Muammar al-Gaddafi

Muammar al-Gaddafi (7. juni 1942–20. oktober 2011) var ein libysk politikar. Frå 1969 til 2011 var han statssjef i Libya.^[1]

Muammar al-Gaddafi
Fødd	7. juni 1942 Qasr Abu Hadi
Død	20. oktober 2011 (69 år)
Statsborgar av	Libya, Kongedømmet Libya, Great Socialist People's Libyan Arab Jamahiriya
Yrke	politikar, skribent, offiser
Utdanna ved	Benghazi Military University Academy Universitetet i Libya Joint Services Command and Staff College Fu Hsing Kang College, National Defense University
Mor	Aisha Ben Niran
Far	Mohammed Abdus-Salam
Ektefelle	Fathia Nuri Khalid, Safia Farkash
Barn	Al-Saadi Gaddafi, Saif al-Islam, Hannibal Kadhafi, Mutasim-Billah al-Gaddafi, Saif al-Arab al-Gaddafi, Khamis Gaddafi, Muhammad al-Gaddafi, Ayesha al-Gaddafi
Alle verv	Brotherly Leader and Guide of the Revolution (1969–2011) Den afrikanske unions formann (2009–2010) Libyas statsminister (1970–1972)

Muammar al-Gaddafi i Addis Abeba i 2009.

Bakgrunn

Muammar al-Gaddafi voks opp som yngste barnet i ein bondefamilie i ørkenregionen Surt. I unge år var han inspirert av den egyptiske presidenten Gamal Abdel Nasser som vart president ved å appellera til arabisk samkjensle. Gadhafi vart utvist frå skulen i 1961 grunna politisk aktivisme. Han studerte vidare jus ved Universitetet i Libya, gjekk på militærakademi i byen Benghazi der han vart uteksaminert i 1965. I 1966 kom han tilbake til Libya som offiser.

Statskuppet i 1969

Den 1. september 1969 leidde Gaddafi ei lita gruppe offiserar til å gjera statskupp mot den dåverande kong Idris I.^[2] Etter planen skulle nevøen hans, kronprins Hasan as-Senussi verta konge 2. september. I staden vart kronprinsen sett i husarrest, monarkiet i Libya avskipa, og Den sosialistiske arabiske folkerepublikken Libya proklamert. Sidan var Gaddafi statssjef i Libya fram til 2011. Han lét seg òg forfremja til oberst.

Politikk

Frå 1977 tok Gaddafi tittelen «revolusjonær leiar» i Libya, og freista å ta ei leiarrolle i den arabiske verda. I 1975 gav han ut si «Grøne bok», der han la fram tanken om direkte demokrati. Denne vart brukt som ei slags grunnlov i Libya i 1980- og 90-åra, og motstanden mot styret til Gaddafi auka i desse åra. Rundt år 2000 tok Gaddafi initiativ til sterkare afrikansk samarbeid, noko som førte til skipinga av Den afrikanske unionen i 2002.^[1] Sidan freista han forsona seg med vesten, mellom anna ved å uttala seg klårt mot al-Qaida og Osama bin Laden etter 11. september 2001. I 2004 vitja Gaddafi EU-hovudkvarteret i Brussel.

Opprør i 2011

Sjå òg Den libyske borgarkrigen.

I 2011 spreidde det seg valdsame protestar i Libya mot styret hans Gaddafi, inspirert av opprøret i Egypt i 2011 opprøret i Tunisia og fleire liknande opprør i arabiske og Nordafrikanske land same året. I både Egypt og Tunisia vart statsoverhovuda tvinga til å gå av. Oppreisten i Libya fekk hjelp av NATO, som mellom anna oppdaga og skaut al-Gaddafi på flukt.

Gaddafi vart drepen 20. oktober 2011 av lokale opprørarar i Sirte etter et han overlevde, men hardt skada etter bombardement frå NATO.^[3]

Verk

• The green book. 1975. ISBN 9781541241312.

Kjelder

1. «Muammar al-Gaddafi» av Dag Leerand i Store norske leksikon, snl.no.
2. «Muammar al-Qaddafi» (på engelsk). Encyclopedia Britannica. Henta 11. mai 2023.
3. «Muammar Gaddafi ble drept i fødebyen» (på norsk bokmål). Verdens Gang.

• Denne artikkelen bygger på «Muammar al-Gaddafi» frå Wikipedia på bokmål, den 7. mars 2011.

Bakgrunnsstoff

Engelsk Wikiquote har ei sitatsamling som gjeld: Muammar al-Gaddafi

Commons har multimedium som gjeld: Muammar al-Gaddafi

Denne politikkartikkelen er ei spire. Du kan hjelpe Nynorsk Wikipedia gjennom å utvide han.