From Wikipedia, the free encyclopedia
ਆਸ਼ਾ ਭੋਂਸਲੇ (ਜਨਮ: 8 ਸਤੰਬਰ 1933) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਗਾਇਕਾ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਸਿਨਮੇ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਪਿੱਠਵਰਤੀ ਗਾਇਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹਨ।[1] ਗਾਇਕਾ ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਗਾਇਕੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 1943 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ। ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਹਿੰਦੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਗੀਤ ਗਾਏ ਹਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਐਲਬਮਾਂ ਵੀ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ। ਹਿੰਦੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਵੀਹ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਇਆ ਹੈ।
ਸਤੰਬਰ 2009 ਵਿੱਚ ਦ ਵਰਲਡ ਰਿਕਾਰਡ ਅਕੈਡਮੀ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰਿਕਾਰਡਡ ਗਾਇਕਾ ਐਲਾਨਿਆ।[1]
ਆਸ਼ਾ ਭੋਸਲੇ ਦਾ ਜਨਮ 8 ਸਤੰਬਰ 1933 ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ‘ਸਾਂਗਲੀ’ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀਨਾਨਾਥ ਮੰਗੇਸਕਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗਾਇਕ ਅਤੇ ਨਾਇਕ ਸਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਕਾਫ਼ੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਸ਼ਾ ਜੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ। ਆਸ਼ਾ ਜੀ ਜਦੋਂ ਕੇਵਲ 9 ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਵਾਰ ਪੂਨੇ ਤੋਂ ਕੋਲਹਾਪੁਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਬੰਬਈ ਆ ਗਿਆ। ਪਰਵਾਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਆਸ਼ਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਲਤਾ ਮੰਗੇਸਕਰ ਨੇ ਗਾਉਣ ਅਤੇ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰੀ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 1943 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਮਰਾਠੀ ਫਿਲਮ (‘माझा बाळ’) ਵਿੱਚ ਗੀਤ ਗਾਇਆ। ਇਹ ਗੀਤ ‘ਚੱਲਿਆ ਚਲਾ ਨਵ ਬਾਲਾਕ.’ ਦੱਤਾ ਦਵਾਜੇਕਰ ਨੇ ਸੰਗੀਤਬੱਧ ਕੀਤਾ ਸੀ। 1948 ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮ ‘ਚੁਨਰੀਆ’ ਦਾ ਗੀਤ ‘ਸਾਵਣ ਆਇਆ. . . ’ ਹੰਸਰਾਜ ਬਹਿਲ ਲਈ ਗਾਇਆ। ਦੱਖਣ ਏਸ਼ੀਆ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗਾਇਕਾ ਵਜੋਂ ਆਸ਼ਾ ਜੀ ਨੇ ਗੀਤ ਗਾਏ। ਫਿਲਮ ਸੰਗੀਤ, ਪੌਪ, ਗਜ਼ਲ, ਭਜਨ, ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ, ਖੇਤਰੀ ਗੀਤ, ਕਵਾਲੀ, ਰਵਿੰਦਰ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਨਜਰੁਲ ਗੀਤ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 14 ਤੋਂ ਵਧ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਗੀਤ ਗਾਏ ਜਿਵੇਂ– ਮਰਾਠੀ, ਆਸਾਮੀ, ਹਿੰਦੀ, ਉਰਦੂ, ਤੇਲਗੂ, ਮਰਾਠੀ, ਬੰਗਾਲੀ, ਗੁਜਰਾਤੀ, ਪੰਜਾਬੀ, ਤਮਿਲ, ਅੰਗਰਜ਼ੀ, ਰੂਸੀ, ਨੇਪਾਲੀ, ਮਲਾ ਅਤੇ ਮਲਿਆਲਮ। 12000 ਤੋਂ ਵਧ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਆਸ਼ਾ ਜੀ ਨੇ ਅਵਾਜ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।
1960ਵਿਆਂ ਦੇ ਆਰੰਭ ਵਿੱਚ, ਗੀਤਾ ਦੱਤ, ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ, ਅਤੇ ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਵਰਗੇ ਨਾਮਵਰ ਪਲੇਬੈਕ ਗਾਇਕਾਂ ਨੇ ਇਸਤਰੀ ਗਾਇਕੀ ਅਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਲਈ ਗਾਇਨ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਬਣਾਇਆ। ਆਸ਼ਾ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਉਹ ਕੰਮ ਮਿਲਦੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਲੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। 