Trolleybus van Kaiserslautern

De trolleybus van Kaiserslautern bediende van 1949 tot 1985 de in de Duitse deelstaat Rijnland-Palts gelegen stad Kaiserslautern. Uitbater was de Stadtwerke Kaiserlautern - Verkehrsbetriebe (SWK).

Trolleybus van Kaiserlautern
Basisgegevens
Locatie	Kaiserslautern, Duitsland
Vervoerssysteem	Trolleybus
Startdatum	29 oktober 1949
Einddatum	30 november 1985
Lengte trajecten	11,1 kilometer
Aantal lijnen	1
Eigenaar	Stadtwerke Kaiserslautern - Verkehrsbetriebe (SWK)
Portaal    Openbaar vervoer

Traject

Legenda Vogelweh Homburger Straße Am Belzappel Bahnheim West Bahnheim Neue Brücke Pfälzische Ludwigsbahn Lothringer Eck Lautertalbahn Waldstraße Klinikum Haupteingang Kammgarnstraße Pfaffplatz Marienkirche Fackelwoogstraße Fackelbrunnen Schillerplatz Synagogenplatz Apostelkirche Rathaus Stiftsplatz Kennedyplatz Messeplatz Altenwoogstraße Spoorlijn Kaiserslautern – Enkenbach Donnersbergstraße Stelplaats Stiftswaldstraße Friedhof-Ost 23er Kaserne Stiftswaldstraße Warmfreibad Daennerkaserne Real-Multi-Markt Abzweig Autobahn Panzerkaserne West Panzerkaserne

Voorgeschiedenis

In 1916 deed de tram zijn intrede in Kaiserslautern als eerste vorm van openbaar vervoer en dat op drie lijnen. Op 1 juli 1935 verving de stad de tram van Kaiserslautern door een net van vijf autobuslijnen. In de jaren na de Tweede Wereldoorlog steeg de behoefte aan vervoer in die mate dat de dieselbus niet langer voldeed. De elektrische trolleybus - ook met aanhangwagens - zou leiden tot een efficiënter openbaar vervoer op de Oost-West-hoofdas. Daarmee wou men openbaar vervoer aanbieden dat beter zou voldoen aan de vereisten van een stad van de grootte-orde van Kaiserlautern die op dat ogenblik circa 60 000 inwoners telde.

Geschiedenis

Op 29 oktober 1949 opende de Stadtwerke Kaiserslautern de 7,5 kilometer lange trolleybuslijn 1. Als transversale lijn bediende deze de hoofdas van het openbaar vervoer in Kaiserslautern. De lijn voer van het stadsdeel Vogelweh via het stadscentrum naar de 23e Kazerne in het oosten van de stad. Aan het eindpunt werd een kruisingsvrije keerlus aangelegd. In het volgende jaar kon de lijn met 2,5 kilometer worden verlengd tot aan de Pantserkazerne aan de oostelijke stadsrand. In 1970 werd het net nog vervolledigd met een 600 meter lange zijtak van de 23e Kazerne naar Warmfreibad. Deze werd bediend onder lijnnummer 3 maar later eveneens als lijn 1. Met inbegrip van de 500 meter dienstverbinding van en naar de stelplaats bereikte de trolleybus een totale netlengte van 11,1 kilometer. De stelplaats van de trolleybus bevond zich ten oosten van het traject aan de Stiftswaldstraße en diende eveneens als autobusstelplaats. De site is thans nog steeds in gebruik als busstelplaats.

Neergang

Na meer dan drie decennia waren de trolleybusinfrastructuur en de voertuigen aan een grondige vernieuwing toe maar de stad toonde maar weinig interesse in het verderzetten van een trolleybusexploitatie. Bijzonder problematisch bleek het verouderde en onderhoudsintensieve voertuigenpark. Bovendien was het park zeer gevarieerd wat het voorraadbeheer van de reserve-onderdelen bemoeilijkte. Daarbij kwam nog dat door een gebrek aan vraag, er op dat ogenblik geen trolleybussen standaard op de Duitse markt beschikbaar waren. Voor de vervanging van de vloot had men dus nieuwe trolleybussen moeten invoeren vanuit het buitenland. Daardoor zou een met het buspark gemeenschappelijk gevoerd beheer van onderdelen en voorraad dus evenmin onmogelijk geweest zijn.

Eveneens ongunstig voor de trolleybus was de verplichte overstap voor de reizigers van en naar Einsiedlerhof en Hohenecken. Daarom werden in de tweede helft van de jaren 1970 proeven gedaan met duobussen die op de deeltrajecten tussen Vogelweh en Einsiedlerhof (circa zes kilometer), respectievelijk Vogelweh - Hohenecken (circa vier kilometer) op diesel en dus zonder bovenleiding zouden rijden. Het allereerste prototype van de duobus van Mercedes-Benz werd een dag getest in Kaiserslautern. Het voertuig van het type OE 302 was uitgerust voor exploitatie onder bovenleiding of met een batterij en werd tussen 1975 en 1978 uitvoerig getest bij het trolleybusbedrijf van Esslingen am Neckar. In Kaiserslautern werd echter niet voortgegaan met dit concept. In het begin van de jaren 1980 begon de terugweg van de trolleybus in Kaiserlautern en vanaf dan werd het weekendverkeer al volledig door dieselbussen afgehandeld.

