Biënnale van Venetië

De Biënnale van Venetië (Italiaans: Biennale di Venezia) is een toonaangevende internationale kunstmanifestatie die sinds 1895 tweejaarlijks in de zomermaanden van juni tot november, in Venetië wordt gehouden. Daarom noemt men het een biënnale. Het jaarlijkse Filmfestival van Venetië "Mostra Internazionale d'Arte Cinematografica" wordt gehouden sinds 1932 en is organisatorisch een onderdeel van dit 'instituut'.

Achtentwintig landen onderhouden op een speciaal areaal, de Giardini in het stadsdeel Castello, hun eigen tentoonstellingsgebouw. De Nederlandse bijdrage wordt steeds ondergebracht in het speciaal daarvoor gebouwde Rietveldpaviljoen. Ook België heeft een eigen paviljoen. Landen die geen eigen paviljoen hebben, brengen hun tentoonstelling onder in verschillende gebouwen verdeeld over de stad. Behalve de afvaardigingen die door de deelnemende landen zelf worden uitgekozen, is er in de Arsenale een samengestelde thematentoonstelling, die door een curator wordt samengesteld. In navolging van de kwaliteitsbeoordeling bij het filmfestival wordt ook op de kunstbiënnale een 'Gouden Leeuw' uitgereikt ter bekroning van de meest gewaardeerde bijdrage.

De eerste Biënnale van Venetië werd in 1895 gehouden: dit vond plaats in het Caffè Florian op het San Marcoplein. In de oorlogsjaren waren er langere tussenpauzes. Er is tegenwoordig een onderscheid aangebracht in de verschillende kunstdisciplines: beeldende kunst, architectuur, muziek, theater en dans. De kunstbiënnale wordt in de oneven jaren gehouden en de architectuurbiënnale in de even jaren. Het filmfestival wordt jaarlijks gehouden.

In 1920 was de Zwitserse kunstschilderes Martha Stettler de eerste vrouw die exposeerde op de Biënnale van Venetië.^[1]

Overzicht

36e Biënnale

De Biënnale werd gehouden tussen 16 juni en 1 oktober 1972 met 32 deelnemende landen. Daarnaast waren er speciale tentoonstellingen: Meesterwerken van de 20e-eeuwse schilderkunst 1900-1945 (Museo Correr), Hedendaagse grafiek (Museo d'Arte Moderna), hedendaagse beeldhouwkunst (Palazzo Ducale en verspreid over de stad) en Aspecten van de hedendaagse Italiaanse beeldhouwkunst (Biënnaleterrein).^[2]

50e Biënnale

In 2003 vond de 50e tentoonstelling plaats met als thema Dreams & Conflicts.

52e Biënnale

In 2007 was het thema Think with the Senses – Feel with the Mind: Art in the Present Tense.

53e Biënnale

In 2009 was het thema Making Worlds en was de curator de Zweed Daniel Birnbaum, rector van de Städelschule in Frankfurt.

54e Biënnale

In 2011 werd de tentoonstelling samengesteld door de Zwitserse Bice Curiger (directeur van de Fondation Vincent van Gogh in Arles) onder de titel ILLUMInations.^[3]

55e Biënnale

In 2013 met de Italiaanse directeur Massimiliano Gioni kreeg de Biënnale als thema Il Palazzo Enciclopedico.

56e Biënnale

In 2015 werd de tentoonstelling voorbereid door hoofdcurator Okwui Enwezor.

57e Biënnale

Het thema in 2017 luidde Viva arte viva, de curator was Christine Macel (curator van het Centre Pompidou in Parijs)

58e Biënnale

In 2019 was het thema May you live in interesting times, met curator Ralph Rugoff (directeur van de Hayward Gallery in Londen).

Het Belgisch paviljoen in de Giardini is het oudste van de landenpaviljoenen. Het was in 1907 het enige, twee jaar later volgden de paviljoenen van het Verenigd Koninkrijk en Duitsland. Het Belgisch paviljoen werd naar een ontwerp van de Brusselse architect Léon Sneyers in 1907 opgeleverd. Henri Fierens-Gevaert, de toenmalig commissaris-generaal van de Belgische delegatie, had daartoe het initiatief genomen. Het paviljoen was een gesloten kruisvormig blok, waarbinnen zalen met verschillende grootte waren gecreëerd. De zalen werden met natuurlijk bovenlicht verlicht, wat een ideale lichtinval voor de kunst aan de zaalwanden opleverde. De voorgevel kreeg een vooruitspringende toegangspartij waar beeldhouwwerk van George Minne en fresco's van Emile Fabry werden tentoongesteld. In de hal hingen schilderijen van Fernand Khnopff. In 1929 werd het grondig herbouwd. In 1948 volgde een volledige restauratie onder leiding van Virgillio Vallot. In 1996-1997 werd het paviljoen gerestaureerd onder leiding van Bernard en Georges Baines.