1950 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਪਲੇਅਬੈਕ ਗਾਇਕਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਗਾਣੇ ਗਾਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਘੱਟ ਬਜਟ ਬੀ- ਜਾਂ ਸੀ-ਗ੍ਰੇਡ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਉਸ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਗਾਣੇ ਏ. ਆਰ. ਕੁਰੈਸ਼ੀ, ਸੱਜਾਦ ਹੁਸੈਨ, ਅਤੇ ਗੁਲਾਮ ਮੁਹੰਮਦ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਗਾਣੇ ਵਧੀਆ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੇ ਸਨ। ਸੱਜਾਦ ਹੁਸੈਨ ਦੁਆਰਾ ਰਚੇ ਸੰਗਦਿਲ (1952) ਵਿੱਚ ਗਾਇਨ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਉਚਿਤ ਮਾਨਤਾ ਮਿਲੀ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ, ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਬਿਮਲ ਰਾਏ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪਰਿਣੀਤਾ (1953) ਵਿੱਚ ਗਾਉਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ। ਰਾਜ ਕਪੂਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬੂਟ ਪੋਲਿਸ਼ (1954) ਵਿੱਚ ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ ਨਾਲ "ਨੰਨ੍ਹੇ ਮੁੰਨੇ ਬੱਚੇ" ਗਾਉਣ ਲਈ ਸਾਇਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। [ਹਵਾਲਾ ਦੀ ਲੋੜ]
ਓ.ਪੀ.ਨਈਅਰ ਨੇ ਆਸ਼ਾ ਨੂੰ ਸੀ.ਆਈ.ਡੀ. (1956) ਵਿੱਚ ਬਰੇਕ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੀ.ਆਰ. ਚੋਪੜਾ ਦੀ ਨਾਇਆ ਦੌਰ (1957) ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ਸਫ਼ਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਸਾਹਿਰ ਲੁਧਿਆਣਵੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਗਈ "ਮਾਂਗ ਕੇ ਸਾਥ ਤੁਮ੍ਹਾਰਾ", "ਸਾਥੀ ਹਾਥ ਬਾਧਨਾ" ਅਤੇ "ਉਡੇਂ ਜਬ ਜਬ ਜ਼ੁਲਫੇਂ ਤੇਰੀ" ਵਰਗੇ ਰਫ਼ੀ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਪਛਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਕਿਸੇ ਫ਼ਿਲਮ ਦੀ ਨਾਮਵਰ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਲਈ ਸਾਰੇ ਗਾਣੇ ਗਾਏ। ਚੋਪੜਾ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਉਸ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਮਰਾਹ (1963), ਵਕਤ (1965), ਹਮਰਾਜ਼ (1965), ਆਦਮੀ ਔਰ ਇੰਸਾਂ (1966) ਅਤੇ ਧੁੰਦ (1973) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਭੋਸਲੇ ਦੇ ਨਾਲ ਨਈਅਰ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨੂੰ ਵੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਮਿਲੀ। ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ, ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਰੁਤਬਾ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਚਿਨ ਦੇਵ ਬਰਮਨ ਅਤੇ ਰਵੀ ਵਰਗੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਭੋਸਲੇ ਅਤੇ ਨਈਅਰ ਨੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।
1966 ਵਿੱਚ, ਫ਼ਿਲਮ ਤੀਸਰੀ ਮੰਜਿਲ ਲਈ ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਆਰ. ਡੀ. ਬਰਮਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸਾਊਂਡਟ੍ਰੈਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਵਿੱਚ ਭੌਸਲੇ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਖਬਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਡਾਂਸ ਨੰਬਰ "ਆਜਾ ਆਜਾ" ਸੁਣਿਆ, ਉਸ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਪੱਛਮੀ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਗਾ ਸਕੇਗੀ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਰਮਨ ਨੇ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ, ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਚੁਣੌਤੀ ਵਜੋਂ ਲੈਂਦੇ ਹੋਏ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ. ਉਸਨੇ ਦਸ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਰਿਹਰਸਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਣਾ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ "ਓ ਹਸੀਨਾ ਜੁਲਫੋਂਵਾਲੀ" ਅਤੇ "ਓ ਮੇਰੀ ਸੋਨਾ ਰੇ" (ਰਫੀ ਨਾਲ ਤਿੰਨੋਂ ਦਹੇਲੇ) ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਗਾਣਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, "ਆਜਾ ਆਜਾ" ਸਫਲ ਹੋ ਗਿਆ. ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਲਮ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਦਾਕਾਰ ਸ਼ੰਮੀ ਕਪੂਰ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ- "ਜੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ ਨਾ ਗਾਉਂਦਾ, ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਆਸ਼ਾ ਭੋਂਸਲੇ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲਣੀ ਸੀ"। ਭੋਸਲੇ ਦੇ ਬਰਮਨ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਕਈ ਹਿੱਟ ਅਤੇ ਵਿਆਹ ਹੋਏ. 1960-70 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਦੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਅਤੇ ਡਾਂਸਰ, ਹੇਲਨ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਸੀ, ਜਿਸ 'ਤੇ "ਓ ਹਸੀਨਾ ਜ਼ੁਲਫਨ ਵਾਲੀ" ਚਿੱਤਰਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ. ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੈਲਨ ਆਪਣੇ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਸੈਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਗਾਣੇ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਮਝ ਸਕੇ ਅਤੇ ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਡਾਂਸ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਸਕਣ. [16] ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ "ਪਿਯਾ ਤੂ ਅਬ ਤੋ ਆਜਾ" (ਕਾਫਲਾ) ਅਤੇ "ਯੇ ਮੇਰਾ ਦਿਲ" (ਡੌਨ) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ.
1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ, ਭੋਸਲੇ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਆਪਣੀ ਕਾਬਲੀਅਤ ਅਤੇ ਬਹੁਪੱਖਤਾ ਲਈ [ਕਿਸ ਦੁਆਰਾ?] ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਕਈ ਵਾਰੀ ਇੱਕ "ਕੈਬਰੇ ਗਾਇਕਾ" ਅਤੇ "ਪੌਪ ਕ੍ਰੋਨਰ" ਵਜੋਂ [ਕਿਸ ਦੁਆਰਾ?] ਅੜੀਅਲ ਸੋਚ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 1981 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਰੇਖਾ ਅਭਿਨੇਤਾ ਉਮਰਾਓ ਜਾਨ ਲਈ ਕਈ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਗਾ ਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ "ਦਿਲ ਚੀਜ ਕਿਆ ਹੈ", "ਇਨ ਅੱਖਾਂ ਕੀ ਮਸਤੀ ਕੇ", "ਯਾਰ ਕੀ ਜਗਾਹ ਹੈ ਦੋਸਤਾਨ" ਅਤੇ "ਜਸਟਾਜੁ ਜਿਸਕੀ ਥੀ" ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਫਿਲਮ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਖਯਾਮ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਪਿੱਚ ਨੂੰ ਅੱਧੇ ਨੋਟ ਹੇਠਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ. ਭੋਸਲੇ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਹੈਰਾਨੀ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਇੰਨੇ ਵੱਖਰੇ singੰਗ ਨਾਲ ਗਾ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੈਰੀਅਰ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫ਼ਿਲਮ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੇ ਇਜਾਜ਼ਤ (1987) ਦੇ ਗਾਣੇ "ਮੇਰਾ ਕੁਛ ਸਾਮਾਨ" ਲਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।
ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਲਟਰਨੇਟਿਵ ਰਾਕ ਬੈਂਡ ਕਾਰਨਰਸ਼ਾੱਪ ਨੇ 1997 ਵਿੱਚ "ਬ੍ਰਾਈਮੂਲ ਆਫ਼ ਆਸ਼ਾ" ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤੀ। ਆਸ਼ਾ ਭੋਂਸਲੇ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਇਹ ਗਾਣਾ ਬੈਂਡ ਲਈ ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਿੱਟ ਸਿੰਗਲ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਫਰਵਰੀ 1998 ਵਿੱਚ ਯੂ.ਕੇ. ਸਿੰਗਲ ਚਾਰਟ ਵਿੱਚ ਟਾਪ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।[2] ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰੀਮਿਕਸ ਵੀ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਨੌਰਮਨ ਕੁੱਕ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਫੈਟਬੋਏ ਸਲਿਮ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
{{cite book}}
: CS1 maint: unrecognized language (link)Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.