Sint-Walburgakerk (Brugge)

De Sint-Walburgakerk is een barok kerk aan het Sint-Maartensplein in Brugge. De voormalige jezuïetenkerk heeft van 1778 tot 2014 als kerk van de Sint-Walburgaparochie gefungeerd. Ze is in gebruik voor religieuze en culturele evenementen.

Op de hoek van de huidige Riddersstraat en de noordkant van de Sint-Walburgastraat stond een grafelijke kapel. Die kapel werd volgens de legende door de Heilige Walburga gesticht in 745, terwijl ze op weg was, samen met de Heilige Bonifacius, van Wessex naar Thüringen.

In 1239 werd de Sint-Walbugaparochie opgericht en werd de kapel tot parochiekerk verheven. Een kerktoren werd gebouwd. In de vijftiende eeuw werd de kapel aanzienlijk uitgebreid tot een driebeukige kerk.

In 1781 werd de oude Sint-Walburgakerk afgebroken. Ze was toen al sinds 1778 vervangen als parochiekerk door de voormalige jezuïetenkerk.

In de periode 1619-1643 werd de huidige kerk gebouwd naar het ontwerp van de Brugse jezuïetenbroeder Pieter Huyssens (1577-1637). Zijn vader was meester-metselaar en Huyssens werd zelf als meester opgenomen in het metselaarsgild, vooraleer hij in 1596 intrad bij de jezuïeten.

Na aan de bouw van jezuïetenkerken te hebben meegewerkt in Maastricht, Antwerpen (Sint-Carolus Borromeuskerk), Brussel (collegekerk), Mechelen (Begijnhofkerk), kreeg hij in 1618 de opdracht een kerk te bouwen in Brugge, ten behoeve van de jezuïetencommunauteit en het er aan verbonden college. De kerk werd in 1642 ingewijd.

De kerk werd toegewijd aan een van de eerste jezuiëtenheiligen, Franciscus Xaverius, en deed dienst tot aan de afschaffing van de jezuïetenorde in 1773. De kerk ging dicht en werd in 1778 opnieuw geopend, ditmaal als parochiekerk voor de Sint-Walburgaparochie. Ze werd aan de heilige Walburga toegewijd. Er werden nog verbeteringen aangebracht, maar de toren die voorzien was, naar model van de Carolus Borromeuskerk in Antwerpen, werd nooit afgemaakt, wegens geldgebrek.

De kerk had nauwelijks enkele jaren de tijd om als parochiekerk te fungeren. Ze werd in 1794 gesloten, zoals alle kerkgebouwen door de Franse revolutionairen, die vanaf juni 1794 Brugge bestuurden. De kerk ontsnapte aan het risico om als nationaal goed te worden verkocht en eventueel gesloopt, omdat de machthebbers de kerk bestemden als Temple de la Déesse Raison en als Tempel van de Wet.

Na het afsluiten van het Concordaat in 1802 werd de kerk aan de eredienst teruggeschonken. Ze verving de Sint-Donaaskathedraal die vernield was en was voortaan de 'Sint-Donaaskerk', wat ze bleef totdat het bisdom Brugge opnieuw werd opgericht in 1834 en de Sint-Salvatorskerk de nieuwe kathedraal werd onder de naam van Sint-Salvators en Sint-Donaaskathedraal. De kerk bediende verder de Sint-Walburgaparochie onder de oorspronkelijke naam.

De kerk werd onder meer de zetel van het Werk der Patriotten, dat activiteiten organiseerde (onder meer de Octaaf der Patriotten) ter nagedachtenis van de gesneuvelden tijdens de Brabantse Omwenteling en later van alle oorlogsslachtoffers.

De kerk onderging verschillende restauratiecampagnes. In 1939 werd ze als monument beschermd.

Guido Gezelle woonde van 1865 tot 1872 in de Korte Riddersstraat en langs de Verversdijk. Hij was in die jaren onderpastoor van de Sint-Walburgaparochie. Tijdens die periode stichtte hij 't Jaer 30 en Rond den Heerd. Hij schreef ook talrijke kiespamfletten ten gunste van kandidaten voor de katholieke partij.

Het grootste deel van de inwendige aankleding en meubilair dateert uit de zeventiende en de achttiende eeuw. Ze verleent aan de kerk een uitgesproken baroksfeer, in overeenstemming met de architectuur van het gebouw.