Sinds 1972 wordt het paviljoen afwisselend door de Franstalige en de Vlaamse gemeenschappen ingericht. In 1972 was het aan de Franse Gemeenschap, de daaropvolgende editie was van de Vlaamse Gemeenschap.

Belgische inzendingen

2022: Francis Alÿs, curator Hilde Teerlinck
2019: Jos de Gruyter en Harald Thys, curator Anne-Claire Schmitz
2017: Dirk Braeckman, curator Eva Wittocx
2015: Vincent Meessen en Katerina Gregos, in 2011 curator van het Deense paviljoen
2013: Berlinde De Bruyckere
2011: Angel Vergara, tentoonstellingscommissaris Luc Tuymans
2009: Jef Geys
2007: Berlinde De Bruyckere
2005: Honoré d'O
2003: Sylvie Eyberg en Valérie Mannaerts, curator Thierry de Duve
2001: Luc Tuymans
1999: Michel François, Ann Veronica Janssens
1997: Thierry De Cordier
1995: Didier Vermeiren, curator Jan Hoet
1993: samen met Nederland - gemeenschappelijke curator Jan Debbaut, Jan Vercruysse BE en Niek Kemps NL
1990: samen met Nederland - Niek Kemps, Jan Vercruysse, Belgische curator Jan Debbaut
1992: samen met Nederland - Onder Anderen / Among Others
1988: Guillaume Bijl, Narcisse Tordoir en Laurent Busine, curator Jan Hoet
1982: Jörg Madlener en Marthe Wéry
1976: Joseph Willaert
1974: Jan Burssens en Frans Minnaert en José Vermeersch

De Biënnale van 1974 ging uiteindelijk niet door uit protest tegen de Staatsgreep in Chili (1973).

1972: Pierre Alechinsky en Christian Dotremont
1964: Vic Gentils
1958: Lismonde, winnaar Renato Carrain Prijs
1948: Louis Buisseret

Het eerste Nederlandse paviljoen in de Giardini dateerde uit 1912 en was oorspronkelijk als Zweeds paviljoen ontworpen door Ferdinand Boberg. Het werd in 1914 overgenomen en werd door Nederland gebruikt tot en met de Biënnale in 1952. In 1953 werd Gerrit Rietveld belast met het ontwerpen van een nieuwe paviljoen. In 1954 was het Rietveldpaviljoen gereed. Het kreeg een eenvoudige vierkante plattegrond met slechts enkele binnenmuren, alle loodrecht op de buitenwand. Het gebouw bevat volumes van verschillende hoogtes waardoor het licht van boven kan toetreden.

Na bijna veertig jaar was het pand toe aan grondige restauratie. Het gerestaureerde paviljoen werd in juni 1995 feestelijk heropend door de toenmalige staatssecretaris van Cultuur Aad Nuis.

Nederlandse inzendingen

Sinds 1995 is de Mondriaan Stichting, nu Mondriaan Fonds, verantwoordelijk voor de Nederlandse inzending naar de Biënnale van Venetië en deze instelling benoemt voor iedere inzending een curator. Deelnemende kunstenaars en curatoren voor Nederland waren:

2024: Renzo Martens en kunstenaarscollectief Cercle d'Art des Travailleurs de Plantation Congolaise (CATPC), curator Hicham Khalidi
2022: Melanie Bonajo, curatoren Orlando Maaike Gouwenberg, Geir Haraldseth en Soraya Pol
2019: Remy Jungerman / Iris Kensmil, curator Benno Tempel
2017: Cinema Olanda van Wendelien van Oldenborgh, curator Lucy Cotter
2015: herman de vries, curatoren Colin Huizing en Cees de Boer
2013: Mark Manders, curator Lorenzo Benedetti
2011: Joke Robaard, Johannes Schwartz, Barbara Visser, ontwerper Maureen Mooren, architecten Herman Verkerk en Paul Kuipers, EventArchitectuur, auteur Sanneke van Hassel en componist Yannis Kyriakides, curator Guus Beumer
2009: Fiona Tan, curator Saskia Bos
2007: Aernout Mik, curator Maria Hlavajova namens BAK, basis voor actuele kunst, Utrecht
2005: Jeroen de Rijke / Willem de Rooij, curator Martijn van Nieuwenhuyzen
2003: Carlos Amorales, Alicia Framis, Meschac Gaba, Jeanne van Heeswijk, Erik van Lieshout, curator Rein Wolfs
2001: Liza May Post, curator Jaap Guldemond
1999: Daan van Golden, curator Karel Schampers
1997: Aernout Mik, Willem Oorebeek, curatoren Leontine Coelewij, Arno van Roosmalen
1995: Marlene Dumas, Maria Roosen, Marijke van Warmerdam, curator Chris Dercon
1988: Henk Visch
1986: Reinier Lucassen
1984: Armando
1982: Stanley Brouwn
1980: Ger van Elk
1972: Jan Dibbets
1968: Carel Visser
1966: Constant Nieuwenhuijs en New Babylon
1962: Jaap Wagemaker
1960: Wessel Couzijn