Leermos

Leermos (Peltigera)^[1][2][3] is een schimmelgeslacht van ongeveer vijftig soorten bladvormige korstmossen behorend tot de familie Peltigeraceae.

Leermos
Peltigera canina
Taxonomische indeling
Rijk: Fungi (Schimmels) Stam: Ascomycota Klasse: Lecanoromycetes Onderklasse: Lecanoromycetidae Orde: Peltigerales Familie: Peltigeraceae
geslacht
Peltigera Willd. (1787)
Afbeeldingen op Wikimedia Commons
Leermos op Wikispecies
Portaal    Biologie Schimmels

Leermossoorten, die bekend staan als de hondenkorstmossen^[4], zijn vaak terricool (groeien op aarde), maar kunnen in veel delen van de wereld ook voorkomen op mos, bomen, rotsen en vele andere substraten. De meeste leermossoorten hebben het blauwwier Nostoc als de dominante fytobiont, maar sommige hebben de groene alg Coccomyxa, in welk geval ze ook kleine galachtige gezwellen hebben die Nostoc bevatten. Vanwege hun vermogen om stikstof uit de atmosfeer te binden, zijn dergelijke korstmossen van invloed op de samenstelling en vorming van de bodem.

Beschrijving

Leermossoorten zijn folieus (bladvormig) en hebben breed gelobde thalli. Hoewel de grootte van de thalli variabel en soortafhankelijk is, kunnen de thalli bij sommige soorten tot 30 cm in diameter groot worden. De kleur van het bovenoppervlak kan variëren van grijs, bruin of groenachtig. Lagere oppervlakken zijn meestal zonder cortex (in tegenstelling tot andere folieuze korstmossen) en donzig, vaak met schimmeldraden die zijn samengegroeid tot een netwerk van aders. De voortplantingsstructuren isidia, soredia of lobben kunnen bij sommige soorten aanwezig zijn. Alle soorten Peltigera associëren met de stikstofbindende cyanobacteriën Nostoc.

Habitat

P. didactyla is een veel voorkomende pioniersoort op verstoorde bodems en voedselarme graslanden in West-Europa. Op Deception Island in de South Shetlands-archipel, werd P. didactyla op grote schaal gevonden op as van vulkaanuitbarstingen, die plaatsvonden in de late jaren 1960 en 1970.

Taxonomie

In 1753 vermeldde Carl Linnaeus de soorten Lichen apthosus en Lichen caninus in Species plantarum, toen 'hij alle bekende korstmossen opnam in het geslacht Lichen. In 1787, beschreef Willdenow het geslacht Peltigera en beschreef hij P. aphthosa en P. canina opnieuw. De geslachtsnaam is afgeleid van het Latijnse pelta (klein schild) en verwijst naar het schildvormige thallus in deze soorten. De Nederlandse naam hondenkorstmos^[bron?] verwijst naar de waargenomen gelijkenis van P. caninus met een hond.

Fylogenie

In een vergelijkende analyse van zowel morfologische en chemische kenmerken als sequenties van nucleair ribosomaal DNA van grote subeenheden, werd aangetoond dat het geslacht Peltigera monofyletisch is.

Verspreiding

Leermossoorten hebben een groot verspreidingsgebied en zijn te vinden op alle continenten. Er zijn 34 Noord-Amerikaanse soorten, 30 Europese soorten, 25 soorten uit Zuid-Amerika en 16 soorten uit Nieuw-Zeeland. In Nederland zijn 14 soorten bekend, te weten:

1. Appelgroen leermos
2. Bleekgroen leermos
3. Duinleermos
4. Gebobbeld leermos
5. Grasgroen leermos
6. Grof leermos ^[5]
7. Groot leermos
8. Kaal leermos
9. Klein leermos
10. Ruig leermos
11. Soredieus leermos
12. Vertakt leermos
13. Zadelleermos
14. Zwart leermos

Gebruik

Leermossoorten worden van oudsher gebruikt om wonden, urinewegaandoeningen, spruw, tuberculose en hondsdolheid te behandelen. P. apthosa werd gebruikt als middel tegen hoest en infantiele aften. P. furfuracea heeft een krachtige antioxiderende activiteit en een verminderend vermogen getoond. Evenzo is gemeld dat Peltigera-exemplaren uit Hawaï en IJsland een uitgesproken antioxiderende werking vertonen.

Voedselbron

Hoewel in enkele rapporten wordt beschreven dat kariboes en rendieren zich voeden met de thalli van leermossen, worden ze in het algemeen niet algemeen gebruikt als voedselbron door zoogdieren. Een studie van de graasgewoonten van de landslakken Cantareus aspersa en Limax-soorten onthulde dat deze slakken de voorkeur geven aan Peltigera-soorten (zoals P. praetextata) die geen secundaire metabolieten hebben.

