Soïda

La Sóuda (del grèc ancian: Σοῦδα / Soũda) o Soïda (Σουίδας / Souídas) es una enciclopèdia grèga de la fin del sègle X. Es un obratge de referéncias, subretot per las citacions, plan sovent utilizat dins las òbras portant sus l'Antiquitat. Lo nom de l'obratge, la data de sa redaccion, l'identitat de son o de sos autors pausèron de delicats problèmas als cercaires.

Primièra pagina de la Soïda, dins una edicion del sègle XVI

Contengut

La Soïda es a l'encòp un diccionari qu'explicita las formas gramaticalas complèxas e dona las definicions de mots rares en grèc ancian. Es tanben una enciclopedia comentant de personas, de luòcs o d'institucions. Las fonts qu'utiliza son sovent biblics o antics e dona pauc de rensenhaments sus l'epòca bizantina. Ignorat a l'Edat Mejana, l'obratge foguèt produch dins l'emp§ri bizantin. Foguèt publicat pel primièr còp en Euròpa en 1499, a Milan, jol nom de Lexicon græcum.

Aqueste obratge considerable, d'un milion e mièg de mots, compren 31 342 dintrada portant sus de donadas istoricas, biograficas e lexicograficas. Las dintradas son classificadas segon un sistèma l'encòp alfabetic e fonetic: los diftong son classificats après las vcalas simplas. Atal αι / ai es classificat après ε epsilon. E ω oméga ven après ο omicron, çò que correspond pas a la classificacion alfabetic grèc classic.

Es una compilacion de compilacions, qu'utilisa de biografias, bibliografias e autres ensenhes sus d'escrivans pagans e crestians, que gaireben desapareguèron: las scolias sus Aristofan, Sofòcles e Tucidides foguèron fòrça utilizats. Las noticias biograficas venon sovent, del quita dich de l'autor, de l'Onomatologion o del Pinax d'Esiqui de Milet (sègle VI). D'entre las autras fonts fòrça utilizadas figuran los Excerpta de Constantin Porfirogenèta, la Cronica de Jòrgi lo Monge, las biografias de Diogènes Laèrci, las òbras d'Atenèu e de Filostrat.

Originas incertanas

Autor unic o obratge collectiu

Per unes,,^[1], Soïdas es un compilator de la fin del sègle IX contengut pel sol obratge de la Soïda, qu'auriá donc gaireben lo mèsme nom qu'el: Sóuda, Soïdas, Soïda. Una nota de prefàcia eronèa, conjectura erudita d'Eustat de Tessalonic, faguèt logtemps creire que la Soïda èra l'òbra d'un autor unic Soïdas. Ange Polician, erudit florentin de la fin del sègle XV, considerava qu'aqueste nom èra pas que supausat. Per piejar l'opinion de Polician venon los fachs que pas degun s’avança per dire dins qual país Soïdas visquèt, tanpauc l'opòca, e que diferents estils se costejan dins l'obratge.

Se Soïdas existiriá, se considèra qu'es un lexicograf grèc de la fin del sègle IX. Aqueste erudit auriá redigit una primièra version que seriá estat modificada e aumentada pels copistas successius.

Per d'autres, s'agís d'una compilation realizada per un collectiu de savents, corrigida e augmentada pels copistas qui se succediguèron find a sa primièra impression.

Datas

Pendent sa novèla descobèrta dins l'Itàlia de la Renaissencça, foguèron evocadas la datas anant del règne d’August fin al sègle XIV. L'incertitud sur la data de sa composicion durèt fins al sègle XIX: « se créi que florissiá jol règne de l’emperaire bizantin, Alexiís Ier Comnèna ».

L'obratge es ara datat de la fin del sègle X. La data aproximativa de composicion de l'obratge pòt se deduire de son contengut: jos l'article « Adam », l'autor del lexic dona una brèva cronologia de l'istòria mondiala que s'acaba amb la mòrt de l'emperaire Joan Ier Tzimisquès (976), alara que dins l'article « Constantinòble » son mencionats sos successors Basili II et Constantin VIII: la question es de saber se s'agís pas d'una interpolacion mai tardièra que lo tèxte original.

Abans sa novèla descobèrta oficiala a la Renaissença, l'obratge aviá pasmens circulat dins l'Anglatèrra mediévala que Robert Grossetete (1175-1253) ne'n traduguèt de passatges substancials dins un quasernet de nòtas per son usatge personal.