Opheffing

Op 25 november 1985 besliste de gemeenteraad met 28 stemmen van de SPD en Grünen tegen 24 stemmen van de CDU tot opheffing van de trolleybus. Reden voor de afschaffing waren vooral de hogere kosten van de elektrische exploitatie maar ook de meer geavanceerde dieseltechnologie en de grotere flexibiliteit van de dieselbussen.

Al op dezelfde dag dat de gemeenteraad tot opheffing van het trolleybusbedrijf besliste, werden de oudere voertuigen uit dienst genomen. Maar voordien werden ook de nieuwere voertuigen al niet meer onderhouden en in de laatste maanden van de trolleybusexploitatie konden op weekdagen niet alle negen diensten op lijn 1 met trolleybussen worden gereden. Ontbrekende trolleybussen werden voortijdig vervangen door dieselbussen. Zaterdag 30 november 1985 was de laatste exploitatiedag waarna de bovenleiding werd uitgeschakeld en sindsdien enkel nog dieselbussen dienst deden. In het begin van de omschakeling werden ook bussen geleend uit andere steden. Door de zeer korte tussentijd tussen de beslissing en de effectieve stillegging waren er immers onvoldoende dieselbussen ter beschikking.

In vergelijking met andere West-Duitse netten, kon de trolleybus van Kaiserslautern zich relatief lang handhaven. Naast de nog steeds bestaande trolleybusnetten van Esslingen am Neckar enSolingen, was Kaiserslautern van de meer dan zestig gelijktijdig bestaande exploitaties, het derde laatste klassieke trolleybusbedrijf in de voormalige Bondsrepubliek Duitsland. Daarnaast bestond er tussen 1983 en 1995 nog een duobus-exploitatie in Essen.

Overblijfselen

In enkele straten en vooral in de Pariser Straße en Berliner Straße en in de omgeving van de Gartenschau (parktentoonstelling) zijn tegenwoordig nog enkele bovenleidingsmasten aanwezig die hergebruikt worden voor het bevestigen van de straatverlichting.

Voertuigen

Aankopen in de loop der jaren

In het midden van de jaren 1950 beschikte het bedrijf over elf trolleybussen van verschillende fabrikanten en negen aanhangwagens van Kässbohrer Fahrzeugwerke. Gezien het gebruik van aanhangwagens vanaf 1 juli 1960 verboden werd door de Straßenverkehrs-Zulassungs-Ordnung (StVZO, verordening over de in het verkeer toegelaten voertuigen), kocht de Stadtwerke in 1962 voor het eerst een gelede bus van het type Henschel 160 OSL-G. Dit voertuig werd als nieuw standaardtype voorzien maar Henschel stopte in 1963 plotseling met de bouw van trolleybussen zodat verdere aankoop van dit type niet langer mogelijk was. Het bedrijf kocht dan maar tweedehandsvoertuigen van de opgeheven bedrijven in Gießen (1968), Trier (1970), Bonn (1971), Offenbach am Main (1973) en Aken (1974).

Daarna volgden in 1974 nog twee fabrieksnieuwe gelede bussen van het type MAN SG 192. Zij waren de eerste trolleybussen die helemaal gebaseerd waren op standaardbussen.

Gezien er op dat ogenblik in Duitsland geen serieproductie meer was van trolleybussen, besliste men op het einde van de jaren 1970 tot een noodoplossing. In 1978 ging men in de werkplaats van de Stadtwerke Kaiserslautern over tot de bouw van een eigen trolleybus O-135 die gebaseerd was op de in 1970 aangekochte conventionele autobus (nummer 65) van het type Mercedes-Benz O 305. Dit voertuig zag het daglicht nog voor Mercedes-Benz zelf vanaf 1979 startte met de bouw van trolleybussen op basis van standaardbussen. Het bleef echter bij die ene ombouw.

Als dienstvoertuig was er enerzijds een bovenleidingswagen (nummer 310, type S3500, bouwjaar 1955, chassisnummer 190306/14) van Magirus-Deutz die diende om werken uit te voeren aan de bovenleiding. Anderzijds beschikte het bedrijf ook over een modernere Magirus-Deutz-vrachtwagen die als ontijzelingsvoertuig werd ingezet (en daartoe voorzien was van stroomafnemers) of anders ook dienst deed als takelwagen voor defecte trolleybussen.

In onderstaande tabel zijn alle trolleybussen (zonder de aanhangwagens) opgesomd die ooit in Kaiserslautern ter beschikking stonden. De nog bestaande trolleybussen zijn grijs gearceerd.

