Loading AI tools
militair bondgenootschap van Europese en Noord-Amerikaanse landen Van Wikipedia, de vrije encyclopedie
De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO; Engels: NATO, North Atlantic Treaty Organization; Frans: OTAN, Organisation du traité de l'Atlantique nord), ten tijde van de oprichting ook het Atlantisch Pact genoemd (verouderd), is een na de Tweede Wereldoorlog opgerichte militaire internationale organisatie op basis van het Noord-Atlantische Verdrag dat in Washington D.C. op 4 april 1949 werd getekend. Belangrijkste afspraken in dit verdrag betreffen wederzijdse verdediging en samenwerking van de legers van de aangesloten landen, aanvankelijk ook als krachtenbundeling tegen samenwerkende communistische landen binnen de invloedssfeer van de Sovjet-Unie, ook bekend als het Oostblok. Het NAVO-hoofdkwartier is gevestigd in het Brusselse stadsdeel Haren. In 2024 telde deze verdragsorganisatie 32 deelnemers.
| Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) North Atlantic Treaty Organization (NATO) Organisation du traité de l'Atlantique nord (OTAN) | ||
|---|---|---|
 
(Details) | ||
.svg) | ||
Lidstaten van de NAVO | ||
| Bestuurscentrum | .svg){kind=small} Brussel | |
| Oprichting | 4 april 1949 | |
| Werktaal | Engels, Frans | |
| Lidmaatschap | 32 staten
| |
| Secretaris-generaal |  Mark Rutte | |
| Voorzitter van het Militair Comité |
Rob Bauer | |
| Website | (en) (fr) (uk) (ru) www.nato.int | |
De in 1992 opgerichte Organisatie voor het Verdrag inzake Collectieve Veiligheid (CSTO), een militair bondgenootschap van Rusland, Armenië, Kazachstan, Kirgizië, Tadzjikistan en Wit-Rusland kan worden gezien als een tegenhanger van de reeds in 1949 opgerichte NAVO, evenals het eraan voorafgegane Warschaupact.
Aanvankelijk deden België, Canada, Denemarken, Frankrijk, IJsland, Italië, Luxemburg, Nederland, Noorwegen, Portugal, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten mee. Later kwamen daar Turkije en Griekenland (februari 1952), de Bondsrepubliek Duitsland (1955) en Spanje (1982) bij. Na het einde van de Koude Oorlog sloten Tsjechië, Polen en Hongarije zich aan (12 maart 1999), evenals Estland, Letland, Litouwen, Slowakije, Slovenië, Roemenië en Bulgarije (29 maart 2004), Kroatië en Albanië (april 2009), Montenegro (5 juni 2017) en Noord-Macedonië (27 maart 2020). Na de militaire inname van grote delen van Oekraïne door Rusland vanaf februari 2022, vroegen Finland en Zweden om toelating. Finland werd op 4 april 2023 toegelaten als lid. Het verzoek tot toetreding van Zweden werd op 26 februari 2024 door het Hongaarse parlement goedgekeurd, daarmee had de laatste lidstaat groen licht gegeven en kon de NAVO officieel gaan toelaten, wat op 7 maart gebeurde.[1]
Frankrijk maakte tussen 1966 en 1996 geen deel uit van de militaire organen van de NAVO; vanaf 1996 tot aan 3 april 2009 maakten de Fransen een voorbehoud met betrekking tot militair optreden. Sinds 4 april 2009 is Frankrijk weer volledig lid van de NAVO.
Op de NAVO-top in Boekarest van 3 april 2008 besloten de regeringsleiders van de NAVO-lidstaten over aanvragen van Kroatië, Albanië, Oekraïne en Georgië. De eerste twee landen mochten toetreden tot de NAVO, ze werden lid op 1 april 2009. Over Oekraïne en Georgië was er geen consensus. De NAVO besluit alleen met unanimiteit. De Verenigde Staten wensten hun lidmaatschap, terwijl een aantal Europese leden tegen was. Lidmaatschap van Georgië werd op de lange baan geschoven, omdat het betrokken is in territoriale conflicten en geen controle heeft over delen van zijn eigen grondgebied. Om dezelfde reden kan EU-lid Cyprus geen lid van de NAVO worden: in het noorden van Cyprus is een zelfverklaarde Turkse republiek gesticht, die overigens alleen door Turkije erkend wordt. Turkije erkent op zijn beurt het Griekstalige deel van Cyprus niet. Officieel zijn alleen Bosnië en Herzegovina, Oekraïne en Georgië kandidaat-lidstaten van de NAVO.
