Pipistrellus

Pipistrellus is een geslacht van vleermuizen uit de familie der gladneuzen (Vespertilionidae). De soorten uit dit geslacht behoren tot de kleinere leden van de familie. Om die reden worden soorten uit het geslacht over het algemeen dwergvleermuizen genoemd. Drie soorten komen ook in de Benelux voor: de gewone dwergvleermuis (Pipistrellus pipistrellus), de ruige dwergvleermuis (P. nathusii) en de kleine dwergvleermuis (P. pygmaeus).

Pipistrellus
Gewone dwergvleermuis (Pipistrellus pipistrellus)
Taxonomische indeling
Rijk: Animalia (Dieren) Stam: Chordata (Chordadieren) Klasse: Mammalia (Zoogdieren) Orde: Chiroptera (Vleermuizen) Familie: Vespertilionidae (Gladneuzen)
Geslacht
Pipistrellus Kaup, 1829
Typesoort
Vespertilio pipistrellus Schreber, 1774
Afbeeldingen op Wikimedia Commons
Pipistrellus op Wikispecies
Portaal    Biologie Zoogdieren

Kenmerken

Vleermuizen van het geslacht Pipistrellus zijn klein, met een kleine kop en een vrij brede, bolle snuit. De kleine, korte, min of meer driehoekige oren zijn niet aan de basis verbonden, en bevatten een vrij korte, stompe tragus. Bij beide geslachten zijn de gelig witte buccale klieren, die zich bevinden in de mondhoeken, vergroot. Deze klieren scheiden geurstoffen af. De schedel is klein, breed en plat, die zich naar de voorzijde versmalt. De profiellijn van het voorhoofd is bol en licht gewelfd.

De vleugels zijn smal. Het spoorbeen heeft een brede spoorlob met een duidelijk zichtbaar spoorbeendwarsuitsteeksel. De laatste staartwervel steekt maximaal 1 mm uit de staartvlieghuid. De snuit, oren en vlieghuid zijn donkerder dan de rest van het lichaam. De dieren hebben twee tepels.

Vleermuizen van dit geslacht hebben 34 tanden. De tandformule is 2.1.2.33.1.2.3. Kenmerkend zijn de twee premolaren in de bovenkaak. De molaren zijn breed en nyctalodont. De breedte van de achterste molaar is ongeveer twee derde van de lengte.

De vlucht kan het best worden vergeleken met het fladderen van een vlinder, met regelmatig hoekige bochten en duiken.

Verspreiding

De soorten van het geslacht Pipistrellus komen van nature voor in vrijwel geheel Europa, Afrika en Azië, alsmede op Nieuw-Guinea en in Noord-Australië.

Leefwijze

Soorten uit het geslacht jagen op vliegende insecten, die zij in de vlucht vangen. Als rustplaats gebruiken zij verscheidene plekken, zoals holle bomen, in rotsspleten en in gebouwen.

Zij kennen een bijzondere vorm van verdediging, akinese genaamd. Als het dier bedreigd wordt, drukt het zich plat tegen de ondergrond aan in een schrikhouding. Bij aanraking krimpt het dier ineen, alsof hij dood is.

Systematiek

Binnen de gladneuzen valt het geslacht Pipistrellus binnen de onderfamilie Vespertilioninae, waartoe de meeste gladneuzen behoren, en de tribus Pipistrellini. Pipistrellini omvat naast Pipistrellus ook de geslachten Glischropus, Nyctalus, Parastrellus, Perimyotis en Scotozous.

De systematiek van dit geslacht is de laatste jaren aan grote veranderingen onderhevig. Verscheidene soorten die vroeger tot dit geslacht werden gerekend, zijn de afgelopen twintig jaar afgesplitst in eigen geslachten: Arielulus, Hypsugo (waaronder Savi's dwergvleermuis (Hypsugo savii), Falsistrellus, Neoromicia, Parastrellus, Perimyotis, Scotozous en Vespadelus. Sommige van deze geslachten, zoals Perimyotis, worden soms nog als een ondergeslacht beschouwd.

De volgende 32 soorten worden vooralsnog tot het geslacht gerekend:

• Pipistrellus abramus
• Pipistrellus adamsi
• Pipistrellus aero
• Pipistrellus angulatus
• Pipistrellus ceylonicus
• Pipistrellus collinus
• Pipistrellus coromandra
• Pipistrellus deserti
• Pipistrellus endoi
• Pipistrellus grandidieri^[1]
• Pipistrellus hanaki^[2]
• Pipistrellus hesperidus
• Pipistrellus inexspectatus
• Pipistrellus javanicus
• Pipistrellus kuhlii – Kuhls dwergvleermuis
• Pipistrellus maderensis – Madeiradwergvleermuis
• Pipistrellus minahassae
• Pipistrellus nanulus – Dwergvleermuis van Thomas
• Pipistrellus nathusii – Ruige dwergvleermuis
• Pipistrellus papuanus
• Pipistrellus paterculus
• Pipistrellus permixtus
• Pipistrellus pipistrellus – Gewone dwergvleermuis
• Pipistrellus pygmaeus – Kleine dwergvleermuis
• Pipistrellus raceyi^[3]
• Pipistrellus rueppellii
• Pipistrellus rusticus
• Pipistrellus stenopterus
• Pipistrellus sturdeei
• Pipistrellus tenuis
• Pipistrellus wattsi
• Pipistrellus westralis

Literatuur

• Schober, W. & R. Grimmberger (2001) Gids van de vleermuizen van Europa (P.H.C. Lina, vert.). Baarn: Tirion Uitgevers. ISBN 978-90-5210-361-7.
• Wilson, D.E. & D.M. Reeder (red.) Mammal Species of the World: a taxonomic and geographic reference. 3rd ed. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2 vols., 2142 pp. ISBN 978-0-8018-8221-0.

1. Thorn, E., Kock, D. & Cuisin, J. 2007. Status of the African bats Vesperugo grandidieri Dobson, 1876 and Vesperugo flavescens Seabra, 1900 (Chiroptera, Vespertilionidae), with description of a new subgenus. Mammalia 71(1-2):70-79.
2. Benda, P., Hulva, P. & Gaisler, J. 2004a. Systematic status of African populations of Pipistrellus pipistrellus complex (Chiroptera: Vespertilionidae), with a description of a new species from Cyrenaica, Libya. Acta Chiropterologica 6(2):193-217.
3. Bates, P.J.J., Ratrimomanarivo, F.H., Harrison, D.L. & Goodman, S.M. 2006. A description of a new species of Pipistrellus (Chiroptera: Vespertilionidae) from Madagascar with a review of related Vespertilioninae from the island. Acta Chiropterologica 8(2):299-324.