Het marmeren hoogaltaar, daterende uit 1643, werd gemaakt door Pieter Verbruggen en Jacob Cockx.
Het schilderij boven het hoofdaltaar, de Verrijzenis van Christus, is in 1783 geschilderd door Joseph Suvée.
De nevenaltaren, gewijd aan Onze-Lieve-Vrouw en aan Sint-Rochus werden in marmer gebeeldhouwd door Pieter Verbruggen.
De witmarmeren communiebank dateert uit 1695 en werd gemaakt door de Antwerpse beeldhouwer Hendrik Frans Verbruggen. Deze communiebank werd door Valentin Vermeersch geroemd als de mooiste in het kerkelijk patrimonium van Brugge. Hij beslaat de hele breedte van de kerk (24 m) en telt tien medaillons die symbolen van de eucharistie en heiligen van de jezuïetenorde vertonen.
De eikenhouten preekstoel uit 1667-1670 is het werk van Artus Quellinus de Jonge. Hij wordt algemeen als de mooiste onder de Brugse preekstoelen beoordeeld.
De biechtstoelen dateren uit 1802. Het oksaal en het ingangsportaal dateren uit 1834, uitgevoerd naar een ouder model.
Het orgel in 1735 gebouwd, was een schenking van de Bruggeling Paul de Cock en was het laatste werk van Cornelius Cacheux. Hij kon het werk niet afmaken en de afwerking werd gerealiseerd door de Rijselse orgelmakers Frémat en Carlier. Het orgel was bestemd voor de vroegere Sint-Walburgakerk en werd in 1778 naar de nieuwe parochiekerk overgebracht. Het houten oksaal dateert uit 1763.
Een epitaaf in witte marmer herinnert aan Michele de Ceva Grimaldi, gesneuveld tijdens de Slag bij Wijnendale in 1708.
De kerk hangt vol met schilderijen uit verschillende eeuwen, waaronder enkele belangrijke panelen en doeken:
- Pieter Claeissins de Jonge, Mirakel van Gedeon; over de Broederschap van Onze-Lieve-Vrouw van den drogen boom (zeventiende eeuw).
- Jan Garemijn, Aanbidding van het Heilig Sacrament (achttiende eeuw).
- Joseph Odevaere, Lodewijk XVIII bezoekt de Sint-Walburgakerk (1812).
De doopvont in marmer dateert uit de zestiende eeuw.
De vier klokken (Laurentius, Martinus, Michaël, Paulus) dateren uit 1576.

Vanaf de jaren 1960 werd de kerk ook gebruikt als concertzaal, onder meer voor het Festival van Vlaanderen van oude muziek. Vanaf 2012 werden er geen wekelijkse erediensten meer in gehouden, maar als kerk voor uitvaarten en voor huwelijken bleef ze zeer in trek. Ook academische openings- en slotplechtigheden voor het Europacollege gingen in de kerk door.

In 2014 werd de parochie Sint-Walburga in principe afgeschaft en gevoegd bij de Sint-Gillisparochie. Nochtans werd op het bisschoppelijk decreet van 10 augustus 2015 tot oprichting van de pastorale eenheid Sint-Donatianus, de Sint-Walburgaparochie als een van de samenstellende onderdelen van deze federatie vernoemd, waardoor de kerk een religieus gebouw blijft, met als belangrijkste functies:

huwelijks- en doopplechtigheden, uitvaarten en andere kerkelijke diensten,
culturele activiteiten
dagelijkse openstelling als museum

