Loading AI tools
Een open lijst maakt bij verkiezingen een voorkeurstem mogelijk. Dit betekent dat bij het verkiezen van volksvertegenwoordigers in België en Nederland de keus van een kiezer voor een kandidaat die niet op de nummer één van de kandidatenlijst van een politieke partij is opgesteld maar op een andere positie van dezelfde lijst. Gegeven het aantal zetels dat een partij heeft behaald, kunnen voorkeurstemmen beïnvloeden aan welke kandidaten deze zetels worden toegewezen. Anders gesteld kan de kiezer met een voorkeurstem de door de partij opgestelde volgorde van kandidaten de facto wijzigen.
Kiezers kunnen door het uitbrengen van een voorkeurstem aangeven dat ze liever een andere kandidaat in de volksvertegenwooordiging zien dan de volgorde zoals de partij heeft besloten. Om die reden worden er wel voorkeurstemacties gehouden om bij een kandidatenlijst gedomineerd door witte mannen van middelbare leeftijd ook andere mensen in het parlement te krijgen. Een voorbeeld is de actiegroep 'Stem op een vrouw'.[1] Ook geven kiezers steeds vaker de voorkeur aan kandidaten met een regionale binding.[2]
In België is het ook mogelijk om een lijststem uit te brengen die wordt verdeeld over de kandidatenlijst op basis van de rangorde. In Nederland is een stem op de lijsttrekker in feite een lijststem. Alle andere stemmen zijn voorkeurstemmen. De verdeling van zetels gebeurt op basis van het totale aantal stemmen op een partij, ongeacht voorkeurstemmen. Als een kandidaat op een niet-verkozen plaats meer dan een bepaald aantal procent van de kiesdeler haalt, komt deze in de volksvertegenwoordiging in plaats van een kandidaat op een verkiesbare plaats op de lijst.
In België geldt de regel dat het totaal aantal uitgebrachte stemmen op een lijst (lijststemmen én voorkeurstemmen) het aantal behaalde zetels bepaalt. Zo wordt berekend hoeveel stemmen er nodig zijn per zetel om verkozen te worden. De lijststemmen gaan dus met evenveel eenheden naar de hoogstgeplaatste op de lijst; zijn er nog lijststemmen over, dan gaan die naar de tweede op de lijst enz. Als iemand verder op de lijst echter méér voorkeurstemmen behaalde, dan wipt die over de hoger geplaatste. Zo raakte bij de regionale verkiezingen van 2009 op de Limburgse lijst van CD&V de vierde op de lijst (Vera Jans) niet verkozen (hoewel de lijst vier zetels behaalde), omdat de lijstduwer (Erika Thijs) met een groot aantal voorkeurstemmen beter scoorde. De ironie wil echter dat Erika Thys haar mandaat niet opneemt, en dus de eerste plaatsvervanger naar het Vlaams Parlement gaat, en niet Vera Jans.
Iets gelijkaardigs deed zich voor bij de Belgische lokale verkiezingen van 2006 waar een aantal bekende landelijke politici met voorkeurstemmen verkozen werden. Het ging onder meer om:
- Freya Van den Bossche (sp.a, vicepremier) - gemeenteraad Gent, lijst sp.a-Spirit, 5.132 voorkeurstemmen
- Guy Verhofstadt (VLD, premier) - gemeenteraad Gent, lijst VLD-Vivant, 7.977 stemmen
Geschiedenis
Zie ook: Kiesstelsel in BelgiëOnder het meerderheidsstelsel van de 19de eeuw stemde men steeds voor kandidaten en niet voor partijen; stemmen waren dus steeds naamstemmen. De verdeling in lijsten en de "lijststem" werd ingevoerd in 1877, maar de lijststem had geen invloed: deze stemmen werden evenredig verdeeld over de kandidaten, die alfabetisch op de lijst stonden, dus waren de naamstemmen/voorkeursstemmen steeds doorslaggevend. Panachage (stemmen op kandidaten van verschillende lijsten) was nog mogelijk.
Pas bij wet van 29 december 1899 op de evenredige vertegenwoordiging kreeg de lijststem een invloed: de volgorde van kandidaten op de lijst werd mee bepalend. Dit creëerde een effectief onderscheid tussen lijststem en voorkeursstem. Panachage werd tevens afgeschaft.
Door de sterke invloed van de lijststem zijn er tussen 1919 en 1991 nauwelijks 30 op 4.790 volksvertegenwoordigers en één (rechtstreeks verkozen) senator erin geslaagd de opgelegde volgorde te doorbreken en verkozen te raken dankzij een hoog aantal voorkeurstemmen.[3]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