Bioactieve verbindingen

Peltigera leucophlebia bevat de verbindingen tenuiorin en methyl-orsellinate, die remmend werken op het enzym 15-lipoxygenase. Tenuiorin komt ook voor in P. apthosa, P. malacea en P. neckeri. Er is een mengsel van methyl- en ethyl-orsellinaten geïdentificeerd uit P. aphthosa dat antibacteriële activiteit had tegen Gram-positieve en -negatieve bacteriën. De nieuwe niet-eiwit aminozuren solorinine en peltigerine zijn gedetecteerd in verschillende soorten Peltigera.

Soorten

Volgens Index Fungorum telt het geslacht 54 soorten (peildatum februari 2024):

Soortnaam	Auteur(s)	Publicatiejaar
Peltigera aphthosa (Grasgroen leermos)	(L.) Willd.	1787
Peltigera aquatica	Miadl. & Lendemer	2014
Peltigera britannica	(Gyeln.) Holt.-Hartw. & Tønsberg	1983
Peltigera canina (Groot leermos)	(L.) Willd.	1787
Peltigera castanea	Goward, Goffinet & Miadl.	2003
Peltigera chionophila	Goward & Goffinet	2000
Peltigera collina	(Ach.) Schrad.	1801
Peltigera degenii	Gyeln.	1927
Peltigera didactyla (Soredieus leermos)	(With.) J.R. Laundon	1984
Peltigera dilacerata	(Gyeln.) Gyeln.	1932
Peltigera dolichorhiza	(Nyl.) Nyl.	1888
Peltigera elisabethae	Gyeln.	1927
Peltigera extenuata (Vertakt leermos)	(Nyl. ex Vain.) Lojka	1886
Peltigera fibrilloides	(Gyeln.) Vitik.	1998
Peltigera fimbriata	Vitik., Sérus., Goffinet & Miadl.	2009
Peltigera gowardii	Lendemer & O'Brian	2011
Peltigera granulosa	Sérus., Goffinet, Miadl. & Vitik.	2009
Peltigera horizontalis (Zadelleermos)	(Huds.) Baumg.	1790
Peltigera hydrophila	W.R. Buck, Miadl. & N. Magain	2020
Peltigera hydrothyria	Miadl. & Lutzoni	2000
Peltigera hymenina (Kaal leermos)	(Ach.) Delise	1830
Peltigera isidiophora	L.F. Han & S.Y. Guo	2015
Peltigera islandica	T. Goward & S.S. Manoharan-Basil	2016
Peltigera koponenii	Sérus., Goffinet, Miadl. & Vitik.	2009
Peltigera lactucifolia (Bleekgroen leermos)	(With.) J.R. Laundon	1984
Peltigera lairdii	C.W. Dodge & E.D. Rudolph	1955
Peltigera latiloba	Holt.-Hartw.	2005
Peltigera lepidophora	(Vain.) Bitter	1904
Peltigera leptoderma	Nyl.	1860
Peltigera leucophlebia (Bleekgroen leermos)	(Nyl.) Gyeln.	1926
Peltigera malacea (Appelgroen leermos)	(Ach.) Funck	1827
Peltigera membranacea (Gebobbeld leermos)	(Ach.) Nyl.	1887
Peltigera montis-wilhelmii	Sérus., Goffinet, Miadl. & Vitik.	2009
Peltigera neckeri (Zwart leermos)	Hepp ex Müll. Arg.	1862
Peltigera neodegenii	L.F. Han, S.Y. Guo & X.M. Xu	2018
Peltigera papuana	Sérus., Goffinet, Miadl. & Vitik.	2009
Peltigera polydactylon	(Neck.) Hoffm.	1789
Peltigera ponojensis (Duinleermos)	Gyeln.	1931
Peltigera praetextata (Ruig leermos)	(Flörke ex Sommerf.) Zopf	1909
Peltigera pulverulenta	(Taylor) Nyl.	1860
Peltigera pusilla	(Fr.) Körb.	1855
Peltigera rufescens (Klein leermos)	(Weiss) Humb.	1793
Peltigera scabrosa	Th. Fr.	1860
Peltigera scabrosella	Holt.-Hartw.	1988
Peltigera seneca	Magain, Miadl. & Sérus.	2016
Peltigera serusiauxii	Magain, Miadl., Goffinet & Ant. Simon	2020
Peltigera shennongjiana	L.F. Han & S.Y. Guo	2019
Peltigera sorediifera	(Nyl.) Vitik.	2008
Peltigera subhorizontalis	Gyeln.	1932
Peltigera tartarea	(Llano) Vitik.	2006
Peltigera tereziana	Gyeln.	1928
Peltigera venosa	(L.) Hoffm.	1789
Peltigera weberi	Sérus., Goffinet, Miadl. & Vitik.	2009
Peltigera wulingensis	L.F. Han & S.Y. Guo	2013