1949
België.svg){kind=small}
Canada
Denemarken
Frankrijk
IJsland
Italië
Luxemburg Nederland
Noorwegen
Portugal
Verenigd Koninkrijk
Verenigde Staten1952
1955
1982
1990
1999
De volgende landen van de Europese Unie zijn geen lidstaten van de NAVO: Ierland, Oostenrijk, Cyprus en Malta. Oostenrijk wil geen lid worden omdat het land, toen het na inwerkingtreding van het Oostenrijks Staatsverdrag in 1955 weer zelfstandig werd, verklaarde voor eeuwig neutraal te blijven.
Oekraïne vroeg op 30 september 2022 het lidmaatschap van de NAVO aan.
Het Noord-Atlantisch Verdrag is een militair verdrag dat wederzijdse verdediging en samenwerking van de legers van de westerse landen regelt, aanvankelijk vooral als tegenkracht tegen de communistische landen in het Oostblok. Die vormden op hun beurt in 1955 het Warschaupact. De kern van het verdrag staat in artikel 5, dat stelt dat in geval van een aanval op een van de staten in Europa of Noord-Amerika, deze door de andere zal worden opgevat als een aanval op allemaal en dat alle landen zullen meehelpen (samenwerken) om de aanvaller af te weren.[3]
Sinds het einde van de Koude Oorlog is het militaire belang van de NAVO afgenomen. De lidstaten incasseerden het vredesdividend en krompen hun strijdkrachten in. De NAVO is sindsdien in een transformatiefase, waarin nieuwe taken zoals bestrijding van terrorisme, proliferatie en anarchie op de agenda zijn gekomen. Op de top van Praag in 2002 en de top van Istanboel in 2004 zijn hierover afspraken gemaakt. Tijdens een topconferentie in Wales in 2014 kwamen de lidstaten overeen ernaar te zullen streven binnen tien jaar 2% van het bruto binnenlands product te besteden aan defensie.[4][5] Aanleidingen hiertoe waren de Annexatie van de Krim in 2014 door Rusland en de terreurdreiging vanuit IS.
Artikel 5 is tot op heden eenmaal van toepassing verklaard: na de aanslagen op 11 september 2001 in New York en Washington. De NAVO heeft de Verenigde Staten kort na deze aanslagen bijgestaan met AWACS-radarvliegtuigen. Operatie Enduring Freedom daarentegen was geen NAVO-missie.
In februari 2003 deed NAVO-lid Turkije een beroep op de overige NAVO-leden op grond van artikel 4 van het Noord-Atlantisch Verdrag, dat voorziet in consultatie tussen de verdragsgenoten als het gebied, de politieke onafhankelijkheid of de veiligheid van een lidstaat wordt bedreigd. Turkije deed deze stap in verband met de gespannen situatie rond het buurland Irak. Een aantal westerse landen, waaronder de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, stond op het punt Irak binnen te vallen om Saddam Hoessein te verdrijven.
Steunmaatregelen aan Turkije werden op 10 februari 2003 door een veto van Frankrijk, Duitsland en België geblokkeerd. Op 16 februari 2003 kondigde secretaris-generaal George Robertson echter aan dat er overeenstemming was bereikt, waarbij Frankrijk, dat zich al langer een aparte plaats binnen de NAVO had toebedeeld en niet meer volledig lid was, echter nog niet meedeed. De steunmaatregelen aan Turkije werden in gang gezet. Eerdere formele beroepen op artikel 4 werden wel direct ingewilligd.
Zie secretaris-generaal van de NAVO voor het hoofdartikel over dit onderwerp.De secretaris-generaal is de hoogste burgerfunctie van de organisatie, traditioneel vervuld door een Europeaan. Sinds 1 oktober 2024 is de voormalige premier van Nederland Mark Rutte de voorzitter van de Noord-Atlantische Raad (NAR), bestaande uit permanente vertegenwoordigers van de lidstaten. Deze NAR vergadert elke woensdag en neemt bij unanimiteit de politieke besluiten. Deze Raad wordt bijgestaan door het Military Committee waar alle lidstaten met een leger in zijn vertegenwoordigd. De hoogste militaire commandant van de NAVO is de Supreme Allied Commander Europe (SACEUR), tot dusverre altijd een Amerikaan. Hij heeft deze titel om historische redenen, maar is ook commandant van NAVO-troepen buiten Europa.
