ਕਾਲੀ ਮੌਤ
From Wikipedia, the free encyclopedia
ਕਾਲੀ ਮੌਤ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਵੀ ਪੈਸਟੀਲੈਂਸ (ਪੈਸਟ), ਮਹਾ ਪਲੇਗ ਜਾਂ ਪਲੇਗ, ਜਾਂ ਘੱਟ ਆਮ ਕਾਲੀ ਪਲੇਗ, ਮਨੁੱਖੀ ਇਤਿਹਾਸ, ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬਰਬਾਦੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣੀਆਂ ਮਹਾਮਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 75 to 200 million ਯੂਰੇਸ਼ੀਆ ਦੇ 7.5 ਤੋਂ 20 ਕਰੋੜ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਇਹ 1347 ਤੋਂ 1351 ਤੱਕ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਸੀ।[1][2][3] ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਯੇਰਸੀਨੀਆ ਪੈਸਟਿਸ, ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪਲੇਗ ਦੇ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ (ਸੈਪਟੀਸਮਿਕ, ਨਮੋਨਿਕ ਅਤੇ, ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ, ਬੁਬੋਨਿਕ) ਫੈਲਦੀਆਂ ਹਨ।[4] ਬਲੈਕ ਡੈਥ ਪਲੇਗ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਵੱਡਾ ਯੂਰਪੀਅਨ ਪ੍ਰਕੋਪ, ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਪਲੇਗ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਸੀ।[5] ਪਲੇਗ ਨੇ ਕਈਂ ਧਾਰਮਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਉਤਰਾਅ-ਚੜ੍ਹਾਅ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ, ਯੂਰਪੀਅਨ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਡੂੰਘੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਏ।
ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਾਲੀ ਮੌਤ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਸੁੱਕੇ ਮੈਦਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਿਥੋਂ ਇਹ ਰੇਸ਼ਮ ਮਾਰਗ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੀ 1343 ਤਕ ਕ੍ਰੀਮੀਆ ਪਹੁੰਚੀ।[6] ਉੱਥੋਂ, ਇਹ ਕਾਲੇ ਚੂਹਿਆਂ ਤੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਪਿੱਸੂ ਦੁਆਰਾ ਲਿਆਂਦੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਚੂਹੇ ਸਾਰੇ ਵਪਾਰੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ 'ਤੇ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਇਹ ਸਾਰੇ ਮੈਡੀਟੇਰੇਨੀਅਨ ਬੇਸਿਨ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਈ ਸੀ।
ਕਾਲੀ ਮੌਤ ਨਾਲ ਯੂਰਪ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦੇ 30% ਤੋਂ 60% ਦੇ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।[7] ਕੁਲ ਮਿਲਾ ਕੇ, ਪਲੇਗ ਨੇ 14 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 47.5 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਘਟਾ ਕੇ 35–37.5 ਕਰੋੜ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।[8] ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪਿਛਲਾ ਪੱਧਰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ 200 ਸਾਲ ਲੱਗੇ ਸਨ।[9] ਇਹ ਮਹਾਂਮਾਰੀ 19 ਵੀਂ ਸਦੀ ਤਕ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਮੁੜ ਫੈਲਦੀ ਰਹੀ।