grop religiós calvinista, implementat principalament en Occitània From Wikipedia, the free encyclopedia
Los uganauds son los Franceses protestants pendent las guèrras de Religion (segonda mitat del sègle XVI), pendent que – jos aqueste nom – foguèron en conflicte amb los catolics.
Una segonda èrsa, gaireben 300 000 d’entre eles quitèron la França après de dragonadas e de la revocacion de l’edicte de Nantas lo 18 d'octobre de 1685.
Una tresena èrsa, non negligible, se debanèt al moment de la guèrra de Succession d'Espanha (1701-1714).
Los protestants franceses demoran fòrça ligats a la crotz uganauda. Los uganauds refugiats dins las Americas adoptèron en onor de Margarida de Navarra una margarida[1] coma simbòl, es a dire uèit petals en estela, remembre de las uèit beatituds del martiri evocat dins lo Sermon sus la Montanha[2].
Pendent las guèrras de Religion, los partisans d'un camp o de l'autre se reconeisson a l'estendard del regiment de lor partit, subretot aqueste de Navarra. La costuma militara èra de las encravatar d'una eissarpa destriada. La Liga catolica portava una cravata verda, color que lo papa aviá donada, a l'escasença de la conferéncia de Gisors lo 13 de genièr de 1133, als Flamands partits en crosada, e qu'èran tornat d'Espanha, campiona del catolicisme: Ferrand d'Aragon e Isabèl la Catolica avián donat Cristòl Colomb un estendard amb una crotz verda. Quitament, los ducs de Guise, feudataris de l'Empèri e campions de la Liga, portavan de sinòple lor crotz de Lorena. Los uganauds pausèron a la batalha d'Ivry una cravata blanca als estendards. Lo blanc esent la color del rei, que fasiá confusion, los ligaires portant aqueste jorn la meteissa color. Enseguida, los uganauds portèron pendent los combats, en mai de l'eissarpa blanca, una casaca blanca[3]. L'ensenha « neta » demora aquesta de Coligny. L'expression del rei Enric « Raliatz-vos a mon plumet blanc! » èra una invita als partisans uganauds a se raliar a lor ancian cap de guèrra convertit, als catolics a renonciar al partit espanhòl, e als dos a la patz.
Quitament abans la revocacion de l'edicte de Nantas, d'uganauds fuguigèron lo reialme a causa de las pressions e de las vexacions sempre mai violentas exercidas pel poder reial. A partir de 1680, son victimas de persecucions dins l'encastre de las dragonadas, del nom d'un còrs d'armada, los dragons. Las dragonadas obligavan los protestants a lotjar las companhiás de dragons, carga que los catolics e los convertits novèls n'èran dispensats.
Organizadas per Louvois[4], lo secretari d'Estat de la Guèrra de Loís XIV, ne venguèron a de torturas, viols, violéncias e escòrgament dels protestants de lors bens. Lo procediment s'espandís a Bearn, al Lengadòc, a la Santonge… fins a se generalizar en març de 1685, completant una seriá de mesuras discriminatòrias (aument de las taxas e autres cargas, e tanben de privacions de drechs), la presas contra 800 000 protestants de França.
En 1685, la revocacion de l'edicte de Nantas per Loís XIV suprimís definitivament lor libertat de cult. Lor subrevida es en causa se se convertisson pas al catolicisme. Aquò mena gaireben totes los uganauds a fugir cap als païses protestants d'Euròpa: Províncias Unidas (actuals Païses Basses), Anglatèrra, Soïssa, principats e vilas liuras protestantas alemandas (Hesse-Cassel, Brandeborg (futur reialme de Prussia), Francfort, etc.). Las estimations mai prudentas evòcan 200 000 personas après la revocacion mas la persecucion aviá començat jos Loís XIII amb la presa de la Rochèla puis de Privàs amb de pèrdas importantas en vida umanas.
