From Wikipedia, the free encyclopedia
La Còsta Rica es un estat d'America Centrala, limitat al nòrd per Nicaragua, a l'èst per la mar Cariba, al sud per Panamà e a l'oèst per l'Ocean Pacific. Aquel isclet europèu dins l'America indiana o mulatra foguèt longtemps un modèl democratic per la region.
| Còsta Rica | |
| República de Costa Rica | |
 | |
Capitala e ciutat mai granda | |
President Carlos Alvarado | |
• Totala 51 100 km² | |
• Aiga 0,7 % % | |
• Totala (2020) 5 111 238 ab. | |
CR | |
Lo gentilici es còstarican -a o còstariquenc -a.
Lo territòri còstariquenc foguèt ocupat pels amerindians tre la Preistòria abans d'èsser "descobèrt" per Cristòl Colomb en 1502. Colonizat pels espanhòls entre los sègles XVIen e XIXen, Còsta Rica obtenguèt l'independéncia en 1821. Dempuèi lo 1èr de decembre de 1948, Còsta Rica es un país neutre e venguèt la primièra nacion del monde d'aver constitucionalament suprimit son armada. Lo país se distinguís en America centrala per son modèl de desvolopament que dona la prioritat a l'educacion, a la santat e a la proteccion de l'environament. Es dempuèi 2009 classat a la primièra plaça mondiala del Happy Planet Index e èra en 2012 a la cinquena place de l'indici de performáncia environamentala gràcia a sa politica activa de desvolopament de las energias renovelablas (mai que mai idrolica, mas tanben eoliana e geotermica, que produson dempuèi 2015 gaireben la totalitat de son electricitat e de proteccion de las ressorsas naturalas (reforestacions, moratòri per enebir l'expleitacion petrolièra pendent tres ans en 2011).
Situat sus l'istme religant l'America del Sud a l'America del Nòrd, Còsta Rica es constituïda d'una prima faissa de tèrra de 200 km de largor mejan, que dessepara la mar Cariba a l'èst-nòrd-èst, de l'ocean Pacific al sud-oèst. La frontièra nòrd del país borda Nicaragua sus 309 km, e la del sud-èst Panamà sus 330 km. La capitala, San José se situa sus l’altiplan central, a 130 km de la còsta cariba. Fondada en 1739 pels espanhòls, la vila es lo principal centre economic e cultural de Còsta Rica. Òm i tròba de musèus, un arquevescat, una universitat e un aeropòrt internacional (Daniel Oduber).
Lo país ten 1 290 km de còstas, amb de vastas planas que bòrdan la mar Cariba, sus gaireben un terç del país, e de pus estreitas e pus descopadas sus las còstas de Pacific. Lo principal flume de Còsta Rica es lo San Juan (230 km) que delimita al nòrd una partida de la frontièra amb Nicaragua
Còsta Rica se peronlonga tanben dins l'ocean Pacific per un trocet de tèrra inabitat, l'illa Cocos, situada a 550 quilomètres al sud-oèst de sa còsta occidentala, dins la direccion de l'illa Isabela (qu'aparten a la republica d'Eqüator).
Còsta Rica es organizat topograficament en quatre grands sectors : une succession de cordilhèras (cordilhèra volcanica de Guanacaste, cordilhèra volcanica centrala e cordilhèra de Talamanca que culmina a 3 820 m al Cerro Chirripó), d'ais nòrd-oèst sud-èst, dessepara las planas lavadas de la còsta cariba de la còsta pacifica accidentada. Còsta Rica es un país fòrça montanhós e la màger part del territòri es constituïda d’elevacions entre 900 e 1800 m d’altitud. Al centre, un altiplan fertil de clima plasent amassa 70% dels abitants. La plana carariba, recobèrta pel bòsc tropical, es mai que mai poblada de descendents d’imigrants antilheses.
L’activitat sismica e volcanica es importanta, e los auragans pòdon essèr violents e destructors.
Lo clima de Còsta Rica es marcat per una sason sèca (de decembre a abril) e una sason de las pluèjas (d'abril a novembre). Lo país es situat dins la zona intertropicala (entre 8 e 11° de latitud nòrd). Pasmens, d'un endreit a un autre, las precipitacions difèran considerablament : las precipitacions a San José son de 1 867 mm per an, mentre qu'a Puerto Limón (sus la còsta cariba), tomba 3 518 mm de pluèja per an.
