ਮਰਾਠੀ ਭਾਸ਼ਾ

ਮਰਾਠੀ (English: /məˈrɑːti/ ( ਸੁਣੋ);^[7] मराठी Marāṭhī [məˈɾaʈʰi]) ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਅਤੇ ਗੋਆ ਸੂਬਿਆਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਭਾਸ਼ਾਈ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਇਹ ਇੱਕ ਆਰੀਆਈ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਵਿਕਾਸ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਤੋਂ ਅਪਭ੍ਰੰਸ਼ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫਰ ਪੂਰਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਭਾਸ਼ਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਅਤੇ ਗੋਆ ਵਿੱਚ ਰਾਜਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਮਾਤ੍ਰਭਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਮਰਾਠੀ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ 15ਵੇਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 4ਥੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਹੈ।^[8] ਇਸਨੂੰ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਕੁਲ ਗਿਣਤੀ ਲਗਭਗ 9 ਕਰੋੜ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ 1300 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਹਿੰਦੀ, ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਂਗ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ।

ਮਰਾਠੀ
मराठीे
Marāṭhī
ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਅਤੇ ਮੋਡੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ "ਮਰਾਠੀ"
ਉਚਾਰਨ	[məˈɾaʈʰi]
ਜੱਦੀ ਬੁਲਾਰੇ	ਭਾਰਤ
ਇਲਾਕਾ	ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਗੋਆ, ਕਰਨਾਟਕ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਛਤੀਸਗੜ੍ਹ, ਗੁਜਰਾਤ, ਤਮਿਲ ਨਾਡੂ, ਤੇਲੰਗਾਨਾ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਦਾਦਰਾ ਅਤੇ ਨਗਰ ਹਵੇਲੀ, ਦਮਨ ਅਤੇ ਦਿਊ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਇਲ ਅਤੇ ਮੌਰੀਸ਼ੀਅਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੁਝ ਗਿਣਤੀ[1]
ਨਸਲੀਅਤ	ਮਰਾਠੀ ਲੋਕ
Native speakers	7.2 ਕਰੋੜ (2007)[2]
ਭਾਸ਼ਾਈ ਪਰਿਵਾਰ	ਹਿੰਦ-ਯੂਰਪੀ ਹਿੰਦ-ਈਰਾਨੀ ਹਿੰਦ-ਆਰੀਆਈ ਦੱਖਣੀ ਹਿੰਦ-ਆਰੀਆਈ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਰਾਠੀ-ਕੋਂਕਣੀ ਮਰਾਠੀ
ਮੁੱਢਲੇ ਰੂਪ	ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ
ਉੱਪ-ਬੋਲੀਆਂ	ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੋਂਕਣੀ, ਵਾਰਹਦੀ
ਲਿਖਤੀ ਪ੍ਰਬੰਧ	ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਦਾ ਬਾਲਬੋਧ style[3][4][5][6], ਮੋਡੀ ਲਿਪੀ (ਬਰ੍ਹਮੀ ਲਿਪੀਆਂ) ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਬਰੇਲ
Signed forms	ਭਾਰਤੀ ਚਿੰਨ੍ਹ ਸਿਸਟਮ
ਅਧਿਕਾਰਤ ਸਥਿਤੀ
ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ	ਭਾਰਤ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ,ਦਮਨ ਅਤੇ ਦਿਊ,
ਰੈਗੂਲੇਟਰ	ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਸਾਹਿਤ ਪਰੀਸ਼ਦ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਰਾਠੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ
ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਕੋਡ
ਆਈ.ਐਸ.ਓ 639-1	mr
ਆਈ.ਐਸ.ਓ 639-2	mar
ਆਈ.ਐਸ.ਓ 639-3	Either: mar – ਆਧੁਨਿਕ ਮਰਾਠੀ omr – ਪੁਰਾਣੀ ਮਰਾਠੀ
Linguist List	omr ਪੁਰਾਣੀ ਮਰਾਠੀ
Glottolog	mara1378  ਆਧੁਨਿਕ ਮਰਾਠੀ oldm1244  ਪੁਰਾਣੀ ਮਰਾਠੀ
ਭਾਸ਼ਾਈਗੋਲਾ	59-AAF-o

ਭੂਗੋਲਿਕ ਵੰਡ

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਰਾਠੀ ਮਹਾਂਰਸ਼ਟਰ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਗੋਆ, ਕਰਨਾਟਕ, ਗੁਜਰਾਤ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਤਾਮਿਲ ਨਾਡੂ ਅਤੇ ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦਮਨ ਅਤੇ ਦੀਵ, ਅਤੇ ਦਾਦਰ ਅਤੇ ਨਾਗਰ ਹਵੇਲੀ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਇਹ ਮਾਰੀਸ਼ਸ ਅਤੇ ਇਸਰਾਈਲ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਰਾਠੀ ਮੂਲ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹੋਰ ਦੇਸ਼ ਵੀ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਮਰਾਠੀ ਮੂਲ ਦੇ ਲੋਕ ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਹਨ - ਅਮਰੀਕਾ, ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ, ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਸਿੰਗਾਪੁਰ, ਜਰਮਨੀ, ਸੰਯੁਕਤ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ (ਬ੍ਰਿਟੇਨ), ਆਸਟਰੇਲੀਆ, ਵੈਸਟ ਇੰਡੀਜ ਅਤੇ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ।^[9]

ਮਰਾਠੀ ਧੁਨੀ ਵਿਉਂਤ

ਵਿਅੰਜਨ

ਵਿਅੰਜਨ^[10]

		ਹੋਂਠੀ	ਦੰਤੀ	ਦੰਤ ਪਠਾਰੀ	Retroflex	(Alveolo-) palatal	ਕੋਮਲ ਤਾਲਵੀ	ਕੰਠੀ
ਨਾਸਕੀ	plain	m	n̪		ɳ	(ɲ)	(ŋ)
	murmured	mʱ	n̪ʱ		ɳʱ
ਡੱਕਵਾਂ	voiceless	p	t̪	t͡s	ʈ	t͡ɕ~t͡ʃ	k
	aspirated	pʰ	t̪ʰ		ʈʰ	t͡ɕʰ~t͡ʃʰ	kʰ
	voiced	b	d̪	d͡z~z	ɖ	d͡ʑ~d͡ʒ	ɡ
	murmured	bʱ	d̪ʱ	d͡zʱ~zʱ	ɖʱ	d͡ʑʱ~d͡ʒʱ	ɡʱ
ਸੰਘਰਸ਼ੀ				s	ʂ	ɕ~ʃ		h~ɦ
Approximant	plain	ʋ		l	ɭ	j
	murmured	ʋʱ		lʱ		(jʱ)[11]
ਫੱਟਕਵਾਂ/ਕਾਂਬਵਾਂ	plain			ɾ	ਫਰਮਾ:PUA[12]
	murmured			ɾʱ

ਸਵਰ

ਸਵਰ

	ਅਗਲੇ	ਮੱਧਲੇ	ਪਿਛਲੇ
ਉੱਚੇ	i		u
ਵਿਚਕਾਰਲੇ	e	ə	o
ਨੀਵੇਂ		a

ਵਿਆਕਰਨ

ਮੁੱਖ ਲੇਖ: ਮਰਾਠੀ ਵਿਆਕਰਨ

ਮਰਾਠੀ ਵਿਆਕਰਨ ਬਾਕੀ ਹਿੰਦ-ਆਰੀਆਈ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤੀ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਮਰਾਠੀ ਵਿਆਕਰਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਪਹਿਲੀ ਆਧੁਨਿਕ ਕਿਤਾਬ 1805 ਵਿੱਚ ਵਿਲੀਅਮ ਕੇਰੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਗਈ ਸੀ।

ਹਵਾਲੇ

1. "ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ". Archived from the original on 16 ਦਸੰਬਰ 2014. Retrieved 5 December 2014. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (help) Marathi. Retrieved on 2013-07-28.
2. Mikael Parkvall, "Världens 100 största språk 2007" (The World's 100 Largest Languages in 2007), in Nationalencyklopedin
3. Lua error in ਮੌਡਿਊਲ:Citation/CS1 at line 3162: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
4. Lua error in ਮੌਡਿਊਲ:Citation/CS1 at line 3162: attempt to call field 'year_check' (a nil value).
5. Ajmire, P.E.; Dharaskar, RV; Thakare, V M (22 March 2013). "A Comparative Study of Handwritten Marathi Character Recognition" (PDF). International Journal of Computer Applications. INTRODUCTION. Archived from the original (PDF) on 7 December 2014.
6. Bhimraoji, Rajendra (28 February 2014). "Reviving the Modi Script" (PDF). Typoday. Archived from the original (PDF) on 7 December 2014.
7. Laurie Bauer, 2007, The Linguistics Student’s Handbook, Edinburgh
8. "Abstract of Language Strength in India: 2001 Census". Censusindia.gov.in. Archived from the original on 2013-02-10. Retrieved 2013-05-09. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (help)
9. Ethnologue report of Marathi language
10. Colin Masica, 1993, The Indo-Aryan Languages
11. In Kudali dialect
12. Masica (1991:97)