La revocacion interditz sevèrament tota emigracion d'uganauds e punís tota ajuda a l'emigracion, obligant a une extrèma discrecion e a la francizacion dels noms. Fòrça entreprenaires uganauds que deguèron prene la fugida perdèron lors bens mas emporèron amb eles mai preciós, lor saber far, que gaireben totes èran artesans, qu'enseguida prenguèron de riscs per se tornar far un patrimòni. Fòrça avián desvelopat de coneissenças en agronomia e en irrigatcion o dins lo domèni del textil e de la construccion navala.
Fugir èra punit de penjament o de las galèras, pels òmes, la prison a vida per las femnas, coma dins la Torre de Constança a Aigasmòrtas. En agost de 1686, 245 uganauds de l’Oesen arrestats a Saint-Jean-de-Maurienne (dins lo ducat de Savòia vesin) son meses en prison o penjats[5]. Los païsans son nombroses a fugir, que lor abjuracion es jutjada suspècta e empacha pas las persecucions. De pòchas de rebellion se desvelopèron e l'imatge del rei se damatjèt a l'estrangièr ont passa per un tiran, copable d'aver violat las consciéncias e tuat de subjèctes fidèls.
Aquestes que demorèron en França foguèron persecutats fins a la mitat del sègle XVIII pels dragons, amb una interrupcion jos la Regéncia de Felip d'Orleans. De baumas en Occitània pòrtan le nom dels uganauds que s'i amagavan per èsser pas arrestats.
Dins lo Nòrd de la França (Douai), s'enterrava viventas las ugaunadas dins un ataüc de fèrre fer just amb la tèsta fòra per dire una abjuracion: lors enfants èran alara catolics forçats.
L'èrsa d'exili dels protestants persecutats a partir de 1680 mèna lo ministre de las Finanças de Loís XIV, Colbert, a redigir un memòri per prene lor defensa. Colbert morís en 1683, dos ans abans que s'agrave, a l'escasença de la revocacion de l'edicte de Nantas. Dins son Memòri per lo rampèl dels Uganauds, editat en 1689, l'engenheire Vauban detalha l'ensemble dels damatges qu'a causat sus l'economia francesa la partença dels artisans, marins e soldats protestants. Quand se'n va dins lo Cairàs, reganha a fortificar Chastèu Vila Vielha e critica los combats que se debanava entre l'armada e las populacions protestantas localas[6].
Fòrça uganauds fugiguèron per ecapar a la galèras del Roi cap a « l'Arca del Refugi », es a dire las Províncias Unidas dels Païses Basses e l'Anglatèrra, e tanben la Soïssa e la Prussia.
La migracion protestanta en Olanda comença al sègle XVI amb la partança de 30 000 protestants flamands d'Anvèrs per Amsterdam. La reputacion d'Amsterdam coma capitala de las libertats religiosas en Euròpa ne fa un nos de l'emigracion cap a d'autras regions.
L'Aia deu a l'arquitècte Daniel Marot, arribat en 1684 als Païses Basses, l'interior del palais de Het Loo. En 1688, seguís Guilhèm III en Anglatèrra, dins l'expedicion de 11 000 fantassins e 4 000 cavalièrs que desencadena Gloriosa Revolucion. Ont tres regiments d'infanteriá de 750 òmes e un escadron de cavaleriá compausat de refugiats protestants en Olanda, que s'apondon 730 ofièrrs frances escampinhats dins los autres regiments, es adire 3 300 uganauds. L'ensemble d'aquesta armada es dirigida pel marescal Armand-Frédéric de Schomberg[7]. D'exemples precises d'immigracion de protestants cevenòls en Olanda son coneguts per aqueste periòde[8].
Alara que l'Empèri germanic es encara divisada en 300 Estats, los protestants franceses contribuiguèron al vam de çò que vendrà en 1701 lo reialme de Prússia.
A la fin de la guèrra de Trenta Ans (1648), e lo periòde seguent la revocacion de l'esdicte de Nantas (1685), 50 000 uganauds emigran en Brandeborg. Los Prussians aculhisson de bon grat aquestes franceses que lor economia es al mai bas après de la guèrra de Trenta Ans e a cinc epidèmias de pèsta que faguèt 140 000 victimas. Lo grand-elector Frederic-Guilhèm I de Prússia fa saber a las comunautats del Lengadòc e del Daufinat que son las benvengudas.
Los princes electors de Hesse e del Brandeborg s'interessan a aquesta populacion uganauda sovent de bona formacion e de bon nivèl intellectual. Ecoratjan son acuèlh per l'edicte de Potsdam del 29 d'octobre de 1685, detz jorn après la revocacion de l'edicte de Nantas[9]. De troces tèrras lor son reservats, e la possibilitat de metre en plaça una administracion parallèla judiciària e penala, coma a la colonia de Französisch Buchholz. Los persecutats se transfòrman en colons. Los nombroses privilegiats balhat provòcan la gelosiá. Pasmens, l'integracion se passa gaireben plan. Pòrtan de mestièrs novèls, coma dins la relotgeriá, e de fruchs e legums novèls, coma las iranjas, los citrons, los caulet-flòris, los peses e los carchòfas.
La populacion de Genèva tripla pendent los ans 1680. Alara qu'èra de 16 000 abitants, mai 30 000 uganauds s'i anan, los primièrs essent los mai pròches, los païsans del país de Gex. Una partida dels arribants en estiu de 1688, que los protestants vaudeses del Pismont italian refugiats a Genèva en 1687 tornan s'installar dins lors valadas, après una caminada de 200 quilomètres, al moment de la creacion de la liga d'Augsborg per Guilhèm III d'Anglatèrra. Un còp de retorn, aqueste Vaudeses aculhiguèron de protestants del Daufinat venguts de la vals vesinas, coma lo Cairàs. Mas los capviraments d'aliança del duc de Savòia lis obligan enseguida a fugir en Alemanha.
Al sègle XVI, lo Vivares e las Cevenas son de bastions uganauds, mercé subre a l'accion d'Olivier de Serres. De protestants del Gard e de las Cevenas son partits dins las vilas comerçantas italianas. La familha André de Nimes es partida en 1677 dins lo grand pòrt italian de Gènoa per fondar una fabrica de telas que donarà son nom au (blue)-jean e a la tela Denim.
La region de Cantorbery e unes quartiers de Londres aculhiguèron de dizenas de luòcs de culte uganauds a partir de 1688, après la Gloriisa Revolucion de 1688 menada pel futur GuilhèmIII d'Anglatèrra, que l'armada èra dirigida per un marescal de França demorat fidèl a sa fe protestanta, lo Frederic-Armand de Schomberg.
Aquesta armada franconeerlandesa de 15 000 òmes, amb 3 000 uganauds franceses refugiats en Olanda, venquèt lo jacobitas irlandeses, aliatss a las tropas de Loís XIV, a la batalha de la Boyne en Irlanda. Près de 5 000 uganauds s'installan a Dublin[10], amb una majoritat d'artesans.
Puèi lo filh del marescal Schomberg, lo comte Menard de Schomberg torna dins los Alps defendre los protestants del Daufinat. En 1692, amb 1 500 Vaudeses italians e 2 000 uganauds refugiats en Anglatèrra, passa lo col de la Crotz e fa lo sètge a Chastèu de Cairàs[11]. Un site istoric ont Vauban exprimís de dobtes sus la necessitat de combatre las populacions localas e reganha a cala ciutadèla, preferissent bastir aqueste de Montdauphin. Aqueste episòdi militar costarà la vida a una partida dels refugiats uganauds en Anglatèrra.
