Loading AI tools
obraz Stanisława Wyspiańskiego Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Autoportret na miesiąc przed śmiercią (znany także pod tytułem Portret własny) – obraz Stanisława Wyspiańskiego wykonany kredką na papierze w 1907 roku[1][2]. Znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie[1]. Jest to ostatni autoportret artysty ukazujący go przed śmiercią[3][4].
Rysunek nie jest sygnowany ani datowany, prawdopodobnie powstał we wsi Węgrzce, w jednym z ostatnich miejsc pobytu Stanisława Wyspiańskiego[5][6]. Artysta zmagał się wówczas ze śmiertelną chorobą - syfilisem, która w znacznym stopniu wpłynęła na jego zdrowie[7]. Prawdopodobnie w chwili tworzenia rysunku cierpiał na częściowy niedowład prawej ręki[6][8]. Wygląd Stanisława Wyspiańskiego w ostatnich miesiącach życia opisywano w publikowanych wspomnieniach rodziny oraz odwiedzających go przyjaciół i znajomych[9][10]. Władysław Reymont, który bywał u artysty we Węgrzcach, tak go zapamiętał:
[...] wyglądał strasznie, podobien był do Piotrowina, miał twarz zapadłą, poczerniałą i wyschłą, prawą rękę w bandażach, a lewą władał tylko częściowo, głos obcy, niewyraźny, a tylko oczy były jeszcze dawne, oczy jasnoniebieskie, władcze i mądre, oczy pełne błyskawic i woli nieugiętej, hetmanie oczy walki[11][12].
Jego stan zdrowia miesiąc przed śmiercią dokładnie opisał Rudolf Starzewski w wydaniu porannym czasopisma „Czas” z 29 listopada 1907 roku:
Prawą rękę miał ujętą w dwie deseczki i obandażowaną całą wraz z palcami. Pisać mógł jeszcze i pisał. Przywiązywano mu ołówek do tej deseczki i wodził ręką po papierze. Malować już oczywiście nie mógł; u lewej ręki trzy palce były bezwładne. Umysł jednak pracował nieustannie mimo ciężkiej choroby ciała[13][14].
Z powodu pogarszającego się stanu zdrowia Stanisław Wyspiański został przeniesiony do Krakowa, gdzie zmarł 28 listopada 1907 roku[15][4]. W 1920 roku Feliks Jasieński podarował obraz Muzeum Narodowemu w Krakowie[2].
Rysunek przedstawia Stanisława Wyspiańskiego miesiąc przed śmiercią. Na obrazie artysta ma 38 lat i znajduje się w zaawansowanym stadium choroby. Postać mężczyzny, zwrócona w lewą stronę, ukazana jest w popiersiu z widocznym rozpiętym kołnierzykiem. Odznacza go nagie czoło z odstającymi kosmykami włosów, ściągnięte brwi, duże oczy, przekrzywiony nos oraz opadający wąs[16][6].
Kompozycję obrazu wyznaczono za pomocą dynamicznej linii i poddano modelunkowi światłocieniowemu[6]. Te proste środki wyrazu artystycznego pozwoliły na udokumentowanie stanu fizycznego mężczyzny kreślącego swój ostatni wizerunek[6]. Wydobyły one jego wychudzoną twarz, przerzedzone włosy, zapadnięte oczy i policzka oraz zniekształcony nos[16][6].
Stanisław Wyspiański jest autorem licznych autoportretów, które dokumentują różne etapy jego życia[8]. Autoportret z 1907 roku, wykonany miesiąc przed śmiercią, uznaje się za jeden z symbolicznych w jego twórczości. Minimalistycznie użyte środki wyrazu pozwoliły ukazać stan fizyczny i psychiczny umierającego mężczyzny[17]. Gwałtowne i nieskoordynowane ruchy kredki, poruszanej jakby w gorączce, nadają obrazowi wyrazu napięcia i nerwowości[17]. Kształtowane przez dynamiczną linię włosy oraz brwi odzwierciedlają zmagania artysty, z jakimi mierzył się pod koniec życia[6]. Wydobyta przez modelunek światłocieniowy wychudzona i zapadnięta twarz artysty uwydatnia oczy mężczyzny gorączkowo wpatrujące się w widza[6]. Wyraz jego oczu często odczytywany jest w literaturze jako manifestacja siły i woli życia[17][18]. Taką interpretację zaproponował Zdzisław Kępiński:
Ten, który tak uporczywie głosił hasło: „Umierać musi co ma żyć!” - ten, co kazał podnosić się z grobowców przerażającym szczątkom ciał ongiś królewskich - sam teraz stanął u progu swej alternatywy, sam spojrzał na siebie jako na upiora, w którym dezintegracja zaczyna swoje dzieło. A jednak zawarł w oczach siłę, która nie tylko pomaga znieść koszmar rozpadu powłoki, lecz która jako żar pozostanie w niej nawet po śmierci, lub też przebije się z niej ku sferom Wielkiego Światła[17][4].
Autoportret na miesiąc przed śmiercią pojawiał się na wystawach poświęconych twórczości Stanisława Wyspiańskiego. Oto wybrane z nich:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.