Alfabet rosyjski

Alfabet rosyjski (ros. русский алфавит) – alfabet używany do zapisu języka rosyjskiego. Składa się z 33 liter, aczkolwiek ё jest nieobowiązkowa, a ъ jest bardzo rzadka^[1].

Litera ъ w latach 20. i 30. XX wieku zastępowana była apostrofem – maszyny do pisania oraz stosowane w drukarniach czcionki wyprodukowane w tym okresie nie zawierały litery ъ, ponieważ jeszcze zwalczano starszą, przedsowiecką ortografię. W latach 1940–1970, mimo ponownego wprowadzenia do alfabetu litery ъ, bywała ona nadal zastępowana przez znak apostrofu lub (w maszynach do pisania) przez znak „. Obecnie z takimi sposobami oddawania litery ъ można się nadal spotkać w rękopisach osób starszych. Czasami stosowanie apostrofu zamiast ъ jest ukrainizmem, jako że to właśnie w języku ukraińskim apostrof pełni tę samą funkcję fonetycznie, co ъ w języku rosyjskim.

Litery

Wielkie litery alfabetu w kroju szeryfowym

Wersja pisana (pominięto wielką wersję znaku twardego i miękkiego)

Litery alfabetu rosyjskiego (cyrylicy)
Pismo proste	Pismo pochyłe (kursywa)	pismo odręczne	nazwa	nazwa rosyjska	nazwa (cyrylica)
А а	А ɑ		а	a	а
Б б	Б б		b	be	бэ
В в	В в		w	we	вэ
Г г	Г г		g	ge	гэ
Д д	Д д		d	de	дэ
Е е	Е е		je	je	е
Ё ё[a]	Ё ё		jo	jo	ё
Ж ж	Ж ж		ż	że	жэ
З з	З з		z	ze	зэ
И и	И и		i	i	и
Й й	Й й		j	i kratkoje	и краткое
К к	К к		k	ka	ка
Л л	Л л		l, ł[b]	el	эл
М м	М м		m	em	эм
Н н	Н н		n	en	эн
О о	О о		o	o	о
П п	П n		p	pe	пэ
Р р	Р р		r	er	эр
С с	С с		s	es	эс
Т т	Т т		t	te	тэ
У у	У у		u	u	у
Ф ф	Ф ф		f	ef	эф
Х х	Х х		ch	cha	ха
Ц ц	Ц ц		c	ce	цэ
Ч ч	Ч ч		ć	cie	чэ
Ш ш	Ш ш		sz	sza	ша
Щ щ	Щ щ		ś	sia	ща
Ъ ъ	Ъ ъ		twardy znak	twiordyj znak	твёрдый знак
Ы ы	Ы ы		y	y	ы
Ь ь	Ь ь		miękki znak	miagkij znak	мягкий знак
Э э	Э э		e	e lub e oborotnoje	э э оборотное
Ю ю	Ю ю		ju	ju	ю
Я я	Я я		ja	ja	я

Użycie litery ё

Współcześnie litery ё wymawianej jako /jo/ w języku rosyjskim używa się obowiązkowo w następujących przypadkach^[2]:

• w tekstach, gdzie konsekwentnie stawia się znaki akcentu;
• w książkach przeznaczonych dla małych dzieci;
• w tekstach dla uczniów i uczących się języka rosyjskiego jako obcego.

W każdej książce teksty można pisać, używając litery ё, jeśli taka jest wola autora czy redaktora. Często jednak litery tej używa się tylko wyrywkowo. Zaleca się jej używać w przypadku^[2]:

• kiedy pozwala to uniknąć dwuznaczności (np. всё → wszystko, все → wszyscy; нёбо → podniebienie, небо → niebo; узнаем → poznamy, узнаём → poznajemy)
• kiedy ma się do czynienia ze słowem rzadko występującym lub powszechnie źle wymawianym, dla ukazania jego prawidłowej wymowy (np. флёр → welur, щёлочка → szczelinka, сёрфинг → surfing, новорождённый → noworodek)
• w niektórych nazwach własnych, gdzie rozróżnienie е i ё dla zwykłych czytelników nie jest intuicyjnie oczywiste (np. Дежнёв → Dieżniow, Олёкма → Olokma).

Litery usunięte w latach 1917–1918

Do czasu reformy rosyjskiej ortografii w latach 1917–1918^[3], a w publikacjach emigracyjnych jeszcze długo później, w języku rosyjskim oficjalnie funkcjonowały jeszcze 4 inne litery tj.:

• Ѣѣ (jać – ros. ять) zastąpiona przez literę Е
• Ѳѳ (fita – ros. фита) zastąpiona przez literę Ф
• Іі (i diesiatiericznoje – ros. и десятеричное) zastąpiona przez literę И
• Ѵѵ (iżyca – ros. ижица), już przed rewolucją używana do zapisu bardzo nielicznych słów (np. мѵро, tzn. krzyżmo), zastąpiona przez И

Także i obecnie litery te, choć rzadko, spotkać można niekiedy w rosyjskich tekstach. Dotyczy to zwłaszcza litery Ѣ, niegdyś powszechnej w rosyjskim piśmiennictwie, której usunięcie wzbudziło największe opory (pozostałe trzy usunięte z alfabetu litery używane były w niewielkiej liczbie słów, głównie zapożyczeń z języka greckiego; 'і' także w niektórych końcówkach, w zasadzie zawsze przed samogłoskami i samogłoskami jotowanymi). Użycie tego znaku ma nawiązywać do starych, przedrewolucyjnych tradycji, stąd litera ta pojawia się niekiedy np. w nazwach firm czy na znakach towarowych.

Zobacz też

Zobacz galerię: Alfabet rosyjski oraz kategorię: Alfabet rosyjski w Wikimedia Commons

• grażdanka

Uwagi

1. W większości publikacji kropki odróżniające literę jo od je nie są zaznaczane, ale regularnie stosuje się je w podręcznikach i książkach dla dzieci, encyklopediach (w tym w Wikipedii) oraz w tych przypadkach, kiedy litera „ё” jest potrzebna dla zapobiegania homonimii: все (wszyscy) – всё (wszystko) lub небо (niebo) – нёбо (podniebienie); litera „ё” jest też stosowana przy transkrybowaniu z języków obcych.
2. Wymowa pośrednia pomiędzy polskim l a ł (tzw, ł tylnojęzykowe, kresowe lub sceniczne).

Przypisy

1. Русский алфавит. Частотность букв русского языка (по НКРЯ). Частотность русского алфавита – как часто встречается данная буква в массиве случайного русского текста. – Инженерный справочник DPVA.ru / Технический справочник ДПВА / Таблицы для инженеров (ex DPVA-info) [online], dpva.ru [dostęp 2022-07-27].
2. Валгина Н.С, Еськова Н.А., Иванова О.Е., Кузьмина С.М., Лопатин В.В., Чельцова Л.К.: Правила Русской Орфографии и Пунктуации. Moskwa: Эксмо, 2007, s. 20–21. ISBN 978-5-699-18553-5.
3. В результате реформы в России окончательно и официально введена новая орфография, Постановления Совещания по вопросу об упрощении русского правописания, принятые 11 мая 1917 г., Декрет Наркомпроса РСФСР от 23.12.1917 года о введении нового правописания, Декрет Наркомпроса РСФСР, СНК РСФСР от 10.10.1918 «О введении новой орфографии».

Kontrola autorytatywna (odmiana cyrylicy):

• LCCN: sh88006676
• NKC: ph265652
• J9U: 987007536870405171
• LNB: 000133748

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: topic/Russian-alphabet