Marthinus Wessel Pretorius

Marthinus Wessel Pretorius (Graaff-Reinet, 17 september 1819 – Potchefstroom, 19 mei 1901) was de eerste staatspresident van de Zuid-Afrikaansche Republiek (Transvaal) en de derde staatspresident van de Oranje Vrijstaat. Hij is als enige persoon zowel president van Transvaal als de Oranje Vrijstaat geweest. Tijdens zijn politieke carrière zocht hij naar eenwording tussen de twee Boerenrepublieken, maar was uiteindelijk onsuccesvol.

Marthinus Wessel Pretorius
Marthinus Wessel Pretorius in 1855
Geboren	17 september 1819 Graaff-Reinet, Britse Kaapkolonie
Overleden	19 mei 1901 Potchefstroom, Zuid-Afrikaansche Republiek
Partner	Aletta Magdalena Smit
1e Voorzitter van de Uitvoerende Raad van de Zuid-Afrikaansche Republiek
Aangetreden	6 januari 1857
Einde termijn	15 september 1860
Opvolger	Johannes Hermanus Grobler (waarnemend)
3e Staatspresident van de Oranje Vrijstaat
Aangetreden	8 februari 1860
Einde termijn	17 juni 1863
Voorganger	Jacobus Nicolaas Boshoff
Opvolger	Johannes Henricus Brand
3e Voorzitter van de Uitvoerende Raad van de Zuid-Afrikaansche Republiek
Aangetreden	10 mei 1864
Einde termijn	22 oktober 1866
Voorganger	Willem Cornelis Janse van Rensburg
Opvolger	Zichzelf (als staatspresident)
1e Staatspresident van de Zuid-Afrikaansche Republiek
Aangetreden	22 oktober 1866
Einde termijn	22 november 1871
Voorganger	Zichzelf (als voorzitter van de uitvoerende raad)
Opvolger	Daniël Jacobus Erasmus (waarnemend)
Lid van het Driemanschap met S.J.P. Kruger en P.J. Joubert
Aangetreden	13 december 1880
Einde termijn	9 mei 1883
Voorganger	Thomas François Burgers
Opvolger	Paul Kruger (als President van de Zuid-Afrikaansche Republiek)
Portaal    Politiek

Hij was de oudste zoon van Andries Pretorius, leider van de Voortrekkers. De hoofdstad van de Zuid-Afrikaansche Republiek en het tegenwoordige Zuid-Afrika, Pretoria, is in 1855 door Marthinus Pretorius gesticht en vernoemd naar zijn vader.

Biografie

Grote Trek

Pretorius werd geboren op de familieboerderij Pretoriuskloof bij Graaff-Reinet in de Britse Kaapkolonie en vertrok met zijn vader in 1838 met de Grote Trek naar Natal in het oosten. Hij vocht op 19-jarige leeftijd mee in de beslissende slag bij Bloedrivier tegen de Zoeloes.

Na de stichting van de Republiek Natalia vestigde hij zich in de buurt van Pietermaritzburg, waar hij in 1841 trouwde met Aletta Magdalena Smit. Zij kregen één dochter, Christina Johanna Petronella. Na de annexatie van Natalia vertrok hij met zijn vader naar Potchefstroom in Transvaal.

Presidentschap

In 1853 overleed zijn vader, waarna Pretorius zijn taak overnam als commandant-generaal van Transvaal. In 1855 stichtte hij de stad Pretoria na het kopen van twee boerderijen, Elandspoort en Daspoort. Deze stad zou later Potchefstroom vervangen als de hoofdstad van Transvaal.

In 1856 nam Pretorius de leiding in het schrijven van de Transvaalse grondwet en werd in 1857 ingewijd als eerste voorzitter van de Uitvoerende Raad van de Zuid-Afrikaansche Republiek, toentertijd de hoogste positie in Transvaal. Twee jaar later werd hij staatspresident van de Oranje Vrijstaat. Pretorius was juist bezig met Transvaal, dat toentertijd uit een aantal verschillende republieken bestond, te verenigen. In 1860 sloten de Republiek Lydenburg en Zoutpansberg zich bij de Zuid-Afrikaansche Republiek aan en Pretorius wilde graag de Oranje Vrijstaat daaraan toevoegen.

