Cyproteronacetaat

Cyproteronacetaat is een chemische verbinding die in de geneeskunde wordt gebruikt als antiandrogeen. Het is een receptorantagonist die de testosteronreceptor blokkeert waardoor dit mannelijke hormoon zijn werking niet meer kan uitoefenen. Ook heeft het een antigonadotroop effect, waardoor de afgifte van LH en FSH door de hypofyse wordt verminderd. Het vindt dan ook toepassing op vele gebieden:

• tegen overmatige lichaamsbeharing (ook bij vrouwen)
• tegen prostaatcarcinoom, waarvan het de groei vaak onderdrukt
• bij benigne prostaathyperplasie
• tegen overmatige geslachtsdrift ('chemische castratie')
• tegen mannelijke kaalheid
• als behandeling bij genderdysforie

Cyproteronacetaat
Chemische structuur
Farmaceutische gegevens
Beschikbaarheid (F)	100%
Metabolisatie	hepatisch
Halveringstijd (t1/2)	ca. 40 uur
Uitscheiding	60% gal, 33% renaal
Gebruik
Toediening	oraal, intramusculair
Risico met betrekking tot
Zwangerschapscat.	X
Databanken
CAS-nummer	2098-66-0
ATC-code	G03HA01
PubChem	16417
Chemische gegevens
Molecuulformule	${\displaystyle {\ce {C24H29ClO4}}}$
IUPAC-naam	IUPACnaam[1]
Molmassa	416,9 g/mol
Smeltpunt	200 - 201°C
SMILES	Smiles[2]
Portaal    Geneeskunde

Diane

Cyproteronacetaat is o.a. een ingrediënt van Diane en Diane 35, geregistreerde geneesmiddelen tegen acne en overbeharing. Het gebruik als anticonceptiemiddel is niet geregistreerd.^{[3][4][5][6][7]}

In Nederland adviseert het CBG het middel niet langer aan nieuwe patiënten voor te schrijven. Ook het niet geregistreerd gebruik als anticonceptiepil wordt afgeraden.^[8] Frankrijk kondigde in februari 2013 reeds aan Diane uit de handel te zullen halen vanwege het overlijden van enkele gebruiksters van het medicijn.^[9] Op 17 mei adviseert het CBG het middel alleen nog in bijzondere gevallen voor de geregistreerde indicatie acne voor te schrijven, maar beslist niet meer als anticonceptivum.^[10] Ook combinatie met hormonale anticonceptiva wordt sterk ontraden. Europees werd dit standpunt met 26 tegen 1 overgenomen door de Coordination Group for Mutual Recognition and Decentralised Procedures – human (CMDh) op 31 mei 2013.^[11] Op 24 juni 2013 werd in Nederland een brief met deze informatie rondgestuurd aan de belangrijkste zorgverleners door alle fabrikanten.^[12]

Transgender hormoontherapie

Cyproteronacetaat wordt veel gebruikt als een antiandrogeen en progestrageen in feminiserende hormoontherapie voor transgender vrouwen en gender diverse personen.^{[13][14][15][16][17][18][19]} Omdat voor de meeste transgender vrouwen en gender diverse personen die feminiserende hormoontherapie onderdaan borstgroei gewenst is, is dit dus geen problematische bijwerking.^[20]

Uit studies blijkt dat 10, 25, 50 en 100 mg cyproteroneacetaat per dag in combinatie met een oestrogeen resulteren in een gelijkwaardige en volledige testosteronsuppressie.^[21][22] Gezien de risico's geassocieerd met hoge dosissen cyproteroneacetaat zoals vermoeidheid, bloedstolsels, goedaardige hersentumoren en leverschade, wordt nu een cyproteroneacetaat dosering van meer dan 10 mg per dag niet meer aanbevolen.^[23]

Naast voor de hormoontherapie van volwassen transgender vrouwen en gender diverse personen wordt cyproteronacetaat soms ook gebruikt als puberteitsblocker bij transgender adolescenten om de mannelijke puberteit te onderdrukken, hoewel GnRH-analogen voornamelijk gebruikt worden en effectiever zijn.^{[23][24][25][26][27][28]}

Sommige transgender vrouwen of gender diverse personen besluiten tot een operatie zoals een vaginoplastie of een orchidectomie. Als dit is gebeurd is er geen antiandrogeen, en dus geen cyproteronacetaat meer nodig.^[23]

