powstała w 1531 roku w Antwerpii.
Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 23 maja 2024 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o giełdach towarowych (Dz.U. z2024r. poz.910).