Ganggraf

Een ganggraf is een prehistorisch grafmonument met een gang naar de grafkamer(s). In veel gevallen zijn er megalieten gebruikt bij de bouw. Het geheel wordt afgedekt door een aarden dekheuvel. In sommige gevallen is dit een cairn (meestal ganggraven uit een latere periode). In veel gevallen is de dekheuvel inmiddels verdwenen. In Nederland is een ganggraf een speciale vorm van een hunebed. Veel ganggraven stammen uit het neolithicum, maar er zijn ook ganggraven die in een latere periode zijn gebouwd.

De ingang van de Tustrup-dysserne, het grootste ganggraf in Denemarken

Opstelling en gebruik

De ingang van La Hougue Bie, Jersey
(met een kapel op de heuvel)

Ganggraven zijn waarschijnlijk niet altijd als graf gebruikt, in sommige gevallen alleen als heiligdom.

De gang is in veel gevallen op zo'n manier gebouwd dat op een bepaalde dag de zon naar binnen schijnt, bijvoorbeeld bij zonsopkomst tijdens de winterzonnewende of zonsondergang tijdens de equinox. Zo wordt het achterste heiligdom in La Hougue Bie op Jersey tijdens de zonnewende verlicht door de zon. In de vijf dagen rond de midwinternacht op 21 december valt een lichtstraal de kamer van Newgrange binnen en wordt de nis aan de voorkant gedurende 15 minuten verlicht. De kamer in de Dumha na nGiall (Mound of the Hostages) in Ierland wordt per jaar op twee ochtenden verlicht, namelijk tijdens samhain en imbolc.

De ingang van Dumha na nGiall, Ierland

De dubbele ingang van de Klekkende Høj op het eiland Møn in Denemarken

Schematisch overzicht van Newgrange in Ierland, William Frederick Wakeman, 1903

In de (Mound of the Hostages) liggen naar schatting 250 tot 500 mensen begraven. De doden werden meestal gecremeerd en de as werd samen met grafgiften op de vloer gestrooid. Deze laag werd afgedekt door platte stenen. Op deze manier werden meerdere lagen met as en stenen op elkaar gelegd, tot er geen ruimte meer over was voor een nieuwe laag. Daarna werden de resten in de grafheuvel begraven. Er zijn meer dan 40 doden in de grafheuvel zelf aangetroffen. Zij werden in de bronstijd-stijl begraven (met een omgekeerde urn boven de as). Ook werd er een lichaam van een volwassen man aangetroffen, deze werd ook in de bronstijd begraven. De man lag in een gehurkte houding (hurkgraf) in een simpele kuil die in de grafheuvel was gegraven. De grafgiften bij deze man bestonden uit een ketting van kralen, een mes van brons en een priem. Dit wijst erop dat deze man van enig belang was voor de gemeenschap. Anders dan bij vergelijkbare ganggraven, werd bij de Mound of the Hostages geen greppel rond de heuvel aangetroffen.

Visihöj (ook wel Vissehøj of Visihøj) in Denemarken heeft een nog intacte grafheuvel. Dit ganggraf heeft 3 parallelle kamers en is de enige in zijn soort. Er is alleen op Malta een soortgelijk ganggraf aangetroffen.

De Klekkende Høj heeft een dubbele grafvorm (Tvillingejættestuer) en was zo nauwkeurig gebouwd, dat er geen water en zuurstof binnen kon dringen.

De Tustrup-dysserne is het grootste ganggraf van Denemarken en bevindt zich op het grafveld van Tustrup (Djursland).

• 
  Schematisch overzicht van de Tustrup-dysserne en de Klekkende Høj (met dubbele grafkamer) in Denemarken
• 
  Schematisch overzicht van het ganggraf in Karleby (Denemarken), Nordisk familjebok
• 
  Visihöj (Denemarken) met 3 parallelle kamers
• 
  Model van Denghoog op Sylt (Duitsland), een ganggraf afgedekt met een cairn die weer afgedekt wordt door een heuvel
• 
  Model van Bryn Celli Ddu (de heuvel in het donkere bos) op Anglesey, National Museum Cardiff
• 
  Maquette van een van de ganggraven van Los Millares, Spanje

Prehistorische kunst

In bepaalde ganggraven is prehistorische kunst (petroglieven) op de stenen aangetroffen, zie ook napjessteen.

• 
  Petroglieven op de achterste steen in de kamer van het ganggraf in Knockroe (de rode heuvel), County Kilkenny. De zon schijnt met zonsopkomst tijdens de winterzonnewende door de gang in de kamer.
• 
  Petroglieven op een steen voor de ingang van Newgrange
• 
  Cup marks bij het gangraf van Ekornavallen
• 
  Steen in het National Museum of Wales, afkomstig van Bryn Celli Ddu

Benaming en voorkomen

Schematisch overzicht van een ganggraf Bokenäs, 1920

In Cantabrië, Galicië en Baskenland wordt dit type hunebed tumbas de corredor genoemd. In 1961 noemden Seán Ó Nualláin en Rúaidhrí de Valera een van de vier typen megalitische tombes die ze aantroffen in Ierland passage tombs. De andere drie typen die in hun onderzoek werden genoemd zijn de wedge tombs (vroeger ook wel wedge-shaped gallery graves genoemd), de portal dolmens en de court cairns. Van deze vier typen is het ganggraf (de passage tombs) het enige type dat in heel Europa voorkomt.

Ganggraven zijn aangetroffen in Ierland, Groot-Brittannië, Nederland (in Drenthe),Noord-Duitsland, Scandinavië, het Iberisch Schiereiland, langs de Middellandse Zee en langs de noordkust van Afrika.

In Ierland en Groot-Brittannië liggen ganggraven vaak in grote clusters, waardoor ze passage tomb cemeteries genoemd worden.

De ganggraven die in een latere periode zijn gebouwd, liggen vaak op de top van heuvels en bergen.