Boże, coś Polskę

Boże, coś Polskę – polska, katolicka pieśń religijna o charakterze patriotycznym.

Boże, coś Polskę

Msza za Ojczyznę u schyłku PRL. Podczas śpiewania pieśni, unoszono ręce w geście zwycięstwa
Kościół katolicki	Polska
Tekst	Alojzy Feliński, Antoni Gorecki, 1816
Muzyka	Jan Nepomucen Piotr Kaszewski

Boże coś Polskę w wykonaniu Tadeusza Wrońskiego, rok 1916

Problem z odtwarzaniem tego pliku? Zobacz strony pomocy.

Pocztówka z 1909 r.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku konkurowała z Mazurkiem Dąbrowskiego o uznanie za hymn państwowy^[1].

Rozwój

Wyrosła z hymnu Alojzego Felińskiego (słowa; muzyka – Jan Nepomucen Piotr Kaszewski) na cześć cara i króla Królestwa Polskiego „Boże, zachowaj Króla” z 1816 (od 1818 roku pod nazwą Pieśń narodowa za pomyślność króla) powstałego na zamówienie wielkiego księcia Konstantego i adresowanego do cara Aleksandra I, wzorowanego na angielskim hymnie God save the King. Pierwotnie w refrenie pieśni Felińskiego padały słowa: Naszego króla zachowaj nam Panie!, jako hołd dla cara i króla Aleksandra I, na rocznicę ogłoszenia Królestwa Polskiego.

Już w następnym roku nieoficjalnie zaczęto śpiewać w tym miejscu Naszą ojczyznę racz nam wrócić, Panie. Melodia pieśni została uproszczona i upodobniona do melodii pieśni religijnej „Bądź pozdrowiona, Panienko Maryja”. Pieśń zaczęła funkcjonować w obiegu jako pieśń konspirantów, a po klęsce powstania listopadowego stała się manifestacją uczuć patriotycznych. Do początkowych dwóch zwrotek w 1828 roku dodano dwie kolejne z Hymnu do Boga o zachowanie wolności, którego autorem był Antoni Gorecki. Jednocześnie pieśń zaczęto śpiewać na melodię starego hejnału Bądź pozdrowiona, Panienko Maryjo, później na melodię Serdeczna Matko (autorem muzyki do najwcześniejszej wersji był Jan N. Kaszewski). W zaborze rosyjskim została zakazana w 1862 roku. W rok później towarzyszyła powstańcom i stąd nazwano ją Marsylianką 1863 roku. Była wielokrotnie przekładana na inne języki.

Po uzyskaniu niepodległości (także po 1989^[2]) śpiewano już Ojczyznę wolną pobłogosław Panie, by w czasach okupacji hitlerowskiej oraz w PRL^[3] ponownie powrócić do nieco zmienionej wersji, proszącej o przywrócenie wolności Ojczyźnie: Ojczyznę wolną racz nam wrócić Panie^[1].

Pieśń może być interpretowana z eschatologicznej perspektywy polskiego mesjanizmu: operując hasłami Bóg i Ojczyzna, stanowi ona przypomnienie o biblijnym przymierzu Boga z narodem wybranym.

Pierwotny tekst opublikowany w „Gazecie Warszawskiej” 20 lipca 1816 roku^[4]:

Boże! Coś Polskę przez tak liczne wieki

Otaczał blaskiem potęgi i chwały

I tarczą swojej zasłaniał opieki

Od nieszczęść, które przywalić ją miały

Przed Twe ołtarze zanosim błaganie,

Naszego Króla zachowaj nam Panie!

Tyś, coś ją potem, tknięty jej upadkiem,

Wspierał walczącą za najświętszą sprawę,

I chcąc świat cały mieć jej męstwa świadkiem,

Wśród samych nieszczęść pomnożył jej sławę

Przed Twe ołtarze...

Ty, coś na koniec nowymi ją cudy

Wskrzesił i sławne z klęsk wzajemnych w boju

Połączył z sobą dwa braterskie ludy,

Pod jedno berło Anioła pokoju:

Przed Twe ołtarze...

Wróć nowej Polsce świetność starożytną

I spraw, niech pod Nim szczęśliwą zostanie

Niech zaprzyjaźnione dwa narody kwitną,

I błogosławią Jego panowanie;

Przed Twe ołtarze...

Prawykonanie hymnu nastąpiło w Warszawie 3 sierpnia 1816 roku w imieniny „N. Cesarzowej Marii Teodorówny, matki najukochańszego monarchy naszego”.

Postanowieniem z 23 marca 1937 minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Wojciech Alojzy Świętosławski ustalił jedyny odtąd obowiązujące wszystkie szkoły w Polsce tekst pieśni „Boże, coś Polskę”^[5][6].

Inspiracje

Scenę odśpiewania pieśni zamieszczono w filmie pt. Hubal w reżyserii Bohdana Poręby. Pieśń tę śpiewają tam, wspólnie z chłopami w wiejskim kościele w czasie świątecznego nabożeństwa, żołnierze z Oddziału Wydzielonego Wojska Polskiego pod dowództwem majora Hubala. Usunięcia tej sceny żądali cenzorzy, którzy jednak zrezygnowali z żądań, jak opowiadał reżyser filmu Bohdan Poręba, ze względu na osobistą interwencję poruszonego sceną ministra obrony narodowej, generała Wojciecha Jaruzelskiego^[7].

Przypisy

1. Boże, coś Polskę. dziedzictwo.ekai.pl. [dostęp 2023-03-14]. (pol.).
2. Adam Sudoł: Wybór z Księgi Ogłoszeń Parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku (lata 1967–1995). Sanok: 2001, s. 321. ISBN 83-914224-7-X.
3. Boże, coś Polskę, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-03-14].
4. „Gazeta Warszawska” 1816, nr 58 (20 lipca) [online], polona.pl [dostęp 2018-06-19].
5. 92. Postanowienie. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rzeczypospolitej Polskiej”. Nr 4, s. 121-122, 30 kwietnia 1937.
6. Ustalenie tekstów pieśni „Boże, coś Polskę” i „Pierwsza Brygada”. „Dziennik Urzędowy Kuratorium Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. Nr 5, s. 283, 29 maja 1937.
7. Poręba chce zmartwychwstać. Z reżyserem Bohdanem Porębą rozmawia Grzegorz Sroczyński, Duży Format. Dodatek do Gazety Wyborczej z dnia 4 marca 2008 roku, s. 14.

Bibliografia

• Piotrowska, Anna G.; Polskie pieśni o funkcji hymnu narodowego, Nationalities Affairs (24-25/2004), 24-25/2004, s. 155–161.
• Łątka, J.S.; „Boże coś Polskę”. Jego Cesarsko-Królewska Mość Aleksander I, Kraków 1997. ISBN 83-901448-4-0, s. 117–119.

Linki zewnętrzne

• Boże coś Polskę... w serwisie Wolne Lektury

Encyklopedie internetowe (pieśń):

• PWN: 3880128