L'Anglatèrra aculhís fòrça protestants de l'Oèst d'Occitània, que fugisson per nau. Manès d'Engoleime[12], e d'autres fabricants reputats importan l'industria del papièr a Londres[13]. Après 1687, los uganauds Portal, De Vaux e Dupin perfeccionan la tecnica del papièr blanc.
De 1688 a 1692, vinr e sièis publications novèlas apareisson en Anglatèrra[14]. Un pastor du Perigòrd, Jean de Fonvive, ganha 600 sterling par an[15], amb son jornal Post Man, que sortís tres còp per setmanas e religan la diaspora dels uganauds pel mond[16]. Un autre uganaud, Pierre-Antoine Motteux, fa paréisser a partir de 1692 lo Gentleman's magazine[17], alara qu'Abel Boyer (1667-1729), lo filh d'un cònsol protestant de Castras arribat en 1689, edita le Postboy. Lo grand cartograf del plan de Londres de 1746, John Roque, es uganaud.
Los teissièrs uganauds afluisson a Londres a partir de la fin dels ans 1660[18]. Balharàn lor coneissença de la seda e dels ribans, de la joielariá, del trabalh dels metals coma l'orfèbre Peter Archambo o Jean Crespin, que lo British Museum consacra una sala entièra. Lors qualificacions sovent mai nautas son percebudas coma de menaças pels artesans angleses. En 1684, Jean Larguier de Nimes, es fach mèstre teissièrs a condicion d'utilisar de la man d'òbra anglesa[19]. Dins la vila lanièra de Norwich, de susmautas visan los Franceses en 1683[20]. Los teissièrs de seda uganauds de Tors son nombroses a Spitalfields. En 1820, Londres passa, per la consomacion de sada bruta, la vila de Lion del sègle XV
Los uganauds son fòrça presents dins la vida culturala e financièra de l'Anglatèrra, qu'instaura en 1689 la libertat de religion e la libertat de la premsa. Es lo nomenat Coste, de las Cevenas, que traduch l'òbra del republicain anglés John Locke, lo Tractat del govèrn civil de 1689, primièr obratge autorisant lo pòble a se revoltar en cas d'abús.
Una partida dels uganauds servissiá dins l'armada franconeerlandesaò de 15 000 òmes, d'ente los 3 000 uganauds franceses refugiats en Olanda. Los primièrs uganauds non-combatents arribèron en Irlanda per i trabalher: cartografs, gravadors, sedièrs, artistas, arquitèctes o agronòmas, lèu son de 5 000 personas, vengudas de Picardia, Bordèu e d'autres regions[21] e desvelopèron l’industria dels lin a partir de 1698 dins la region de Lisburn.
Mens coneguda que las autras, mai anciana, l'emigracion en Suècia s'explica pel fach qu'aqueste país s'èra plaçat del costat dels protestants pendent las guèrras de Religion que, en Alemanha, menèron a la patz de Westfàlia en 1648.
Lor arribada es mai tardièra e reclamada per lor expertisa agronomica dins la cultura del tabat. Venguèron d'una region situada entre Szczecin (qu'apareteniá a la Suècia entre 1631 e 1720) e Berlin, de Battin, Bergholz, Rossow, Estrasborg, Wallmow. Frederic IV de Danemarc, en plen acòrdi amb son cosin lo rei de Prússia, invita tres bordièrs Jacob de Vantier, Daniel Le Blond e Paul d’Arrest acordant d'exempcions de taxas, l'obetura d’una escòla, lo manten del francés e de lor religion. La vila novèla de Fredericia en Jutland, aculhís trenta e sièis familhas en 1721. Los colons s’organisan en comunautat amb consistòri, escòla, e bibliotèca, puèi desbosigan pauc a pauc las landas jutlandesas, introdusent la trufa e las carchòfas. La comunautat uganauda ocupavan una plaça importanta dins l’activitat financièra danesa.
