Valmonarki (eller valkongedøme) er eit konstitusjonelt monarki der den nye monarken blir vald ved kvart regentskifte,[1] i staden for at tittelen går i arv.[2] Ein variant av valmonarkiet er ein arveleg rett til trona der den nye regenten også må anerkjennast av folket.[3]
I keisartida fungerte Romarriket i praksis som eit slags valmonarki, sjølv om Romarriket strengt tatt var definert som ein republikk. H.G. Wells skildra valet av Julius Cæsar på livstid som eit slags monarkval.[4] Det tysk-romerske riket er kanskje det best kjente pseudo-valmonarkiet; frå 300-talet blei keisaren vald av ei gruppe kurfyrstar og var som regel eit medlem av Habsburgfamilien. Valmonarkiet i det tyske riket blei etablert i 1250 og valreglane fastsatte i 1356 i den gylne bullen.[5] Polen valde konge frå mellomalderen (1370) til 1791. Særleg frå Sigismund August sin død i 1572 styrka aristokratiet stillinga si på kostnad av monarken.[6][7][8] Det polske systemet blei derfor omtalt som «adelens demokrati» eller «adelens monarki».[9]
Fram til 1660 var Danmark eit valkongedøme der kongen måtte underteikna ei handfesting som avgrensa makta hans, og etter dansk påverknad var også Noreg eit valkongedømme 1450–1660[10] (eller fra 1319).[5][11] Halvdan Koht meinte at Noreg utvikla seg mot valkongedøme frå 1343.[12]
I dag er Den heilage stolen/Vatikanstaten eit døme på eit valmonarki der statsoverhovdet, paven, blir vald av kardinalane gjennom paveval.
Ved sjølvstende i 1957 innførte Malaysia valmonarki der statssjefen blir vald av og blant fyrstane i delstatane.[13]
Noverande valmonarki
Kjelder
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