De huidige (2023) SACEUR is generaal Christopher G. Cavioli van de Amerikaanse landmacht.[6]
Het politieke hoofdkwartier van de NAVO bevindt zich in Brussel, waar ook de NAR is gevestigd. De eerste locatie was in Londen. Daarna volgden verhuizingen naar het Palais de Chaillot in Parijs in 1952, vervolgens naar Porte Dauphine in Parijs in 1959. Nadat Frankrijk onder president De Gaulle zich in 1966 had teruggetrokken uit de militaire samenwerking, besloot de NAVO te verhuizen uit Frankrijk.
Sinds 1967 is de NAVO gevestigd in Brussel (Haren) op de plek van het voormalige vliegveld, aan de Bourgetlaan. In het najaar van 2010 is het Nederlandse bouwbedrijf BAM in Brussel begonnen aan de bouw van een nieuw hoofdkwartier voor de NAVO aan de overzijde van de Bourgetlaan. Het bouwcontract heeft een waarde van ongeveer 460 miljoen euro. Het nieuwe gebouw heeft een vloeroppervlak van 250.000 m² en biedt plaats aan ongeveer 4500 werknemers. In 2017 werd het gebouw officieel ingehuldigd.[7][8] De NAVO-top van regeringsleiders en staatshoofden in 2017 werd in het nieuwe gebouw gehouden.[9]
Het Supreme Headquarters Allied Powers Europe (SHAPE) is het militaire commandocentrum. Het is gevestigd in Casteau ten noorden van het Belgische Bergen, Henegouwen.
Parlementair toezicht op de NAVO wordt verzekerd door de Parlementaire Vergadering (NATO Parliamentary Assembly, NATO PA).[6]
In 1986 werd het autonoom overlegorgaan Eurogroup opgericht. Hierin overleggen alle Europese NAVO-lidstaten en proberen ze gemeenschappelijke standpunten te vormen.
Binnen de NAVO zijn de spanningen tussen Turkije en een aantal andere lidmaten vergroot door het Turkse voornemen tot de aanschaf van het Russisch luchtafweersysteem S-400. De Verenigde Staten weerden Turkije hierop uit de ontwikkeling van het gevechtsvliegtuig F-35 'Joint Strike Fighter'. Tussen Frankrijk en Turkije zijn er spanningen na incidenten in de Middellandse zee tussen Franse en Turkse marineschepen in 2020.[10]
Na het aflopen van de Koude Oorlog en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie zijn de totale defensie-uitgaven van de NAVO trendmatig gedaald. Veel landen hebben door de afnemende militaire dreiging hun legers ingekrompen. Hieraan kwam een einde na de Russische annexatie van de Krim in 2014. In 2017 besloten de Navo-ministers van Defensie oude commandostructuren weer op te tuigen.[32]
| Jaar | Jaar prijspeil |
Defensie-uitgaven VS |
Percentage van het bbp |
Defensie-uitgaven Canada en Europa | Percentage van het bbp |
Totaal defensie-uitgaven | Percentage van het bbp |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2008 | 2010 | 777 | 4,67% | 288 | 1,69% | 1065 | 3,16% |
| 2009 | 2010 | 798 | 4,94% | 279 | 1,70% | 1077 | 3,31% |
| 2010 | 2010 | 739 | 4,46% | 275 | 1,64% | 1014 | 3,04% |
| 2011 | 2010 | 746 | 4,42% | 266 | 1,56% | 1012 | 2,98% |
| 2012 | 2010 | 705 | 4,09% | 261 | 1,53% | 966 | 2,82% |
| 2013 | 2010 | 665 | 3,78% | 257 | 1,51% | 922 | 2,66% |
| 2014 | 2010 | 630 | 3,61% | 254 | 1,47% | 884 | 2,51% |
| 2015 | 2010 | 618 | 3,37% | 253 | 1,43% | 871 | 2,42% |
| 2015[33] | 2015 | 641 | 3,51% | 254 | 1,42% | 896 | 2,48% |
| 2016 | 2015 | 651 | 3,50% | 262 | 1,44% | 913 | 2,48% |
| 2017 | 2015 | 626 | 3,28% | 277 | 1,48% | 904 | 2,39% |
| 2018 | 2015 | 640 | 3,26% | 289 | 1,51% | 929 | 2,40% |
| 2019 | 2015 | 699 | 3,47% | 300 | 1,54% | 999 | 2,52% |