Es d'Olanda e d'Anglatèrra que los uganauds ganhan las colonias americanas, qu'aqueste pòrt de La Rochèla, partença dels corsaris uganauds al sègle XVI, foguèt desarmat per Richelieu en 1628. Los Olandeses los mandèron tanben en Africa del Sud per lors competéncias agricòlas, dins la region del Cap, que lo massatge de Lormarin es la replica del viatge Lormarin en Luberon.
Lo poblament de l'Acadia se fa subretot jol mandat dels governaires Isaac de Razilly e Charles de Menou d'Aulnay que cridan los colons majoritàriament recrutats dins lor region d'origina, es a dire la senescalciá de Loudun que, a l'epòca, es encara ligada a l'Anjau, administrativament e tanben culturalament e linguisticament[22].
En mai de l'Acadia, los uganauds son tanben nombroses a voler s'exiliar al Canadà, quitament se a partir de 1628, es interdit als protestants d'emigrar en America del Nòrd. Lo clergat catolic i ten solidament l'administracion coloniala, (registres d'estat civil); e se lo protestantisme pòt durar après 1628, es per los coureurs des bois, que los mariadatges, naissenças e decès son pas consignats dins los registres. Segon las estimacions, près de 300 protestants se serián installats en Nòva França (Acadia, Canadà, Loisiana e Tèrra Nòva), a una epòca ont la creissença naturala representa l'essencial de la cresissença demografica[23].
Segon l'istorian Pierre Miquel, mai d'un milièr d'uganauds foguèron desportats de fòrça a las Antilhas francesas, ont une partida d'entre eles enseguida fugiguèt per rejònher los flibustièrs e los bocanièrs, al Panamà e al Onduras, alara que la Cariba es dins la man de Charles François d'Angennes a partir de 1678, quatre ans après la venta de son castèl de Madame de Maintenon, novèlas mestrressa de Loís XIV.
Los uganauds son nombroses a se refugiar dins los reparis de pirats, ont se mesclan amb los Olandeses e los Angleses, e luchan ensemble contre la flòta espanhòla.
D'autres uganauds refugiats en Olanda se'n van sus l'illa de Manhattan en Nòva Amsterdam, (l'actuala Nòva York), ont lo governaire wallon de la Nòva Neerlàndia, Peter Minuit[24]. aviá crompat l'illa als Amerindians. Se'n van en Virgínia e Carolina, dirèctament de França o mai sovent après un premièr estanc en Anglatèrra, après aver anglicizats lors noms.
Los uganauds venguts dirèctament de França se jonguèron a aquestes passats per l'Anglatèrra e las Províncias Unidas. Foguèron nombroses a participar a la creissença de la Nòva Amsterdam (la futura Nòva York) e de Boston. Dins la region de Nòva York, una novèla èrsa ven los ans 1680 per fondar Nòva Paltz, lo Nòu Palatinat.
Un dels primièrs cens a la seguida de la Revolucion americana mòstra la preséncia de mai de 100 000 Americans d'origina uganauda, sus gaireben un milion e mièg. Las arribadas de colons uganauds diss las tretze colonias foguèron superioras al nombre total de colons enviats en Nòva França pendent tot lo Regime francés, los jesuistas s'essent opausats plan lèu al mandar de protestants[25].
Al nòrd de Nòva York, anant cap a Boston, la Nòva Rochèla (New Rochelle) testimònia de lor origina francesa[26]. Seissenta ans mai lèu, d'uganauds passats per Londres avián ja desbarcat al cap Fourchu, amb lo Mayflower, als costats d'Angleses, près de Boston.
Cinc d'entre eles fondèron lo sèti que se nomenava Esopus del nom de la tribú locala amerindiana, e que lèu los rejonguèron de Wallons de la Nòva Amsterdam e Fort Orange (Nòva Neerlàndia)[27]. Una quarantena d'entre eles foguèron fach prisonièrs pels Indians.
