Algata Jaardachee

Algata Ijaarroo ykn Jaardachee (Gabatee Taaktoonikii) (Afaan Greek tektōn jedhamu irra kan dhufee yoo ta'u hikaan "ijarra" jechu dha) yaad-hiddama saayinsawaa akkaataa baqqaanni alaa lafaa, Qaamqassoo (lithosphere) jedhamu, algatawwan(plates) gurguddaa waggoota biliyoonaan lakkaa'amaniif suuta socho'aa turanitti akka qoodamu ibsudha. Yaadiddamni kun yaada sigiggoo ardii(continental drift) jedhu irratti kan ijaarame yoo ta’u, kunis ardiileen socho’aniiru, ammas socho’aa akka jiran agarsiisa. Sochiin algata kanaa daangaa gosa adda addaa bakka kirkirri lafaa, volkaanoo fi  gaarreen itti uumamu uuma. Qaamqassoo lafaa algata galaanaa fi ardii irraa kan ijaarame yoo ta'u, sochiin isaanii adeemsa akka subduction fi diriira seemmallaa galaanaatiin kan hoogganamudha. Teektooniksii gabatee xindachee keessatti yaad-rimee barbaachisaa ta'ee fi seenaa lafaa fi amala xindachee ishee hubachuuf nu gargaara.

Algata Ijaarroo(Gabatee Taaktoonikii) adunya kan marsaa lammaffa century 20ffat kasani

Algata Ijaarroo(Gabatee Taaktoonikii)s (surfaces are preserved)

Baqqaannii alaa lafaa Qaamqassoo (lithosphere) fi Baqaana meelxee(asthenosphere) kan of keessaa qaban yoo ta’u, amaloota makaanikaa isaanii fi mala dabarsuu ho’aa isaanii irratti hundaa’uun kan qoodaman dha. Qaamqassoon qabbanaa’aa fi jabaa yoo ta’u, Baqaannii meelxee ammoo ho’aa fi salphaatti yaa’a. Qaamqassoon ho’a karaa tuqaatiin kan dabarsuu  yoo ta’u, Baqaanni meelxee ammoo karaa huffisoo ykn naannee ho'aatiin ho’a dabarsa. Qoodinsi qaamqassoofi baqaana meelxee fi qoqqoodinsi keemikaalaa keessa lafaa fi irra lafaa tokko akka hin taane hubachuun barbaachisaadha.

Yaad-rimeen ijoo tektooniksii gabatee litoosfiiriin gabatee tektoonikii adda addaatti kan qoodamu yoo ta’u, isaanis asteenosfiirii dhangala’aa fakkaatu irratti kan yaa’an ta’uu isaati. Sochiin gabatee saffisa waggaatti miliimeetira muraasa hanga seentimeetira hedduutti garaagarummaa qaba. Gabateewwan tektoonikii keessa lafaa litosfeerii fi  Irra lafaa garbaa yookaan ardii of keessaa qabu. Irri lafaa garbaa kan uumamu konona ykn fodooddoo garba walakkaa irratti karaa diriira lafa garbaa yoo ta’u, Irri lafaa ardii ammoo sochii volkaanoo fi dabalata teeraanotaatiin ykn Algata seemmallaan uuma.