| 2020 | 2015 | 704 | 3,58% | 314 | 1,72% | 1018 | 2,69% |
| 2021 | 2015 | 735 | 3,53% | 322 | 1,66% | 1056 | 2,63% |
| 2022 | 2015 | 703 | 3,31% | 334 | 1,66% | 1037 | 2,51% |
| 2023 | 2015 | 704 | 3,23% | 365 | 1,78% | 1069 | 2,53% |
| 2024 | 2015 | 755 | 3,38% | 430 | 2,02% | 1185 | 2,71% |
| Bron: jaarverslag NAVO 2015 voor de jaren 2008-2015[34] Idem jaarverslag 2024 voor de jaren 2015-2024[35] | |||||||
De Verenigde Staten vindt al lange tijd dat de Europese NAVO-leden te weinig aan hun defensie uitgeven. Dit leidde tot de overeenstemming in Wales in 2014 om ten minste 2% van het bbp aan defensie uit te geven in 2024. Rusland heeft het voordeel van één leger onder een bevelsstructuur terwijl de legers van de Europese landen kleiner en meer versnipperd zijn waardoor ze minder efficiënt kunnen optreden.[36] In 2024 gaven 23 landen 2% of meer van het bbp uit aan defensie, het gemiddelde voor de hele NAVO lag op 2,71% ten opzichte van 2,58% in 2014. In 2014 waren er nog slechts drie landen die meer dan 2% uitgaven.
Volgens gegevens van de NAVO heeft Nederland, tegen prijzen van 2015, in 2024 18,5 miljard dollar en België 6,9 miljard dollar uitgegeven aan defensieactiviteiten. De cijfers voor 2015 waren respectievelijk $8,7 miljard en $4,2 miljard.[35] In 2024 kwam dit in Nederland overeen met 2,05% van het bbp en 1,30% in verhouding tot België.[35] Na Polen met 4,12% en Estland met 3,43%, gaven de Verenigde Staten het meeste uit aan defensie, met 3,38% van het bbp.[35]
In 2024 telden alle leden van de NAVO gezamenlijk 3,419 miljoen militairen (2015: 3,125 miljoen). De Verenigde Staten telden 1,300 miljoen militairen, gevolgd door Turkije met 481.000 man. Frankrijk telde ongeveer 205.000 militairen, Duitsland 186.000, Nederland had er 42.000 en België 21.000.[35]
Na de inval van Rusland in Oekraïne, werden er met name in de Oostelijke Europese staten veranderingen doorgevoerd op het gebied van internationale veiligheid en defensie. Zo voerde Letland de dienstplicht weer in en stuurde de NAVO extra manschappen naar Litouwen.[37][38] Litouwen versterkte de afweer tegen digitale aanvallen en het verspreiden van misinformatie door Rusland.[39]
De NAVO hield in de zomer van 2023 de grootste luchtmachtoefening uit de geschiedenis met 10.000 militairen en meer dan 250 vliegtuigen. In januari 2024 werd een grote oefening aangekondigd, te houden met 90.000 manschappen in onder meer Polen, Duitsland en de Baltische staten. Op termijn willen de NAVO-landen binnen een maand 300.000 militairen kunnen oproepen.[40]
Sinds oktober 2023 hebben in meerdere Europese NAVO-lidstaten hooggeplaatste politici en militaire kopstukken in het openbaar de mening uitgesproken, dat de betreffende landen méér dan de laatste decennia, rekening moeten gaan houden met het voeren van oorlog in Europa.[41][42][43] Genoemd wordt dat in het algemeen een mentaliteitsverandering nodig is, bij zowel private partijen als bij publieke organisaties en instellingen, en dat organisatorische veranderingen in de maatschappij en bij het leger nagestreefd zouden moeten worden.[44][45][46]
Tijdens de historische top in Washington DC naar aanleiding van 75 jaar NAVO, op 9-11 juli 2024, werd besloten militaire steun aan Oekraïne te blijven leveren en minimaal 2% van het BBP aan Defensie te zullen besteden.[47]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