Al sud, en Virgínia, un grop de sèt cents uganauds se son establits a Manakin[28]. Los uganauds son arribats a Manakintown en decembre de 1700, dirèctament d'Anglatèrra, la courona lor avent donat oficialament de tèrras sul Mond Nòu, menats sus las naus Mary and Ann, Ye Peter and Anthony e Nassau. Una lei de 1699 lor dona la nacionalitat anglesa[29].
Tanben se'n trapa dins la quatrena e darrirèra zona de la còsta Èst, las doas Carolinas. En Carolina del Sud, la nau Richemond desbarca un cinquantenat de familha en 1685. Lo fiatge es pagat per la corona d'Angletèrra, per que los uganauds desvelopan la cultura de la vinha, de l'amorier e de l'olivièr.
Dins los decennis seguents, fòrças uganauds prenguèron la Great wagon road, long dels Apalaches, del nòrd al sud dins l'interior de las tèrras, a partir de la Pennsilvània.
Un dels uganauds americans mai celèbre es Davy Crockett, eissit de la familha uganauta de Croquetagne, qu'angliciza son nom se refugiant en Anglatèrra, abans de venir dins los Apalaches.
La Companhiá neerlandesa de las Índias orientalas, creada en 1602, finança l'installacion dels uganauds, en 1688, a 60 quilomètres al nòrd del Cap, dins lo sector de Franschhoek (« lo canton dels Franceses » en neerlandés). D'uganauds del Luberon (Lormarin e La Motan d'Egues) importan la cultura del vin, e fondan de massatge omonims, dins la primièra veraia colonia del continent african, fins alara simplament cenchat d'establiment.
L'emigracion dels uganauds cap a l'Africa del Sud toquèt pas que mens d'un milen dels 300 000 protestants que quitèron la França après la revocacion de l'edicte de Nantas. Cent seissenta detz e uèit familhas fan ko viatage sus quatre naus, entre 1688 e 1691[30].
Aquestes protestants son originaris subretot per l'essencial de dos grops de regions, una s'espandissent en arc de cercle del comtat de Flandra cap a Santonge, l'autre anat de Daufinat a Lengadòc passant per Provença. Un quart venent de Leberon.
Los plants de vinha passèron de cent en 1655, tres ans après l’arribada de Jan van Riebeeck, a 1,5 million en 1700, amb 40 000 pels fraires de Villiers e tant per Jean Roy, de Lormarin (Leberon). Lo vin d'Africa del Sud, seten productor mondial, es concentrat a 90 % dins l'ancina colonia ugaunada.
De 1691 à 1693, una colonia de flibustièrs uganauds an veiscut dins l'ocean Indian sus l'illa Rodrigues, mas sens capitar a se desvelopar. Aquesta primièra colonia permanenta establida per l'uganaud François Leguat e set de sos companhons aviá estat mandatada sus òrdre del marqués du Quesne. Partits d'Amsterdam lo 10 de julhet de 1690 sus la fregata l'Hirondelle, los uèit companhons quitèron l'illa après dos ans sus un radèu de fortuna… per manca de femnas dins lor exili volontari.
Del masatge de Costerós, (Molinas en Cairàs), Paul Ebren e son esposa, Marguerite Eyméoud, emigrèron, vèrs 1685, al Mexic. Morguèt a Guadalajara, a una epòca ont los emigrants pas espanhòls èran encara fòrça escasses en America latina.
A la meteissa epòca, se trapa d'uganauds en Darien, a la frontièra de Colómbia e de Panamà, ont visquèron amb los indians Cunas, dins l'archipèla de las illas San Blas.
En 1688 e 1689, organizèron regularament lo Rendetz-vos de l'illa d'Aur, que consistissiá a far passar una armada de flibustièrs angleses escoceses e uganauds per las junglas de l'istme, per accedir a las mars del Sud. En 1715, la comunautat compta unas 800 personas amb de parelhs mixtes entre Europèuse Cunas, e cultiva lo cacau.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
