Kaart van zijlvesten en dijkrechten in de provincie Groningen in 1750
Het woord zijlvest, Oud-Fries sīlfestene (1309), is samengesteld uit het woord zijl 'spuisluis' met de uitgang -veste 'jurisdictie'. Een Oost-Fries synoniem is Sielacht (1437).
De zijlvesten waren niet alleen belast met het onderhoud en toezicht van de wateren, maar ook van de wegen. De belangrijkste taak betrof het onderhoud en toezicht op de uitwateringssluizen of zijlen. Het begrip zijlvest heeft betrekking op de waterstaatsorganisatie, maar ook op het gebied waarvoor het zijlvest verantwoordelijk was. De schouw van de zijlen, vaarten en dijken berustte bij de edele heerden en werd uitgevoerd door de schepper. In de schouwregisters werden de namen opgenomen van de onderhoudsplichtigen.
Het reglement van een zijlvest werd zijlbrief genoemd. Zijlschot was de waterschapsbelasting die diende om de zijl en andere voorzieningen te onderhouden. De bestuurder van een zijlvest werd ook wel zijlvest of schepper genoemd.
Een overzicht (van west naar oost).
Zijlvesten die tevens de taak van een dijkrecht hadden, zijn gemarkeerd met een asterisk (*).
Het Munnikezijlvest lag grotendeels in Friesland, het Aduarderzijlvest en het Nijesloterzijlvest gedeeltelijk in Drenthe.
De Oude Statenzijl (1707) en de Nieuwe Statenzijl (1874) met de bijbehorende kadedijken vielen onder de verantwoordelijkheid van de provincie. Nieuwe polders als de Stadspolder (1740), Oostwolderpolder (1769) en Finsterwolderpolder (1819) hadden hun eigen afwateringsorganisatie.
Een aantal dijkrechten nam de taken op zich, die elders door zijlvesten werden verricht. Dat gold met name voor:
Dijkrecht van het Oosterstadshamrik
Dijkrecht van Wierum en de Hoge en Lage Paddepoel
Dijkrecht van Klein Garnwerd
Dijkrecht van Schilligeham en een gedeelte van Maarhuizen
De dijkrechten van de kadijken van Wierhuizen, Pieterburen en Westernieland, Den Andel, Warffum en Breede, Usquert, Uithuizen, Zandt en de Vierburen
J. de Cock, 'De Waterstaat. De middeleeuwen', in: W.J. Formsma e.a. (red), Historie van Groningen. Stad en Land, Wolters-Noordhoff en Bouma’s Boekhuis, Groningen, 1981, pp. 593-613
E. van Dijk, 'De Waterstaat. Van 16e eeuw tot 1848', in: W.J. Formsma e.a. (red), Historie van Groningen. Stad en Land, Wolters-Noordhoff en Bouma’s Boekhuis, Groningen, 1981, pp. 613-635
M. Schroor, Wotter. Waterstaat en waterschappen in de provincie Groningen, 1850-1995, Groningen 1995
B.W. Siemens, Dijkrechten en zijlvesten, H.D. Tjeenk Willink, Groningen, 1974 (Doos met 7 kaarten + bijbehorend boekje. Kaart 1: Zijlvesten zoals deze waarschijnlijk omstreeks 1200 gevormd; Kaart 2: de dijkrechten; Kaart 3: de Zijlvesten van 1361 tot 1500; Kaart 4: de Zijlvesten van 1500 tot 1848; Kaart nr 5: detailkaart; Kaart 6: kaart van de Dollard en het grensgebied; Kaart 7: Bijlage c Dijkrol van Zuurdijk 1767; Kaart 8: Winsumer- en Schaphalsterzijlvest; Kaart 9: Houwerzijvelt, Schouwerzijlvest) (zie ook voorstudies op Beeldbank Groningen)
J. van der Veen, 'De Waterstaat. Van 1840 tot 1940', in: W.J. Formsma e.a. (red), Historie van Groningen. Stad en Land, Wolters-Noordhoff en Bouma’s Boekhuis, Groningen, 1981, pp. 635-657
