ਬੁਨਿਆਦੀ ਕਣ
From Wikipedia, the free encyclopedia
ਕਣ ਭੌਤਿਕੀ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਮੁੱਢਲਾ ਕਣ ਜਾਂ ਮੂਲ ਕਿਣਕਾ ਉਹ ਕਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਉਪ-ਬਣਤਰ ਅਣ-ਪਛਾਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਇਹ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਦੇ ਜੋੜ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਪਛਾਣੇ ਹੋਏ ਕਣਾਂ ਵਿੱਚ ਮੂਲ ਫ਼ਰਮੀਔਨ (ਕੁਆਰਕ, ਲੈਪਟੌਨ, ਐਂਟੀਕੁਆਰਕ ਅਤੇ ਐਂਟੀਲੈਪਟੌਨ) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਪਦਾਰਥਕ ਕਣ (ਮੈਟਰ ਪਾਰਟੀਕਲ) ਅਤੇ ਉਲਟਪਦਾਰਥ ਕਣ (ਐਂਟੀਮੈਟਰ ਪਾਰਟੀਕਲ) ਹਨ, ਅਤੇ ਮੂਲ ਬੋਸੋਨ (ਗੇਜ਼ ਬੋਸੌਨ ਅਤੇ ਹਿਗਜ਼ ਬੋਸੌਨ) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ‘ਬਲ ਕਣ’ ਹਨ ਜੋ ਫਰਮੀਔਨਜ਼ ਵਿਚਕਾਰ ਆਪਸੀ ਮੇਲਜੋਲ ਦੇ ਵਿਚੋਲੇ ਹਨ। ਦੋ ਜਾਂ ਦੋ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਮੂਲ ਕਣਾਂ ਨਾਲ ਬਣਨ ਵਾਲ਼ਾ ਕਣ ਸੰਯੁਕਤ ਕਣ (ਕੰਪੋਜ਼ਿਟ ਪਾਰਟੀਕਲ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਰੋਜਾਨਾ ਜਿੰਦਗੀ ਵਾਲਾ ਪਦਾਰਥ ਪਰਮਾਣੂਆਂ (ਐਟਮਜ਼) ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਮੂਲ ਕਣ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ - ਗਰੀਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਐਟਮ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ‘ਅਵੰਡਯੋਗ (ਜਿਸਨੂੰ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਨਾ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇ)’ – ਬੇਸ਼ੱਕ 1910 ਤੱਕ ਐਟਮ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਤਕਰਾਰੀ ਰਹੀ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਕੁਝ ਮਸ਼ਹੂਰ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਹਿਸਾਬੀ ਭਰਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਣੂਆਂ (ਮੌਲੀਕਿਊਲਜ਼) ਨੂੰ, ਅਤੇ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਊਰਜਾ ਤੋਂ ਬਣਿਆਂ ਹੋਇਆ ਦੱਸਿਆ। ਜਲਦੀ ਹੀ, ਐਟਮ ਦੇ ਜਨਮਦਾਤਾ ਸਬਐਟੌਮਿਕ (ਉੱਪ-ਪਰਮਾਣੂ) ਕਣਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ, ਭਾਵੇਂ 1930ਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਸਿਰਫ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ, ਫੋਟੋਨ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਟੋਨ ਬਾਰੇ ਹੀ ਗਿਆਨ ਸੀ। ਉਸਤੋਂ ਬਾਦ ਫੇਰ, ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੀਆਂ ਤਾਜਾ ਖੋਜਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਤੌਰ ਤੇ ਕਣਾਂ ਬਾਰੇ ਸਮਝ ਨੂੰ ਬਦਲਦੀ ਰਹੀਆਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਕ ਇਕਲੌਤਾ ਕਣ ਇੱਕ ਤਰੰਗ ਦਾ ਖੇਤਰ ਬਣਦਾ ਦਿਸਿਆ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਪਹੇਲੀ ਅੱਜ ਤੱਕ ਵੀ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਭਰੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਚੁਨੌਤੀ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ।
ਕੁਆਂਟਮ ਥਿਊਰੀ ਮੁਤਾਬਿਕ, ਪ੍ਰਟੋਨ ਤੇ ਨਿਊਟੌਨ ਕੁਆਰਕਾਂ ਦੇ ਬਣੇ ਪਾਏ ਗਏ ਸਨ - ਉੱਪਰਲੇ ਕੁਆਰਕ ਅਤੇ ਥੱਲੇ ਵਾਲੇ ਕੁਆਰਕ - ਜੋ ਹੁਣ ਮੁਢਲੇ ਕਣ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਣੂ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਨ ਦੀਆਂ ਅਜਾਦੀ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਡਿਗਰੀਆਂ (ਚਾਰਜ, ਸਪਿੱਨ, ਅਤੇ ਔਰਬਿਟਲ) ਤਰੰਗ-ਫੰਕਸ਼ਨ ਰਾਹੀਂ, ਤਿੰਨ ਕੁਆਸੀਪਾਰਟੀਕਲ {ਹੋਲੌਨ (ਇਸਨੂੰ ਚਾਰਜੋਨ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ), ਸਪਿਨੋਨ, ਔਰਬਿਟੋਨ , ਕਾਲਪਨਿਕ ਲੱਗਪਗ ਕਣ ਵਰਗੇ ਕਣ ਜੋ ਮੁਕਤ ਸਪੇਸ ਵਿੱਚ ਧੀਮੀ ਕ੍ਰਿਆ ਕਰਦੇ ਲਗਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਦੋ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨਾਂ ਨੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਨੇੜੇ ਆਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਅਪਣੀਆਂ ਤਿੰਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਬਾਕੀ ਦੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਕੁੱਝ ਪਲ ਲਈ ਮੁਕਤ ਸਪੇਸ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੁੰਦਾ)}। ਫੇਰ ਵੀ ਇੱਕ ਮੁਕਤ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ-ਜੋ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਨਿਊਕਲੀਅਸ ਦੇ ਕਿਸੇ ਔਰਬਿਟ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਔਰਬਿਟਲ ਗਤੀ ਦੀ ਕਮੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ- ਵੰਡਯੋਗ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ ਅਤੇ ਤੇ ਮੁਢਲੇ ਕਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
1980 ਦੇ ਆਸਪਾਸ, ਸੱਚਮੁੱਚ ਮੁਢਲੇ ਕਣ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਮੂਲ ਕਣ- ਪਦਾਰਥ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਜਨਮਦਾਤਾ- ਹੋਰ ਪ੍ਰੈਕਟੀਕਲ ਨਜ਼ਰੀਏ ਲਈ ਜਿਆਦਾਤਰ ਖਾਰਿਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਪਾਰਟੀਕਲ ਫਿਜਿਕਸ ਦੇ ਸਟੈਂਡਰਡ ਮਾਡਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸਫਲ ਥਿਊਰੀ ਸੀ। ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਸਮੇਤ, ਸਟੈਂਡਰਡ ਮਾਡਲ ਤੋਂ ਪਰੇ ਦੀਆਂ ਥਿਊਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨੇ, ਮੁਢਲੇ ਕਣਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਨੂੰ ਇਹ ਕਲਪਨਾ ਨਾਲ ਦੁੱਗਣਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਗਿਆਤ ਕਣ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਭਾਰੇ ‘ਪਰਛਾਵੇਂ’ ਵਾਲੇ ਸਾਥੀ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਸਾਰੇ ਸੁੱਪਰ-ਪਾਰਟਨਰ ਖੋਜੇ ਅਗਿਆਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਫਿਲਹਾਲ, ਗਰੈਵੀਟੋਨ ਨਾਮ ਦਾ ਮੁਢਲਾ ਬੋਸੋਨ ਕਣ ਜੋ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਦਾ ਵਿਚੋਲਾ ਹੈ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਕਾਲਪਨਿਕ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਸਾਰੇ ਮੁਢਲੇ ਕਣ ਅਪਣੇ ਸਪਿੱਨ( ਘੁੰਮਣ ਗਤੀ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਜਿਸਨੂੰ ਐਂਗਲੁਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਾਲਾ ਨੰਬਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ) ਦੇ ਅਧਾਰਿਤ ਜਾਂ ਜਾਂ ਬੋਸੋਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਫਰਮੀਓਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕੁਆਂਟਮ ਆਂਕੜਿਆਂ ਦੀ ਸਪਿਨ-ਸਟੈਟਿਕਸ-ਥਿਊਰਮ ਰਾਹੀਂ ਵੱਖਰੇ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅੱਧੇ-ਅੰਕ ਵਾਲੇ ਸਪਿਨ ਵਾਲੇ ਕਣ ਫਰਮੀ-ਡਿਰਾਕ ਆਂਕੜੇ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਫਰਮੀਓਨ ਕਹੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਦੋ ਫਰਮੀਓਨ ਕਣ ਜਦੋਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨ ਬਦਲਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਤਰੰਗ-ਫੰਕਸ਼ਨ ਚਿੰਨ ਬਦਲਦਾ ਹੈ। ਪੂਰੇ ਅੰਕ ਵਾਲੇ ਸਪਿਨ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਕਣ, ਬੋਸ-ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਆਂਕੜੇ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਬੋਸੋਨਜ਼ ਕਹੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਕਣਾਂ ਦੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨ ਬਦਲਣ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਤਰੰਗ-ਫੰਕਸ਼ਨ ਨੂੰ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ।