ବାଲ୍ମିକୀ ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟର ଅଗ୍ରଗଣ୍ୟ କବି ତଥା ସଂସ୍କୃତ ରାମାୟଣର ସ୍ରଷ୍ଟା । ରାମାୟଣ ମହାକାବ୍ୟରେ ଭଗବାନ ରାମଙ୍କ ଜୀବନ ମାଧ୍ୟମରେ ସେ ବିଶ୍ୱବାସୀଙ୍କୁ ମାନବ ଜୀବନର ସତ୍ୟ ତଥା କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ବିଷୟରେ ଅବଗତ କରାଇଛନ୍ତି । ପ୍ରଥମ ସଂସ୍କୃତ ମହାକାବ୍ୟ ଭାବେ ରାମାୟଣ ଗ୍ରନ୍ଥ ରଚନା କରିଥିବରୁ ସେ ମଧ୍ୟ ଆଦିକବି ଭାବେ ଖ୍ୟାତ ।
ବାଲ୍ମିକୀଙ୍କ ଜନ୍ମ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସଠିକ ପ୍ରାମାଣିକ ତଥ୍ୟ ନାହିଁ । ତେବେ ବାଲ୍ମିକୀ ରାମାୟଣର ପ୍ରାଚୀନତା ବିଷୟରେ ଲବ୍ଧ ତଥ୍ୟ ହିଁ ବାଲ୍ମିକୀଙ୍କ ଜନ୍ମ ସମୟ ବିଷୟରେ ସମ୍ୟକ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରେ । ବାଲ୍ମିକୀଙ୍କ ରଚିତ ରାମାୟଣ ମହାକାବ୍ୟ ସାତ କାଣ୍ଡ ବା ସାତ ଭାଗ ବିଶିଷ୍ଟ । ଉତ୍ତରା କାଣ୍ଡ ସହ ଏହା ପ୍ରାୟ ୨୪,୦୦୦ ଶ୍ଳୋକ ବିଶିଷ୍ଟ । ଐତିହାସିକଙ୍କ ମତରେ ରାମାୟଣର ରଚନା ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ୫୦୦ରୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ୧୦୦ ମଧ୍ୟରେ [୧]। ରାମାୟଣ ମହାକାବ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ବିଭିନ୍ନ କବି ମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପରିବର୍ତ୍ତିତ ତଥା ପରିବର୍ଦ୍ଧିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର ମୂଳ କାବ୍ୟର ରଚନା କାଳ ତଥା ବାଲ୍ମିକୀଙ୍କ ଜନ୍ମ ସମୟ ସଠିକ ଭାବେ ନିରୂପଣ ହୋଇପାରିନାହିଁ ।
ଭାରତୀୟ ବଂଶୋଦ୍ଭବ ଇଂରାଜୀ ଲେଖକ ମେନେନ୍ଙ୍କ ମତରେ ବାଲ୍ମିକୀ ହେଉଛନ୍ତି ମାନବ ଇତିହାସର ପ୍ରଥମ କବି ଯେ କି ରାମାୟଣ କାଳରେ ହିଁ ପ୍ରଥ୍ମ ମହାକାବ୍ୟ ରାମାୟଣ ରଚନା କରିପାରିଥିଲେ । କଥିତ ଅଛି ବାଲ୍ମିକୀ ରାମଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ କରିଛନ୍ତି ଏବଂ ସୀତାଙ୍କ ନିର୍ବାସନ କାଳରେ ତାଙ୍କୁ ନିଜ କୁଟୀରରେ ଆଶ୍ରୟ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି । ଏପରିକି, ସୀତାଙ୍କ ଯମଜ ପୁତ୍ର ଲବ ଓ କୁଶ ବାଲ୍ମିକୀଙ୍କଠାରୁ ରାମାୟଣ ଶୁଣି ଅଶ୍ୱମେଧ ଯଜ୍ଞ ସମୟରେ ରାମଙ୍କ ଦରବାରରେ ଗାନ କରିଛନ୍ତି, ରାମ ମଧ୍ୟ ଏହି ତଥ୍ୟ ସତ୍ୟ ବୋଲି ପ୍ରମାଣିତ କରିଛନ୍ତି । ଏହିପରି ଭାବରେ କେତେକଙ୍କ ମତରେ ବାଲ୍ମିକୀଙ୍କୁ ରାମଙ୍କ ସମସାମୟିକ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ।
ଏକ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁସାରେ ସୁମାଳୀ ନାମକ ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କ ପୁତ୍ର ହେଉଛନ୍ତି ଅଗ୍ନି ଶର୍ମା । ଥରେ ଅଗ୍ନିଶର୍ମାଙ୍କର ଭେଟ ହୁଏ ଋଷି ନାରଦଙ୍କ ସହ । ଋଷି ନାରଦଙ୍କ କଥାରେ ନିଜ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ବିଷୟରେ ଜାଣି ଋଷିଙ୍କ ଆଦେଶରେ ସେ ମରା ଶବ୍ଦ ଉଚ୍ଚରଣ ପୂର୍ବକ ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି ତପସ୍ୟା କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ତପସିଦ୍ଧି ଫଳରେ ଏହି ମରା ଶବ୍ଦ ରାମ ଶବ୍ଦରେ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଯାଇଛି ଏବଂ ଅଗ୍ନିଶର୍ମା ବାଲ୍ମିକୀ ନାମରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଲାଭ କରିଛନ୍ତି ।
ବାଲ୍ମିକୀ ତାଙ୍କ ଶିଷ୍ୟଙ୍କ ସହ ନିତ୍ୟକର୍ମ ସମାପନ ନିମିତ୍ତ ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ଅଭିମୁଖେ ଯାଉଥାନ୍ତି । ବାଟରେ ତମସା ଝରଣାର ନିର୍ମଳ ଜଳ ଦେଖି ସେଠାରେ ଗାଧୋଇ ବାକୁ ଇଛା ପ୍ରକାଶ କଲେ । ଏହି ସଯୟରେ ସେ ଦେଖିଲେ ମୈଥୁନ ରତ ଏକ ସାରସ ଯୋଡ଼ାକୁ ବ୍ୟାଧଟିଏ ଶର ମାରନ୍ତେ ପୁରୁଷ ପକ୍ଷିଟି ନିହତ ହେଲା । ଏଥିରେ ବ୍ୟଥିତ ହୋଇ ମାତା ସାରସ ପକ୍ଷିଟି ବିଳାପ କରିବାରେ ଲାଗିଲା । ଏହି ଶୋକ ସନ୍ତପ୍ତ ଦୃଶ୍ୟରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ମର୍ମାହତ ବାଲ୍ମିକୀଙ୍କ ମୁହଁରୁ ଏହି ଶ୍ଳୋକ ବାହାରି ଆସିଲା ।
- मा निषाद प्रतिष्ठां त्वमगमः शाश्वतीः समाः।
- यत्क्रौञ्चमिथुनादेकमवधीः काममोहितम्॥'[୨]
- mā niṣāda pratiṣṭhā tvamagamaḥ śāśvatīḥ samāḥ
- yat krauñcamithunādekam avadhīḥ kāmamohitam[୩]
- ଅର୍ଥ: ହେ ନିଷାଦ, ତୁମକୁ ଅନନ୍ତ କାଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶାନ୍ତି(ପ୍ରତିଷ୍ଠା) ମିଳିବ ନାହିଁ,
- କାରଣ ତୁମେ ପ୍ରଣୟ କ୍ରୀଡାରେ ଲିପ୍ତ ସାରସ ପକ୍ଷୀ ଯୋଡାରୁ ଗୋଟିକର ହତ୍ୟା କରିଦେଲ [୪]
ଏହାହିଁ ସସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରଥମ ଶ୍ଳୋକ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଅତଏବ ରାମାୟଣ ପ୍ରଥମ ମହାକାବ୍ୟ ଏବଂ ବାଲ୍ମିକୀ ହେଉଛନ୍ତି ଆଦିକବି ।
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
