Irak-krigen
From Wikipedia, the free encyclopedia
From Wikipedia, the free encyclopedia
Irak-krigen var ein krig som byrja 20. mars 2003, då styrkar frå ein koalisjon leidd av USA under George W. Bush invaderte Irak og styrta Saddam Hussein. Krigen slutta offisielt den 31. august 2010, då den dåverande presidenten i USA, Barack Obama erklærte at alle stridshandlingar skulle avsluttast.[9] Dei siste amerikanske styrkane forlét landet den 18. desember 2011.[10] Etter dette har det framleis funne stad ei rekkje valdshandlingar mellom indre grupper i Irak.[11]
| Irak-krigen | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Del av USA sin Krig mot terror | |||||||
 Pansra personellkøyretøy ligg på sida etter å ha køyrt på ei vegbombe i Irak i 2007. | |||||||
| |||||||
| Partar | |||||||
 USA Storbritannia Irak Den nye irakiske hæren Kurdistan Peshmerga
«Koalisjonen av viljuge» medrekna Australia, Danmark, Polen, Spania og Sør-Korea |
 Saddam Husseins Irak
(Post-Saddam konflikt) | ||||||
| Kommandantar | |||||||
| George W. Bush Barack Obama Robert Gates Donald Rumsfeld Tommy Franks George Casey David Petraeus Tony Blair Gordon Brown Brian Burridge Peter Wall Nouri al-Maliki Massoud Barzani Jalal Talabani |
Saddam Hussein Abu Musab al-Zarqawi Abu Ayyub al-Masri Irak Muqtada al-Sadr | ||||||
| Styrkar | |||||||
| Koalisjonen: ~300 000 (mars 2003) ~177 000 (mars 2007) Private tryggingsstyrkar: ~182 000 (118 000 irakiske, 21 000 amerikanske, 43 000 andre)[4] Kurdiske troppar: 50 000 (mars 2003) 175 000 (mars 2003) Ny-irakisk hær: 165 000 Irakisk politi: 227 000[5] |
Irak under Saddam Hussein: 375 000+ regulære troppar Irak etter Saddam Hussein: | ||||||
Krigføringa var svært omstridd. Før invasjonen hevda styresmaktene i USA og Storbritannia at Irak hadde masseøydeleggingsvåpen og utgjorde eit trugsmål mot dei sjølv eller deira allierte.[9][12] Dette synet fekk ikkje støtte i tryggingsrådet i SN, og ettersom Irak ikkje hadde gått til åtak mot USA, braut invasjonen folkeretten.[13] Det blei halde demonstrasjonar mot krigen over heile verda.[14]
Irak-krigen kan reknast som eit framhald av tidlegare konflikter mellom Irak og USA, som den første og andre Golfkrigen, og er blitt kalla den tredje Golfrigen. Viktigare er likevel plassen i krigen mot terror, som USA byrja etter terroråtaka 11. september 2001. Åtak med miltbrann-infiserte brev i Washington i oktober 2001 retta søkelyset mot eit land som hadde hatt eit omfattande program for å utvikla av masseøydeleggingsvåpen på 1980- og 1990-talet, og som også hadde brukt kjemiske våpen.[15] Irak hadde vore råka av internasjonale sanksjonar og under oppsyn av SN sidan den andre Golfrigen.[16] Saddam Hussein hadde kasta våpeninspektørane ut av landet i 1998.[17] Han blei også kopla til Osama bin Laden og al-Qaida-nettverket. Etter invasjonen fann ein aldri prov for masseøydeleggingsvåpen eller samarbeid med al-Qaida.[13]
Irak opna for våpeninspeksjon frå UNMOVIC hausten 2002. Det blei ikkje funne prov på at landet hadde masseøydeleggingsvåpen. USA la så fram ein rapport for tryggingsrådet til SN som slo fast at landet framleis hadde biologiske våpen og vidtrekkjande rakettar, og at det var fem år frå å utvikla kjernevåpen. Fleire land var kritiske til militær handling, og USA valde saman med Storbritannia og Spania å stilla eit ultimatum utan støtte frå SN: Landet ville gå til åtak mot Irak om ikkje Saddam Hussein og sønene hans forlét landet innan 48 timar frå 17. mars. USA byrja sin «Operation Iraqi Freedom» med å bomba Bagdad, halvannan time etter enden av tidsfristen.[16]
