Het fort van Merksem maakt deel uit van de Stelling van Antwerpen. Tot de Stelling van Antwerpen was besloten door de keuze voor Antwerpen als Nationaal Reduit in 1859. Het idee hierachter was dat Antwerpen het meest geschikt was als laatste verschansing tot de hulp van bondgenoten zou kunnen arriveren. Het Nationaal Reduit zou bestaan uit 1) een belegeringsomwalling, 2) een fortengordel en 3) onderwaterzettingen. De fortengordel zou bestaan uit een achttal Brialmontforten in een 18 km lange gordel van Wijnegem tot Hoboken. Na de bouw van deze acht forten werd besloten de verdedigingsgordel uit te breiden om de verdediging op grotere afstand van Antwerpen te kunnen voeren. Tot de bouw van het fort werd besloten via de wet van 10 januari 1870. Het fort werd gebouwd in periode van 1871-1882. In dezelfde periode werden ook de forten Zwijndrecht en Kruibeke gebouwd. Op grond van de Frans-Duitse oorlog van 1870 bleek dat een verdere fortengordel noodzakelijk was en werd besloten tot de bouw van een buitenlinie, die aangepast was aan modernere wapens. Dit laatste plan werd bekrachtigd per wet van 30 maart 1906. Deze Hoofdweerstandstelling omvatte op de rechteroever 16 forten en 10 schansen en op de linkeroever 5 forten en 2 schansen.