Origina del nom

Diferenta etimologias son envisatjadas pel nom de Soïdas o de Sóuda. En 1998, Bertrand Hemmerdinger considèra que Soïda es lo nom du creator o del director de redaccion del grop de compilators del lexic.

Una autra interpretacion explica lo títol coma un acronim constituit a partir de las letras de Sunagogè onomastikès ulès di alphabeton o alara diaphorôn andrôn, « acampament del material onomastic segon l’alfabet », o « segon diferents òmes », çò que poiriá encara significar « lexic alfabetic o lexic biografic » o amb diaphorôn andrôn : « classament segon diferents istorians o diferents autors ».

Foguèt, tanben evocat, en grèc bizantin, « fortalesa », « valat », e en latin guida ou summa (« soma ») e sudarium (« susari ») mejan lo grèc tardièr soudarion.

Critica e comentaris

Article sus Aristòtel, dins una edicion de la fin del sègle XV

« Filh de Nikomachos e Phaistia. Nikomachos èra mètge dins la tradicion de las Asclepiadas, de Nikomachos lo fils de Machaon. [1] [Aristòtel es vengut] de Stageira, una vila de Tràcia; [2] èra filosòf, un discípol de Platon, amb un quequejadís. Aviá de fraires e sòrres: Arimnestos t Arimnesta, e una filha per Pitias, la filha d'Ermeias l'eunuc que l'engendrèt malgrat sa castracion. [3] La filha d'Aristòtel se maridèt tres còps e après qu'aquesta que li aviá donat naissença siá mòrta abans son paire Aristòtel. Aviá tanben un filh Nikomachos, d'Erpillis la concubina que prenguèt après Pitias, filha d'Ermeias l'eunuc qu'èra sobeiran d'Atarneos. Aqueste luòc [es localzat] dins la Troada, e essent vengut esclau d'Eubolos lo Bitinian, Ermeias lo recebèt [d'el]. [4] E lo quita Ermeias venguèt l'amant d'Aristòtel. [5] Presidiguèt per 13 annadas [6] a la filosofia que foguèt nomenada peripateticiana; a aquesta se li donèt aqueste nom qu'el ensenhava sus una passetjada [peripatos] o dins un jardin, après qu'abandonèt l'Acadèmia ont Platon aviá ensenhat. Nasquèt dins la 99a Olimpiada [7] e seriá mòrt bevent la ciguda a Chalkis [Mite], avent estat condamnat a recebre aqueste castig, qu'aviá escrich un pean a Ermeias l'eunuc; [8] mas unes dison qu'es mòrt de malautiá quand aviá 70 ans d'edat. Timèu [1] dich contra Aristòtel qu'èra arrogant, imprudent e caput… [mas non pas] [2] un sofista pedant e detestable qu'auriá gardat son tresaur clavat ; al delà d'aquó, mancava pas una escasença d'aver sa cort, e cada còp, se mostrava golut e epicurian, pensant a sa boca abans que que siá d'autre. Pensi qu'un tal langatge poiriá pas èsser tolerat del moment qu'aquò aparéis coma sortit des pots de quin que siá gusàs sens escrupuls que fach d'aleatòrias accusacions davant una cort de justícia. [3] [Nota] aqueste Aristòtel s'impleguèt per natura a trempar son calam dns l'intellècte; que s'agisca de quina que si reflexion pauc necessària o de questions mai tecnicas, s'i es averat coma un èsser excepcional. [4] E « paraula aristoteliciana ». ».

Aquesta compilacion de compilacions se presenta un pauc coma un forfolh inextricable: un diccionari de mots s’intrica amb un diccionari de causas; d'articles sus l’interpretacion dels mots alternan amb d'articles sus la vida de personatges illustres; aquò pòt quitament venir deconcertant lorsqu’un article sus Aristòtel es seguit per un article contra Aristòtel, coma s’èra un personatge diferent. Pasmens, pòt venir plan interessanta per la tièra de las notacions biograficas o de citacions.

Los fachs que compta son pas totjorn exactes, mas los obratges sus l’Antiquitat grèga citan plan sovent aquesta font. Èra un obratge fòrça popular e, per aquesta rason, fòrça manuscrits o extrachas foguèron conservats. D'autors mai tardièr coma Eustat de Tessalonica, Joan Zonaras, Constantin Lascaris o encara Maxim lo Grèc l'utilizèron fòrça.

