Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Chữ nôm (𡦂喃) – pismo wernakularne, pismo wietnamskie wywodzące się z pisma chińskiego (wiet. hán tự). Początki pisma sięgają wyzwolenia Wietnamu w X w. Pismo było w użyciu do początków XX w. W XVIII w. zaczęto zastępować je przystosowanym do wietnamskiej wymowy alfabetem łacińskim (wiet. quốc ngữ, chiń. 國語).
W sinowietnamskim piśmie chińskie ideogramy i piktogramy zachowały na ogół swoje znaczenie, zyskując natomiast wietnamską lekcję. Na ich bazie Wietnamczycy stworzyli nowe znaki piktofonetyczne, złożone z elementów semantycznych oraz fonetycznych bazujących na wymowie (lekcji) wietnamskiej. To właśnie te znaki, dla Chińczyków na ogół niezrozumiałe, przesądzają o odrębności chữ nôm od pisma chińskiego.
Podobnie jak pismo chińskie w początkowym etapie rozwoju, chữ nôm miało wiele wariantów zapisu tego samego znaku. O ile jednak pismo chińskie zostało ustandaryzowane poczynając od pisma małopieczęciowego, o tyle w chữ nôm nigdy nie przyjęto jednego standardu zapisu. Wielu słowom przypisane jest kilka wariantów znaku. Utrudniało to opanowanie tego pisma i przyczyniło się do przejścia na alfabet łaciński.
Początki chữ nôm okresu I w. p.n.e. do X w. n.e., kiedy północny Wietnam znalazł się pod władzą Chin. Wietnamskie elity uległy wówczas sinizacji i przyswoiły sobie chińskie pismo oraz kulturę. U schyłku tego okresu w północnym Wietnamie pojawiły się tendencje niepodległościowe, które doprowadziły w X wieku do powstania rodzimej wersji chińskiego pisma nazywanej wówczas quốc âm (國音, dosł. wymowa narodowa). Znak z puli quốc âm pojawił się w 939 roku w nazwie pierwszego niepodległego państwa na północy – Đại Cồ Việt (大瞿越, chodzi o środkowy znak 瞿).
Po zdobyciu niepodległości wietnamscy uczeni energicznie zabrali się do rozwoju chữ nôm i zaczęli tworzyć kolejne piktofonogramy dopasowane do ich języka. Przez kolejne tysiąc lat wietnamskie dzieła filozoficzne, religijne, historyczne, a także dokumenty urzędowe były zapisywane przy użyciu pisma południowego. Najstarszym jego znanym zabytkiem jest pochodząca z 1209 roku stela w świątyni Bảo Ân. Inna stara inskrypcja na dzwonie z brązu w pagodzie Vân Bản w Đồ Sơn pochodzi z 1076 r., ale jej datowanie nie jest pewne.
Chữ nôm długo musiało współzawodniczyć z czysto chińskim zapisem i zaczęło dominować dopiero w XVIII wieku, m.in. za czasów cesarzy Tây Sơn (西山) w latach (1788–1802), kiedy cała korespondencja urzędowa była nim zapisywana. W okresie tym pismem południowym posługiwali się pisarze i poeci, tj. m.in. Nguyễn Du (阮攸) oraz Hồ Xuân Hương (胡春香).
Jednak już w XVII w. pojawiło się pismo alfabetyczne quốc ngữ (國語), które stworzył francuski jezuita Alexandre de Rhodes. Wyparło ono stopniowo pismo południowe. W 1920 r. kolonialne władze zakazały używania chữ nôm. Obecnie jedynie ok. 100 osób na całym świecie, głównie naukowców, buddyjskich duchownych oraz starszych Wietnamczyków w Chinach (tzw. jing, 京), potrafi odczytywać pismo sinowietnamskie. 80 mln Wietnamczyków ma dostęp do zabytków narodowego piśmiennictwa dzięki transkrypcjom na quốc ngữ.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.