De Transvaalse Volksraad stond echter niet toe dat Pretorius president van twee republieken was, en de daaropvolgende successietwisten waren aanleiding voor de Transvaalse Burgeroorlog. In 1863 nam hij ontslag als president van de Vrijstaat en in 1864 keerde hij terug als voorzitter van de Transvaal.

Pretorius op hoge leeftijd

Na een grondwetswijziging in 1866 werd de titel van voorzitter veranderd in staatspresident, waarmee Pretorius ook de eerste staatspresident van Transvaal werd. In 1871 nam hij ontslag vanwege een verloren dispuut met het Verenigd Koninkrijk over de onlangs ontdekte diamantvelden. Een paar jaar na de Britse annexatie van de republiek onder het presidentschap van Thomas François Burgers brak in 1880 de Eerste Boerenoorlog uit.

Boerenoorlogen

Tijdens deze oorlog werd Pretorius voor de tweede maal president als lid van het Driemanschap, samen met Paul Kruger en Piet Joubert. Nadat Kruger alleen de rol van president overnam ging Pretorius met pensioen, vestigde zich in Potchefstroom en trok hij zich terug uit het openbare leven.

In januari 1901, toen zijn republieken al veroverd waren door de Britten tijdens de Tweede Boerenoorlog, ging hij nog tevergeefs op bezoek bij guerrillastrijder Louis Botha als tussenpersoon.^[1] In mei van dat jaar werd hij op een nacht door twee Britse soldaten uit zijn slaap gewekt en gedurende twee uur in de kou ondervraagd. De volgende dag werd hij ziek en op 19 mei overleed hij aan de gevolgen.^[2]

Bronnen, noten en/of referenties

1. Martin Bossenbroek: De boerenoorlog. Amsterdam, Atheneum Polak & Van Gennep, 2012. ISBN 9789025369934
2. (af) Swart, M.J., e.a. (red.): Afrikaanse Kultuuralmanak. Aucklandpark: Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge, 1980, p.271. ISBN 0-620-04543-4

Bibliografische informatie

• Nederlandse Thesaurus van Auteursnamen: 395475155
• Virtual International Authority File: 901144647707984535295
• WorldCat (via VIAF): 901144647707984535295

Staatspresidenten en staatssecretarissen van de Zuid-Afrikaansche Republiek

Voorzitters van de Uitvoerende Raad:	Marthinus Wessel Pretorius · Johannes Hermanus Grobler · Stephanus Schoeman · Willem Cornelis Janse van Rensburg · Marthinus Wessel Pretorius
Staatspresidenten:	Marthinus Wessel Pretorius · Daniël Jacobus Erasmus · Thomas François Burgers · Driemanschap (Paul Kruger · Marthinus Wessel Pretorius · Petrus Jacobus Joubert) · Paul Kruger · Schalk Willem Burger
Staatssecretarissen:	Willem Eduard Bok · Willem Johannes Leyds · Cornelis van Boeschoten · Francis William Reitz

Staatspresidenten van de Oranje Vrijstaat

Gekozen staatspresidenten	Josias Philip Hoffman (1854–1855) · Jacobus Nicolaas Boshoff (1855–1859) · Marthinus Wessel Pretorius (1860–1863) · Johannes Henricus Brand (1864–1888) · Francis William Reitz (1889–1895) · Marthinus Theunis Steyn (1896–1902)
Waarnemende staatspresidenten	Jacobus Groenendaal (1854) · Josias Philip Hoffman (1854) · Esaias Reynier Snijman (1859) · Koos Venter (1859–1860) · Jan Willem Spruyt (1860...1862) · Joseph Allison (1863) · Koos Venter (1863–1864) · Friedrich Kaufmann Höhne (1872) · Pieter Jeremias Blignaut (1888–1889, 1895–1896) · Christiaan de Wet

Mediabestanden

Zie de categorie Marthinus Wessel Pretorius van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.