Moldàvia (en romanés: Moldova), oficialament la Republica de Moldàvia, es un estat sobeiran d'Euròpa Orientala, sens accès a la mar, enclavat entre Romania a l'oèst, e Ucraïna a l'èst. Forma la partida orientala de la region istorica romanesa de Moldàvia. Sa capitala es Chişinău (pronóncia: [kiʃi'nəw]).
| Moldàvia (estat) | |
| Moldova | |
 | |
Capitala e ciutat mai granda | |
Gentilici Moldau, -ava | |
Forma de govèrn | |
Data 27 d'agost de 1991 | |
• Totala 33 851 km² | |
• Aiga 1,4 % | |
• Totala (2019) 2 681 735 ab. | |
• Densitat 79 ab./km² | |
373 | |
modificar  |
Geografia
Istòria
Avans l'annexion de Bessaràbia per Russia en 1812, l'istòria dei Moldaus èra aquela dau pòble romanés. Pasmens, l'avançada russa entraïnèt la division de Moldàvia que sa mitat orientala conoís dempuei aqueu periòde una istòria separada dau rèsta dei regions romanesas.
Deis originas a la RSS de Moldàvia
Lo periòde rus durèt de 1812 a 1917. Bessaràbia foguèt somesa a una politica de russificacion progressiva que comencèt en 1828 amb l'abolicion de l'autonòmia establida en 1812. Puei, l'usatge dau moldau foguèt enebit au sen de l'administracion en 1829, dei glèisas en 1833 e deis escòlas en 1842. Lo brèu periòde de reünificacion dau sud de Bessaràbia amb l'ensems romanés, de 1856 a 1878, cambièt pas aquela evolucion. Au contrari, leis autoritats imperialas favorizèron l'implantacion de colons eslaus e segon un recensament de 1897, lei Moldaus formavan 56% de la populacion còntra 83% en 1817.
En 1917, aprofichant l'afondrament de l'Empèri Rus, lei Moldaus assaièron de ragantar Romania. Lo 27 de març de 1918, una assemblada de captaus votèt l'union que foguèt oficialament reconegut per França, lo Reiaume Unit e Itàlia en 1920. Pasmens, lei Bolchevics refusèron la pèrda de la region e organizèron en octòbre de 1924 una pichona Republica Autonòma Socialista Sovietica de Moldàvia a partir de territòris situats lòng de la riba senèstra de Dnièstre. Puei, gràcias ais acòrds germanosovietics de 1939, Moscòu poguèt tornar annexar Bessaràbia en aost de 1940. Aquò entraïnèt la formacion d'una Republica Socialista Sovietica de Moldàvia que venguèt una republica constitutiva de l'Union Sovietica.
Lo periòde sovietic
Ocupada de 1941 a 1944 per lei fòrças de l'Axe e integrada au sen de la « Granda Romania », Moldàvia foguèt sospichada de collaboracion amb leis Alemands e subiguèt una repression dura entre 1946 e 1953. D'efèct, maugrat lo restabliment de la RSS de Moldàvia, Estalin ordonèt la sovietizacion e la russificacion de la region per rompre. De mai, donèt leis extremitats nòrd e sud dau país a Ucraïna e Moldàvia perdiguèt son accès a la Mar Negra. Enfin, lo desvolopament industriau moldau se concentrèt sus la riba senèstra de Dnièstre qu'es sustot poblat per de populacions eslavas.
Après la mòrt d'Estalin, la violéncia de la politica de sovietizacion demeniguèt mai lo govèrn sovietic ne cambièt pas leis objectius. Au contrari, l'industria demorèt concentrada dins lei vilas e dins lei regions septentrionalas non romanesas. Lei flux d'imigrants rus, ucraïnians e bielorus foguèron tanben mantenguts. De mai, lo rus demorèt l'unica lenga oficiala en vigor e son ensenhament foguèt favorizat au detriment dau romanés. Ansin, en 1991, lei russofòns formavan 52% de la man d'òbra obriera e 68% dei scientifics e deis engenhaires de la Republica ; la populacion moldava èra generalament relegada ai regions agricòlas gaire desvolopadas dau sud e de l'oèst.
A la fin deis annadas 1980, lei Moldaus s'agitèron rapidament. Un Frònt Popular Moldau, fondat en 1989, encoratjèt una union amb Romania e lo Soviet Suprèm de Moldàvia proclamèt la sobeiranetat dau país en 1990. Aquò suscitèt de reaccions d'ostilitat au sen dei minoritats russa, que fondèt una Republica de Transnístria sus la riba senèstra de Dnièstre, e gagauza. L'independéncia foguèt proclamada lo 27 d'aost de 1991 après la revirada dau còp d'estat conservator en URSS. Mircea Snegur, president dau Soviet Suprèm, foguèt elegit a la presidéncia.
Moldàvia dempuei 1991
Dempuei son independéncia, Moldàvia dèu faciar una situacion economica fòrça malaisada qu'es agravada per lo conflicte de Transnístria. D'efèct, au començament de 1992, lei russofòns de la riba senèstra de Dnièstre se revoutèron e resistiguèron, gràcias a un sostèn militar rus, ais atacas de l'armada moldava. En parallèl, lei relacions se desgradèron amb Romania.
Ansin, en 1994, lo Frònt Popular perdiguèt largament leis eleccions e un referendum confirmèt l'independéncia a respèct de Romania. Una constitucion novèla donèt un estatut de cooficialitat au rus, reconoguèt l'autonòmia dei Gagauzs e acceptèt lo principi d'una Transnístria autonòma. Puei, en 1999, un acòrd amb Russia permetèt lo retirament deis unitats estacionadas dins la region secessionista. Enfin, en 2001, un tractat d'amistat foguèt signat amb Moscòu. Pasmens, aquò a permés de trobar una solucion a la question de Transnístria que demòra de facto independenta.
Aqueleis acòrds diplomatics successius an tanben pas permés lo desvolopament economic que conoís de dificultats considerablas en causa de la manca d'industria. D'efèct, lo raprochament amb Russia limita leis oportunitats d'integracion au sen dau mond occidentau e una partida importanta de la populacion a quitat un país considerat coma lo pus paure d'Euròpa.
Cultura
Liames intèrnes
Bibliografia
Nòtas e referéncias
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