Bronnen, noten en/of referenties

1. IUPACnaam: (2aR,3aS,3bS,3cS,5aS,6R,8aS,8bR)-6-acetyl-10-chloro-3b,5a-dimethyl-2-oxo-2,2a,3,3a,3b,3c,4,5,5a,6,7,8,8a,8b-tetradecahydrocyclopenta[a]cyclopropa[g]fenanthren-6-yl acetaat
2. Smiles: CC(=O)[C@]1(CC[C@@H]2[C@@]1(CC[C@H]3[C@H]2C=C(C4=CC(=O)[C@@H]5C[C@@H]5[C@]34C)Cl)C)OC(=O)C
3. Registratiekst Nederland Diane 35, samenvatting van de productkenmerken CBG, 3 april 2012
4. Diane. Consumentenbond Medicijnwijzer. Gearchiveerd op 22 april 2013.
5. Diane 35. Consumentenbond Medicijnwijzer. Gearchiveerd op 22 april 2013.
6. Diane 35-pil niet uit de handel NOS, 1 maart 2013
7. 'Mogelijk 10 doden door Diane-35' NOS, 2 maart 2013
8. Advies CBG: Diane-35 blijft beschikbaar, maar wordt afgeraden voor nieuwe patiënten. College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (8 maart 2013). Gearchiveerd op 25 juni 2013.
9. Update over Diane-35. College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (4 februari 2013). Gearchiveerd op 25 juni 2013.
10. PRAC-aanbeveling: Diane-35 en generieken beschikbaar houden voor specifieke patiëntengroepen. College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (17 mei 2013). Gearchiveerd op 25 juni 2013.
11. PRAC-aanbeveling Diane-35 en generieke varianten wordt onderschreven door CMDh. College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (31 mei 2013). Gearchiveerd op 25 juni 2013.
12. Nieuwe contra-indicatie, aangepaste indicatie en aanscherping waarschuwingen Diane-35 en generieke varianten. College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (24 juni 2013). Gearchiveerd op 25 juni 2013.
13. (January 2008). Long-term treatment of transsexuals with cross-sex hormones: extensive personal experience. The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism 93 (1): 19–25. PMID 17986639. DOI: 10.1210/jc.2007-1809.
14. (November 2017). Endocrine Treatment of Gender-Dysphoric/Gender-Incongruent Persons: An Endocrine Society Clinical Practice Guideline. The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism 102 (11): 3869–3903. PMID 28945902. DOI: 10.1210/jc.2017-01658.
15. (April 2018). Hormonal Treatment in Young People With Gender Dysphoria: A Systematic Review. Pediatrics 141 (4): e20173742. PMID 29514975. DOI: 10.1542/peds.2017-3742.
16. (17 June 2016). Guidelines for the Primary and Gender-Affirming Care of Transgender and Gender Nonbinary People (Center of Excellence for Transgender Health: University of California, San Francisco)​.
17. Transsexual and Other Disorders of Gender Identity: A Practical Guide to Management. CRC Press (29 september 2017), 216–217, 221. ISBN 978-1-315-34513-0.
18. Principles of Transgender Medicine and Surgery. Routledge (20 May 2016), 169, 171, 216. ISBN 978-1-317-51460-2.
19. Transgender Care: Recommended Guidelines, Practical Information, and Personal Accounts. Temple University Press (March 2001), 66–. ISBN 978-1-56639-852-7.
20. Hair Transplantation, Third Edition. Taylor & Francis (1 February 1995), "Androgenetic alopecia and its treatment. A historical overview", 1–33. ISBN 978-0-8247-9363-0.
21. (September 2021). Toward a Lowest Effective Dose of Cyproterone Acetate in Trans Women: Results From the ENIGI Study. J Clin Endocrinol Metab 106 (10): e3936–e3945. PMID 34125226. PMC 8571811. DOI: 10.1210/clinem/dgab427.
22. (July 2021). Low-Dose Cyproterone Acetate Treatment for Transgender Women. J Sex Med 18 (7): 1292–1298. PMID 34176757. DOI: 10.1016/j.jsxm.2021.04.008.
23. (19 August 2022). Standards of Care for the Health of Transgender and Gender Diverse People, Version 8. International Journal of Transgender Health 23 (Suppl 1): S1–S259. PMID 36238954. PMC 9553112. DOI: 10.1080/26895269.2022.2100644.
24. (September 2018). Transgender medicine - puberty suppression. Reviews in Endocrine & Metabolic Disorders 19 (3): 221–225. PMID 30112593. DOI: 10.1007/s11154-018-9457-0.
25. (December 2014). Approach to the patient: transgender youth: endocrine considerations. The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism 99 (12): 4379–89. PMID 25140398. DOI: 10.1210/jc.2014-1919.
26. (April 2018). Hormonal Treatment in Young People With Gender Dysphoria: A Systematic Review. Pediatrics 141 (4): e20173742. PMID 29514975. DOI: 10.1542/peds.2017-3742.
27. (October 2017). Puberty suppression in transgender children and adolescents. The Lancet. Diabetes & Endocrinology 5 (10): 816–826. PMID 28546095. DOI: 10.1016/S2213-8587(17)30099-2.
28. (May 2017). Consecutive Cyproterone Acetate and Estradiol Treatment in Late-Pubertal Transgender Female Adolescents. The Journal of Sexual Medicine 14 (5): 747–757. PMID 28499525. DOI: 10.1016/j.jsxm.2017.03.251.