Còsta Rica es partejat en set províncias, devesidas en 81 cantons, devesits en 470 districtes :
Durant lo periòde precoloniau, i aguèt ges de civilizacion comparabla ai societats urbanizadas de Mesoamerica. L'èsser uman arribèt sus lo territòri còstariquenc i a 9 000 a 12 000 ans. L'agricultura sembla d'aparéisser vèrs 5 000 av. JC e la terralha entre 3 000 e 2 000 av. JC. Puei, a partir dau sègle IX, se desvolopèt una societat formada de vilatges que son organizacion intèrna venguèt mai e mai complèxa (cementèris, infrastructuras desvolopadas, cambis comerciaus... etc.).
La Còsta Rica foguèt descubèrta per Cristòl Colomb en 1502 e explorada per González Dávila en 1522. La colonizacion foguèt pas aisada car lei premiereis installacions espanhòlas foguèron decimadas per lei malautiás tropicalas e lei combats còntra leis indigèns. Pasmens, la fondacion de Cartago per Juan Vásquez de Coronado en 1563 e leis epidemias permetèron ais Espanhòus de prendre pè dins la region. Militar e diplomata abil, Coronado encoratjèt lei conflictes entre indigèns e desvolopèt pauc a pauc la colonia. Ansin, a la fin deis annadas 1570, la màger part dei caps tradicionaus avián reconegut l'autoritat espanhòla e la totalitat dau país èra somesa en 1580.
Durant lo periòde coloniau, la region interessèt gaire lei colons. D'efèct, en causa dei malautiás, la man d'òbra indigèna èra rara (4 000 000 abitants avans la colonizacion, 21 000 en 1570) e i aviá ges de ressorsa preciosa. La Còsta Rica demorèt donc una region fòrça paura e lei colons desvolopèron una agricultura de subsisténcia. Causa quasi unica dins l'Empèri Espanhòu, lei proprietaris blancs participavan dirèctament ai trabalhs agricòlas.
La Còsta Rica proclamèt son independéncia en 1821 e integrèt brèvament l'Empèri Mexican en 1822-1823 avans de far partida dei Províncias Unidas d'America. Coma leis autrei membres d'aquela federacion, lo país conoguèt alora una tiera de guèrras entre conservators e liberaus. De rivalitats geograficas entre vilas agravèron aquelei conflictes : Cartago sostenguèt lei conservators mentre que San José venguèt un bastion liberau. Aqueu periòde durèt fins a 1838-1839 e l'afondrament de la federacion. La Còsta Rica proclamèt alora tornarmai son independéncia en 1838.
Dempuei 1838, la Còsta Rica a una istòria relativament calma a respècte deis autreis estats d'America Centrala. D'efiech, l'omogeneïtat de la populacion, principala d'origina espanhòla, e l'abséncia de grands proprietaris influents limitèt lei conflictes intèrnes. La produccion de cafè permetèt de desvolopar e de modernizar pauc a pauc lo país. Durant leis annadas 1870-1890, leis Estatsunidencs obtenguèron plusors concessions per i crear de plantacions de bananas en cambi de la construccion d'un camin de fèrre entre San José e Puerto Limon.
Aquel òrdre foguèt trebolat en 1917 per un còp d'estat militar còntra lo president Alfredo González Flores que voliá introdurre un sistèma d'impòst progressiu. Pasmens, de manifestacions entraïnèron rapidament la restauracion deis institucions legalas. La crisi economica de 1929 aguèt de consequéncias importantas car l'economia còstariquenca èra totalament dependenta dau prètz dei matèrias premieras. Aquò entraïnèt una crisi sociala grèva e lei presidents Rafael Ángel Calderón (1940-1944) e Teodoro Picado Michalski (1944-1948) menèron d'importantei reformas progressistas per amaisar la situacion (adopcion d'un còdi dau trabalh, creacion d'una seguretat sociala... etc.). Pasmens, en 1948, una contestacion dau resultat de l'eleccion presidenciala entre Picado e Otilio Ulate entraïnèt una guèrra civila ganhada per la Legion dei Caribas de José Figueres Ferrer.
Ferrer restabliguèt l'òrdre constitucionau e laissèt lo poder a Ulate en 1949. Una constitucion novèla foguèt adoptada per assegurar l'existéncia d'institucions democraticas e dissòuvre l'armada. Puei, Ferrer venguèt president en 1953 e renforcèt l'Estat-providéncia còstariquenc. Dempuei aqueu periòde, la Còsta Rica conoís una vida politica calma marcada per d'alternància entre lo Partit de Liberacion Nacionala fondat per Ferrer e lo Partit de l'Unitat Sociala-Crestiana (PUSC) d'inspiracion conservatritz. Lo nivèu de vida aumenta lentament e l'estabilitat dau país permet a sei presidents de tenir un ròtle de mediator dins lei crisis multiplas de la region. Lo desvolopament dau torisme es recentament vengut una prioritat economica per diversificar una economia encara tròp dependenta de l'agricultura.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