Se l’autor se contentèt de recopiar la compilacion d’erudits de son epòca, lo faguèt fasent taire tota critica tot jutjament personal. Se los copistas successius apondèron error sur error en duplicant aquesta òbra manuscrita, aquesta compilacion conten un fòrça grand nombre de fachs, de detalhs e de citacions d’autors que s'encontran enlòc mai e qu'aurián estat perduts per sempre se un tal obratge aviá pas existit. Erasme sovent citèt e comentèt la Soïda dins sos Adatges (1508-1536).

Après Küster, fòrça savents se son ocupats de restablir o d’explicar de passatges de la Soïdas. Jakob Gronovius, celèbre erudit, excessiu e carpinhaire, disputèt fòrça aqueste obratge amb Küster.

Diferents ellenistas prenguèron e comentèron diferents passatges

Edicions

1. La primièra edicion de Soïdas es deguda a Demetrius Chalcondyle ; pareguda a Milan, 1499, in-fol., es basada sus un manuscrit pauc complet.
3. L’edicion aldine, Venècia, 1516, presenta de diferéncias pro sensiblas; foguèt creada a partir d’un autre manuscrit ; reproducha a Baslièa, en 1544, in-folio.
5. L’in-folio publicat en 1619, Coloniae Allobrogum (en realitat à Genèva), e que lo títol foguèt retocat en 1630, es pauc citat. Conten la version grèga e una traduccion latina d'Aemilius Portus. Lo volum est disponible en linha dins l'edition de 1630 « Apud Heredes Petri de la Roviere »
7. L’edicion de Cambridge, 1705, 3 vol. in-fol., amb de largs comentaris, publicada per Ludolf Küster ; la traduccion d’Émile Portas (Aemilius Portus), joncha al volum de 1619, foguèt corrigida en fòrça luòc; lo tèxte grèc foguèt retocat sus diferents manuscrits. Foguèt reprochat a l’editor de correccions un pauc temeràrias. Aquesta edicion es precedidas d’una dissertacion sur Soïdas que Jean Albert Fabricius recampèt dins la Bibliotheca graeca, t. 9, p. 621, e faguèt seguir aquesta dissertacion de trois indèx:
   1. dels autors que deguèt consultar Soïdas ;
   2. d'escrivans sus que ofrís d'entresenhas;
   3. de totes los personatges que i son citats.
9. L’edition d’Oxford, 1834, de Thomas Gaisford, 3 vol. in-fol. : lo tèxte, retocat amb sonh e acompanhat de notas saventas, foguèt aprovat pels erudits; la beutat de l’impression respond a çò que produsián abitualament las premsas d’Oxford ; lo tresen volum es entièrament consacrat a l’indèx.
11. L’edicion alemande de Gottfried Bernhardi, que comencèt de tornar far aparéisser a Halle lo trabalh de Gaisford, amb unes aponds dins lo comentari. Començada en 1834, aquesta edicion, que forma quatre tomes in-4°, foguèt acabat sonque en 1853.
13. Emmanuel Bekker, conegut pel nombre de tèxtes grècs que publiquèt, tanben tractèt de Soïdas, e lo faguèt paréisser a Berlin, en 1854, grand in-8°. Lo tèxte es retocat amb sonh sus diferents manuscrits; i a pas de traduccion.
15. La version latina de Jérôme Wolf foguèt estampada a Basilèa, en 1564 e en 1581.
17. Edicion Suidae Lexicon, Teubner, 5 volums, 1928-1938.
19. La Soïda numerica. Una edicion numerica en angles, Suda on line : Byzantine Lexicography.
    
    Dona una indexacion sus de tablèus tridimensionals, majans de logicials, e permet de classificar las entradas segon lo subjècte abordat. Dona trenta e tres causidas:

arquitectura	aletisme	biografia
botanica	cronologia	comèdia
definicions	dialèctes	drech
epopèia	etiologia	femnas
genre e sexualitat	geografia	gramatica e etimologia
vestit	istòria	istòria de l’art
istoriografia	medecina	mesuras e musica
mitologia	noiritura	operacions militaras
filosofia	poesia	provèrbes
religion	retorica	sciéncia e tecnologia
tragèdia	vida videnta	zoologia

Referéncias

1. Grand dictionnaire universel du sègle XIX

Annèxes

Bibliografia

•  {{{títol}}}. 

Ligams extèrnes

Dins Wikisorça

• Lexicon graecum, lexique de la Suidas en grec ancien 1499-1938
• Biographie universelle ancienne et moderne (pour une grande partie de la bibliographie)
• Dictionnaire historique de Feller - Édition de 1818
• Grand dictionnaire universel du XIXe siècle

Endacòm

• (en) Suda on line: Byzantine Lexicography