Invasjonen fann stad 20. mars 2003, og møtte liten motstand. Allereie 9. april hadde amerikanske styrkar innteke Bagdad, og Saddam Hussein hadde flykta. 1. mai erklærte George W. Bush krigshandlingane som avslutta, og meinte neste fase skulle bestå av stabilisering.[10] Saddam Hussein blei fanga ved Tikrit den 13. desember 2003.[10] Han blei seinare stilt for retten i Irak og dømt til døden.[13] Amerikanarar overlét styringa til irakarar, leidd av Iyad Allawi, i januar 2004.[13]
Situasjonen i Irak var likevel alt anna enn stabil. Motstanden var stor, både mot okkupasjonsmakta og i høve til indre grupper. Militsar slost mot koalisjonsstyrkane og mot kvarandre. I tillegg til trugsmåla om vilkårleg vald og bombeåtak, leid befolkninga i Irak også under langvarig mangel på elektrisitet og vatn.[13]
I løpet av 2004 fann to store slag stad i Fallujah. Det første var i april og det andre og blodigaste i november. Fleire hundre sivile, over tusen motstandssoldatar og over 100 koalisjonssoldatar døydde.[9] 2004 var også året då amerikansk mishandling av fangar ved Abu Ghraib-fengselet utanfor Bagdad blei avslørt. Dette, saman med andre overgrep mot sivile, auka lokal og global misnøye med stoda i Irak.[13]
I januar 2005 blei det gjennomført val på ny nasjonalforsamling.[17] Valet blei boikotta av sunnimuslimar, slik at dei andre store gruppene i landet, sjiamuslimar og kurdarar, fekk mykje politisk makt.[13] I 2005 fann det stad 478 sjølvmordsåtak i landet, det største talet noko år i krigen.[9]
Bombeåtaket mot sjiaheilagdommen Al-Askaria i Samarra den 22. februar 2006 innleidde blodige gjengjeldingsaksjonar som førte til fleire hundre drap over dei neste dagane. Frykta for at Irak kunne gå inn i ein borgarkrig auka. For å få kontroll på situasjonen auka president Bush talet på amerikanske soldatar i Irak med 30 000 i første halvdel av 2007. Tidsrommet frå april til juni 2007 blei det dødelegaste for amerikanske soldatar, med 331 drepne. Den auka innsatsen, eit fornya samarbeid med lokale stammeråd og ein strategi som gjekk ut på å vinna tilbake omdømet frå befolkninga, fekk ned tala på drepne i 2008. Hausten 2008 blei USA og det irakiske parlamentet einige om ei gradvis tilbaketrekking som skulle fullførast i 2011.[13] Koalisjonsstyrkane la vekt på å trena irakarar til å ta over tryggleiksoppgåvene i landet sjølve.[9] 5. august 2007 hadde alle danske soldatar forlate Irak. Dei fleste britiske soldatane forlét landet 30. april 2009. I 2010 fekk den amerikanske operasjonen i Irak nytt namn, «Operation New Dawn», som symbol på at stridshandlingane var over.[9] Ettersom ein ikkje hadde oppnådd nokon avtale om å la nokon amerikanarar vera att for å trena irakarar vidare, forlét dei siste amerikanske styrkane Irak den 18. desember 2011.
Då amerikanarar forlét Irak i desember 2011 hadde over 100 000 sivile irakarar døydd.[treng kjelde]. 4 487 amerikanske, 179 britiske og 139 andre koalisjonssoldatar døydde i løpet av konflikten.[treng kjelde] Fleire tusentals var skadde.[18] I september 2012 blei framleis dødelege åtak førte inn på nettstaden Iraq Body Count.[19] Ei ny studie estimerer at rundt 460.000 døydde i perioden frå 2003 til 2011,[20] men talet er usikkert.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