J. GAILLIARD, Ephémérides brugeoises ou relation chronologiques des événements qui se sont passés dans la ville de Bruges, depuis les temps les plus reculés jusqu'à nos jours, Brugge, 1847.
[Guido GEZELLE], Historie van de confrérie van Sint-Rochus bestaande in de prochiekerke van Sinte Walburga te Brugge, Brugge, 1867.
J. DELPLACE, Notice sur l'ancien collège des Jésuites à Bruges (1560-1773), in: Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis van Brugge, 1884.
A. DUCLOS, Bruges, histoire et souvenirs, Brugge, 1910.
Albert VAN ZUYLEN VAN NYEVELT, La chaire de l'église Sainte-Walburge à Bruges, in: Handelingen van het genootschap voor geschiedenis te Brugge, Brugge, 1930.
Michiel ENGLISH, De oude Sinte-Walburgakerk te Brugge, in: Brugghe...'n spieghel!, Brugge, 1939.
Michiel ENGLISH, Hoe onze Brugsche parochies tot stand kwamen - VIII Sint-Walburga 1239, in: Kerkelijk Leven, mei 1945.
Frans VROMMAN, Barok- en rococosculptuur in het Brugse, in: West-Vlaanderen, 1957.
Jean DE VINCENNES, Kerken te Brugge, Brugge, 1958.
Valentin VERMEERSCH, Brugges kunstbezit, Deel I, Brugge, 1969.
Luc DEVLIEGHER, 25 jaar monumentenzorg in West-Vlaanderen, Brugge, 1975.
A. LAUWERS, De Sint-Walburgakerk te Brugge (in 1200 Sint-Walburgis in Vlaanderen), Antwerpen, 1979.
Patrick DEVOS, Luc CONSTANDT & Jan ESTHER, Brugge, Herwonnen schoonheid, Tien jaar monumentenzorg te Brugge, 1975.
Jean Luc MEULEMEESTER, De Sint-Walburgakerk, een barokke parel in het ‘middeleeuwse’ Brugge. Enkele kunsthistorische beschouwingen, in : De Gidsenkring, 1981
Jong Kristen Onthaal voor Toerisme, Sint-Walburga, een Brugse kerk vol geschiedenis, Brugge, 1982, met:
- Jozef VAN DEN HEUVEL, De heilige Walburgis en haar verering in Brugge.
- W. ROMBAUTS, De vroegere Sint-Walburgakerk en de Sint-Walburgaparochie.
- H. DE SMET, Pieter Huyssens, architect van de Sint-Walburgakerk.
- H. DE SMET, De modulaire ruimtelijke structuur van de Sint-Walburgakerk.
- Luc DUGARDYN, De restauratiecampagne van de Brugse Sint-Walburgakerk na de tweede wereldoorlog.
- Frans VROMMAN, Het beeldhouwwerk in de Sint-Walburgakerk.
- Luc LANNOO, Het Cacheux-orgel van de Sint-Walburgakerk.
- Jean-Luc MEULEMEESTER, Enkele aspecten van de metaalkunst in de voormalige jezuïetenkerk in Brugge.
- A. COUCKE, Guido Gezelle als onderpastoor op de Sint-Walburgaparochie (1865-1972) en de stichting van zijn tijdschrift 'Rond den Heerd'.
Jean Luc MEULEMEESTER, De huidige biechtstoelen in de Sint-Walburgakerk te Brugge, in: De Gidsenkring, 1983.
Jean Luc MEULEMEESTER, Enkele kleine verbouwingswerken aan de Brugse Sint-Walburgakerk op het einde van de achttiende eeuw, in: Brugs Ommeland, 1983.
Jean Luc MEULEMEESTER, Jakob Cocx en zijn oeuvre in Brugge, in: Van middeleeuwen tot heden. Bladeren door Brugse kunst en geschiedenis, Brugge, 1983
Jean Luc. MEULEMEESTER, Jacob van Oost de Oudere en het zeventiende-eeuwse Brugge, Brugge, 1984.
Jean Luc MEULEMEESTER, Cornelis van Mildert en het O.-L.-Vrouwe-altaar in de Sint-Walburgakerk te Brugge, in: Jaarboek Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, Antwerpen, 1984
L. BROUWERS, De Jezuïeten te Brugge, 1570-1773 & 1840-heden, Mechelen, 1986.
Frans VROMMAN, Kunstwerken in de Brugse kerken en kapellen, Brugge, 1986.
Paul VAN ZEIR, Wandelen langs de historische kerken van Brugge, Brugge, 2002.
Jean Luc MEULEMEESTER, De Brusselse edelsmid Matthijs De Meyer aan het werk voor de Brugse jezuïetenkerk, in: Biekorf, 2005.
Brigitte BEERNAERT e. a., Sint-Walburgakerk, in: Import-Export, Open monumentendagen Brugge 2006, Brugge, 2006.
Brigitte BEERNAERT e.a. de Sint-Walburgakerk, in: Het beste van 25 jaar, Open monumentendagen 2013, Brugge, 2013.
Stefan VANKERKHOVEN, Er wordt een kerkelijke misdaad beraamd, in: Brugsch Handelsblad, 26 mei 2017.
Stefan VANKERKHOVEN, Een SOS voor Sint-Walburga, in: Brugsch Handelsblad, 26 mei 2017.
De Sint-Walburgakerk in gevaar, in: Brugge die Scone, juli 2017.
TV Studio Thys Vermeulen - Studio Roma, Haalbaarheidsonderzoek herbestemming Sint-Walburgakerk Brugge, augustus 2018.
Andries VAN DEN ABEELE, De Sint-Walburgakerk. Verhaal van een strijd (2014-2019), Brugge, 2019.
Marc RYCKAERT, De preekstoel van de Sint-Walburgakerk, in: Brugge die Scone, 2022.
Stefan VANKERKHOVEN, Wat doe je in godsnaam met lege kerken?, in: Krant van West-Vlaanderen, 10 februari 2023.