S Elsässisch-Pälzische is en pälzischer Dialegd, wu im närdlische Elsaß (Frãnggraisch) im Outre-Forêt, an da Grenz zur Palz, geredt wärd. Des Pälzische ghert zur rhoifränggische Dialegdgrubb.
Im nordeschdlischde Dail vum Elsaß, in da Gegend vun Waißeburch, Lauderbuech un Selz, redt ma Pälzisch, genauer gsaat e Variånd vum Siedpälzische. Siedlisch un weschdlisch devuu fängt des alemannische Schbroochgebiet un dodemit des Owwerdaitsche oo. Obwohls im Sinn vum Dialegdkontinuum selbverschdändlisch Iwwergäng gibt, loßt sisch des Pälzische innerhalb vum Elsaß daidlischer vum Alemannische abgrenze wie uf da badisch Sait vum Rhoi. Dort gibts dazwische noch des Siedfränggische, in Dialegd, wu zwaa iwwerwiegend Rhoifränggisch is, awwer glaischzaidisch aa schun gewisse Gemainsåmkaide mi-m Alemannische hot. Da Iwwergang vum pälzische zum alemannische Elsässisch geht iwwer e reschd korzi Dischdanz. Des heeßt, in äm Ord redt ma noch aidaidisch Pälzisch un villaischd zwee Orde waider siedweschdlisch iwwerwiege schun gånz klaa di alemannische Kennzaische vun da Schbrooch. So sescht ma in Hagenau schdads Bruder, bloo, guud, un aus schun Brueder, blöj, guet, un üss.
Im schdädtische Dialegt vun Schdroßburg sin, im Gejesadz zu soinare Umgewung, in da an sisch alemannische Schbrooch daitlisch pälzische bezieungswais rhoifrängische Merkmole zu finne (uff da Katt gschdrischld).
Im Wordschatz, da Grammadig un da Ausschbroch zaigt sisch di eng Verwãndschafd zwischem Pälzische im Elsaß un in da Siedpalz.
Es gibt aa Schbroochwisseschafdler, wu große Daile vum Sied- un Kurpälzische (midsam-da kurpälzisch Haubtschdadt Haidlberg(!)) un dodemid aa des Elsässisch-Pälzische schun zum Owwerdaitsche zähle un desweje vum Pälzische abgrenze. Vun denne werre die Gebiede zum Siedfränggische gereschnt. Maßgewwend dodefir is änzisch un allää di „Schbayerer Linje“, des is di Grenz zwische do, wo ma Abbl sescht un wo Abfl. Mi-da iwwarische Verwåndschaft vun de Dialegde hot des gaa nix zu du. Maischdns sin des aa großraimische un kää regionale Unnersuchunge in denne des so abgegrenzt wärd.
Wail sisch des Pälzische so gud gejes Alemannische abgrenze läßt, kåmma rescht genau saare, in welle elsässische Orde Pälzisch geredt werd:
Åschbåch, Äwerbåch, Bihl, Birlebåch, Gleeburj, Gräbere, Dråchebrunn, Drimbåch, Hoffe, Hunschbåch, Ingelse, Keffenåch, Kesseldorf, Lauderbuech, Laiderschwiller, Minikhause, Modere, Nawailer, Niederlauderbåch, Niederredere, Owwerhofe, Owwerlauderbåch, Owwerredere[1], Riedselz, Rott, Sålembåch, Schaiwert, Schdanselz, Schdundwiller, Schenebuajch, Schlaadel, Schoffhof, Seebåch, Selz, Sije, Waißeburch, Winsebåch
Alle Orde sin noch da jewailische ordsiwwlische Ausschbrooch ågewwe[2]
- Aache
- Bruder
- bloo (Waißeburch) / blaach (Modere)
- Ghonzkärsch
- Jäjer
- Määdel (Waißeburch) / Maidel (Modere)
- Milich
Im Outre-Forêt gibts noch rescht viel Lait, wu sich uff Pälzisch unnerhalde, viel mähner wie in annere Daile vum Elsaß noch Dialegd babble. Vun Nord noch Sied nimmd di Verwendung vum Dialegd vun Vorschul- un Grundschulkinner daidlisch ab. So redde in Waißeburg noch 54 % vun selle Kinner Pälzisch, in Håjenåi (Hagenau) immerhie noch 43 % Alemannisch, in Owernai bloß noch 28 %, in Thann un Gebwiler gaa noch 7 %. In de große Schdädte sins noch wennischer (noch-are Umfrog vum INSEE vun 1993)[3]. Vun de Erwachsene redde nadirlisch noch wesendlisch mähner de Dialegd. Zum Verglaisch: Im gsåmde Elsaß redde noch 39 % vun de Erwachsene in Elsässische Dialegd. E Värdel vun de Kinner lernes noch vun ihre Eldare.[4]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
