Apofiza, apofyza (gr.apo ‘od’, ‘z dala’; physis ‘natura’, ‘wzrost’)[1] – termin w naukach przyrodniczych stosowany do określenia różnych elementów odstających, odróżniających się od struktury podstawowej:
w zoologii – u owadów wyrostek oskórka na sternum z organami kopulacyjnymi (zobacz też apodema)[3], u mięczaków miejsce przyczepu mięśni, znajdujące się poniżej szczytu. Jest ostrogą sterczącą do wnętrza muszli[4].
w przypadku szyszek wytwarzanych w rodzaju sosna (Pinus) zgrubienie na grzbietowej stronie łuski nasiennej, zwane także tarczką. Stanowią zewnętrzną część szyszek zamkniętych. Apofizy mają zwykle romboidalny kształt oraz inną barwę (zwykle są jaśniejsze) i budowę od pozostałej części łuski. U wielu gatunków sosen w poprzek tarczki biegnie kant, na którym znajduje się piramidka (umbo), nierzadko zwieńczona wyrostkiem, czasem ostrym i cienkim (np. u sosny ościstej) lub ostrym i grubym (np. u sosny żółtej). Sama piramidka bywa spłaszczona (np. u sosny Banksa) lub uwypuklona bardzo mocno (np. u sosny kłującej)[7].
Anna Z. Krzysztofowicz, Elżbieta Kuta:Apofiza. W:Encyklopedia biologiczna. Tom I.Zdzisława Otałęga (red. nacz.).Kraków:Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres,1998,s.172–173. ISBN83-85909-33-8.
Emil Müller, Wolfgang Loeffler:Zarys mikologii dla przyrodników i lekarzy.Warszawa:Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne,1987,s.291. ISBN83-09-01137-7.