Las aucas del Capitòli

L’episòdi de las aucas del Capitòli designa un eveniment istoric mitificat, que las aucas sagradas del Capitòli de Roma aurián donat l'alèrta e atal assegurat una victòria militara als Romans.

Las aucas del Capitòli, per Henri-Paul Motte, 1889

Galleses en vista de Roma per Évariste-Vital Luminais. Musèu de las Bèlas Arts de Nancí.

Vèrs 390 AbC, de Galleses, originaris de Borgonha envadiguèron lo nòrd d'Itàlia e decimèron l'armada romana. Capitèron lo primièr sac de Roma. L'episòdi es contat entre autre per Polibi, Diodor de Sicília e Tit Livi.

Entre istòria e legenda

Per Nicholas M. Horsfall^[1], aquel episòdi de l'istòria romana seriá mesclat amb la legenda, las apologias familhalas e los transferiments de l'istòria grèga. Lo nom del cap dels Senons, Brennus es benlèu manlevat a aquel del cap dels Cèltas qu'envadiguèron Grècia en 280/279. Se, dins la legenda, lo Capitòli foguèt salvat per la vigilància de las aucas, lo sèti de Roma foguèt levat dins la realitat pas qu'aprèp una ataca dels Venèts e obliguèt los Senons de tractar amb los Romans. L'ensems del recit es centrat a l'entorn del pagament de la rançon, moment pauc gloriós pels Romains, l'aur gallés e la construccion del temple de Junon Moneta qu'enlusís tot de l'episòdi.

Vaquí l'istòria contada per Lhomond^[2] :

[…] in summum saxum evaserunt tanto silentio ut non solum custodes fallerent, sed ne canes quidem, sollicitum animal, excitarent. Anseres non fefellere, quibus in summa inopia Romani abstinuerant, quia aves erant Junoni sacrae ; quae res Romanis saluti fuit. Namque clangore anserum alarumque crepitu excitus, Manlius, vir bello egregius, ceteros ad arma vocans, Gallos ascendentes dejecit. Unde mos iste incessit ut solemni pompa canis in furca suffixus feratur ; anser vero velut triumphans in lectica gestetur.

Capitèron en naut del suc tant silencioses que non solament enganèron los gardas, mas tanben faguèron pas se levar los cans, animal inquièt. Mas abusèron pas las aucas, que los Romans avian estalivat malgrat l'extrèma carestiá, perque èran d'aucèls consacrats a Junon; E es çò que salvèt los Romans. En efècte, revelhat pel cria e lo batement d’alas de las aucas, Manlius, remarcable combatent, foragetèt los Galleses que pujavan, en apelant los autres a prene las armas. Es d'aquí que ven la costuma de portar dins una procession solemna un can fixat a una forca, alara qu’una auca es portada, en trionf, sus una lichièra garnida d’una cobèrta.

Contèxte

En -390, los galleses Senons se presentèron davant la vila etrusca de Clusi (uèi Chiusi), qu'èra dins l'esfèra d’influéncia romana. Roma envièt una ambassada, encargada d’ofrir sa mediacion. Mas los ambassadors respectèron pas la neutralitat participant las armas a la man contra los Galleses, que demandèron reparacion a Roma. Aprèp lo refús, los Galleses marchèron cap a la vila. L’armada romana anèt a lor encontra e prenguèt posicion, en d'abans de Veiès, prèp del riu d'Allia. Se faguèt pas de combat. Apaurats pels crits dels Galleses e perduts per lor impetuositat, las tropas romanas se debandèron e cerquèron lèu un abric a Roma o dins las vilas vesinas.

Lo sac de Roma pels Galleses

Alara, lo rèsta dels soldats presents a Roma s'embarrèron dins lo Capitòli, daissant femnas, vielhs e mainats dins la vila liurats als « barbars » que los massacrèron jos lors uèlhs. Los embarrats vegèron tanben los Galleses encendiar lors temples.

Pendent la nuèch, los atacants temptèron d'escaladar discretament las parets de la ciutadèla, mas las aucas sagradas de Junon los n'empachèron en sisclant. Un civil onorable, ancian cònsol de la vila, avertiguèt alara los soldats romans que rebutèron los envasidors ne los fasent tombar de las muralhas.

Brennus, èra lo cap gallés, e del sèti de Roma. Los Romans, atalentats, demandèron a aquel de sortir sas tropas fòra de la vila. Brennus acceptèt, mas lor demandèt alara en cambi una fòrta soma d'aur.

La transaccion se faguèt fòra dels barris: qualques peses foguèron pausats sus una balança e, de l'autre costat, los Romans versèron lor aur, fins que descobriguèron qu'una espessa placa de plomb lestava un dels costat de la maquina. Denoncièron l'engana e demandèron a Brennus de la levar sul còp.

Aquel, de la colèra, getèt son espasa suls peses e cridèt la frasa venguda celèbra: « Vae Victis ! » (« Malaür al vencuts ! »).

Las aucas del Capitòli e lo culte

Segon la legenda^[3], las aucas sacrada del Capitòli aurián donat l'alèrta, salvant la vila de l'invasion gallesa capitanejada per Brenus.

Aquelas aucas èran consacradas al culte de Junon. Aprèp aquel episòdi, lo temple de Junon foguèt nomenat temple de Junon Moneta « Junon del colar ». Jean Haudry aprèp Jean Gagé nèga l'interpretacion anciana de « qu'avertís »^[4].

Foguèt dins aquel temple que foguèron frapadas las premièras monedas romanas, lo tèrme moneda essent una evolucion de moneta.

D'aucas consacradas a Junon dempuèi almens aquela data foguèron mantegudas per l'Estat al Capitòli, jos la responsabilitat dels censors. Per remembrar aquel eveniment, los romans organizavan una procession annala onte una auca sagrada èra transportada sus una lichièra luxuosa. De cans èran crucificats vius sus de pals de saücs lo long del camin. Pels aujols, los cans pagavan per lor manca, per aver pas lairat alara que lo Capitòli èra menaçat.

Interpretacion del ritual

La significacion originala d'aquel ritual susprenent foguèt raprochada del simbolisme respectiu de las doas espècias animalas implicadas. Dins lo monde roman e pus generalament dins lo monde indoeuropèu, lo can simboliza lo malastre, l'escac, l'incuria e la mòrt. Al contrari, la ganta representa lo retorn annal del Solelh. Lo ritual seriá una autra interpretacion d'una fèsta acabant la segason atal lo simbolisme de la vida e de la vigilança pren lo dessús sus la canha e la mòrt. Lo ritual seriá estat fòrça anterior als faches que son supausats de los instituir.

Nòtas e referéncias

1. (fr)Nicholas M. Horsfall, From History to Legend : M. Manlius and the Geese, 1987
2. Lhomond, De viris illustribus, « Los començaments de la Republica: Marcus Furius Camillus ».
3. Contada entre autres per Tit Livi: «Los Galleses comencèron a escaladar lo Capitòli mas las aucas de Junon entendiron los enemics e avertiguèron Manlius, lo celèbre cònsol, del dangièr. Apelèt totes los ciutadans a las armas.»
4. (fr)Jean Haudry, Juno Moneta. Aux sources de la monnaie, Milan et Paris, Archè / Edidit, « Études indo-européennes », 2002. ISBN: 88-7252-224-2