Loading AI tools
Van Wikipedia, de vrije encyclopedie
De Zweedse doedelzak (Zweeds: Svensk säckpipa) is een doedelzakvariant die in Zweden voorkomt. Hoewel doedelzakken in meerdere landen voorkomen is de Zweedse doedelzak typerend voor doedelzakken uit de regio Dalarna.
Zweedse doedelzak | ||||
---|---|---|---|---|
Classificatie | ||||
|
Middeleeuwse afbeeldingen in kerken suggereren dat het instrument in heel Zweden verspreid voorkwam. De Zweedse doedelzak was medio 20e eeuw vrijwel verdwenen. Het hedendaagse instrument met de naam 'Zweedse doedelzak' is gebouwd naar de doedelzak die voorkomt in het westelijke deel van de regio Dalarna. Slechts in deze regio overleefde de doedelzaktraditie in Zweden tot op heden.
Eind jaren 30 vond de etnoloog Mats Rehnberg enige doedelzakken in de collecties van het Noords Museum. Hij schreef een thesis over dit onderwerp. Rehnberg slaagde erin om een van de laatste beoefenaars van de Zweedse doedelzaktraditie op te sporen, namelijk Gudmunds Nils Larsson die woonde in het dorpje Dala-Järna. Rehnberg bezocht Larsson samen met een muziekdocent, Ture Gudmundsson, die erin slaagde om een doedelzak te reconstrueren. Ture zou deze replica later bespelen en nam er twee liedjes mee op voor het Zweedse nationale radiostation Sveriges Radio. Gedurende de volgende jaren werden er nog enkele instrumenten gebouwd. In 1981 begon houtbewerker Leif Eriksson met de bouw van een doedelzak die hij zelf had ontworpen. De volksmuziekspeler en violist Per Gudmundson leerde dit instrument te bespelen. Erikssons doedelzakken waren een compromis tussen ongeveer tien verschillende doedelzakken die hij in musea had bestudeerd. Hij voerde enige modificaties door om de instrumenten geschikt te maken voor samenspel in ensembles en met viool.
Heden ten dage zijn er diverse Zweedse volksmuziekensembles waarin de doedelzak een plek heeft veroverd, zoals Hedningarna, Svanevit en Dråm (in de laatste twee spelen Erik Ask-Upmark en Anna Rynefors mee). Bespelers van de Zweedse doedelzak kunnen tegenwoordig meedingen naar de prijs voor traditionele Zweedse muziek ("riksspelman", rijksspeelman) die te winnen is door deelname aan een speciaal daartoe opgezette muziekwedstrijd.
De blaasbalg (zak) is aanzienlijk kleiner dan die van veel andere doedelzakken; dit is echter geen groot probleem omdat de pijpen relatief minder luchtstroom nodig hebben. De pijpen hebben een enkelvoudig riet en een cilindrische boring, met een bereik van 1 octaaf. Het instrument is in de basis diatonisch gebouwd (met een melodisch stijgend a mineur - A majeur met een kleine terts, de toonladder start op E). Vorkgrepen of alternatieve vingerzettingen hebben relatief weinig effect op de toonhoogten.
Het feit dat de pijp met cilindrische boring en enkel riet is gebouwd maakt dat de toonhoogte zo goed als niet wordt beïnvloed door toepassing van vorkgrepen. Ook speelt mee dat de dronepijp is gestemd op de grondnoot en het octaaf van de pijpen, waardoor er snelle wisselingen tussen lage en hoge tonen mogelijk zijn, die stemmen met de bourdontoon van de 'drone'. Hierdoor kan ook de illusie van stilte worden opgewekt en ontstaat de mogelijkheid om staccato-tonen te suggereren op de doorgaande drone.
Het geluid van de Zweedse doedelzak is relatief zacht en niet erg verschillend van het geluid van een mondharmonica of accordeon.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.