Nr.	Fabrikant	Elektrische uitrusting	Bouwjaar	Type	Soort	Opmerkingen
101	Daimler-Benz	SSW	1948	O 5000 O	Standaard	Uit dienst op 17 november 1969, thans museumvoertuig van de Stadtwerke Kaiserslautern
102	Daimler-Benz	SSW	1949	O 5000 O	Standaard
103	MAN	SSW	1949	MKE 1	Standaard
104	MAN	SSW	1949	MKE 1	Standaard
105	MAN	SSW	1951	MKE 1	Standaard
106	MAN / Kässbohrer	SSW	1951	MKE 2	Standaard
107	Daimler-Benz	SSW	1953	O 6600 T	Standaard	In 1980 naar het Hannovers Trammuseum (HSM)
108	Henschel / Uerdingen	Kiepe	1953	ÜHIIIs	Standaard
109	MAN / Rathgeber	SSW	1953	HEC 1	Standaard
110	Henschel / Uerdingen	Kiepe	1955	ÜHIIIs	Standaard	Eerst naar HSM, later verschroot
111	Henschel / Uerdingen	SSW	1956	ÜHIIIs	Standaard	In 1977 naar HSM
112	Henschel / Kässbohrer	SSW	1959	562e	Geleed
113	Henschel / Kässbohrer	Kiepe	1961	562e	Geleed
114	Henschel / Kässbohrer	Kiepe	1961	562e	Geleed
115	Henschel	Kiepe	1962	HS 160 OSL-G	Geleed	In 1985 verschroot
116	Büssing / Emmelmann	SSW	1964	Präsident	Geleed	Eerst voorbehouden als museumbus maar in 1998 verkocht aan een schroothandelaar
117	Büssing / Emmelmann	SSW	1964	Präsident	Geleed
118	Büssing / Emmelmann	SSW	1966	Präsident	Geleed	Eerst naar HSM, later verschroot
119	Büssing / Emmelmann	SSW	1966	Präsident	Geleed
120	Büssing / Emmelmann	SSW	1963	Präsident	Geleed	In 1968 uit Gießen (ex 25), in 1985 of 1986 naar HSM
121	Büssing / Emmelmann	SSW	1963	Präsident	Geleed	In 1968 uit Gießen (ex 26), in 1986 naar trolleybus van Kapfenberg, aldaar verschroot als onderdelenbank
122	MAN / Vetter	Kiepe	1974	SG 192	Geleed
123	MAN / Vetter	Kiepe	1974	SG 192	Geleed
124	MAN / Kässbohrer	Kiepe	1959	610 FEC 1	Geleed	In 1972 overgenomen uit Trier (ex 22), uit dienst in 1976
125	MAN / Kässbohrer	Kiepe	1959	610 FEC 1	Geleed	In 1972 overgenomen uit Trier (ex 23; ex 25 – diende als onderdelenbank voor de voertuigen 124 en 125), uit dienst in 1976
126	Büssing / Ludewig	Kiepe	1963	Präsident 14 R	Standaard	In 1973 overgenomen uit Offenbach (ex 55), in 1985 terug naar Offenbach, thans in het Verkeersmuseum van Frankfurt am Main
127	Büssing / Ludewig	Kiepe	1964	Präsident 14 R	Standaard	In 1973 overgenomen uit Offenbach (ex 56), in 1985 verschroot
128	Büssing / Uerdingen	Kiepe	1958	ÜB IV s	Standaard	In 1973 overgenomen uit Offenbach (ex 68)
129	Büssing / Vetter	Kiepe	1963	Senator 13 R	Geleed	In 1973 overgenomen uit Offenbach (ex ?)
130	Büssing / Vetter	Kiepe	1963	Senator 13 R	Geleed	In 1973 overgenomen uit Offenbach (ex ?)
131	Büssing / Vetter	Kiepe	1964	Senator 13 R	Geleed	In 1973 overgenomen uit Offenbach (ex ?)
132	Henschel	Kiepe	1961	HS 160 OSL-G	Geleed	In 1974 overgenomen uit Aken (ex 35), in 1968 uit Siegen (ex 67)
133	Henschel	Kiepe	1961	HS 160 OSL-G	Geleed	In 1974 overgenomen uit Aken (ex 36), in 1968 uit Siegen (ex 68)
134	Henschel	Kiepe	1961	HS 160 OSL-G	Geleed	In 1974 overgenomen uit Aken (ex 37), in 1968 uit Siegen (ex 69)
135	Daimler-Benz	Kiepe	1970	O 305 T	Standaard	In 1978 in eigen werkplaats omgebouwd tot trolleybus, in 1985 naar het East Anglia Transport Museum
136	Daimler-Benz	BBC-Sécheron	1982	O 305 GT	Geleed	In april 1986 naar trolleybus van Bazel (nieuw 921), in februari 2000 naar Brașov (921), uit dienst in 2003, in 2005 verschroot
137	Daimler-Benz	BBC-Sécheron	1983	O 305 GT	Geleed	In april 1986 naar trolleybus van Bazel (nieuw 922), in februari 2000 naar Brașov (922), uit dienst in november 2009

In 1970 liet het trolleybusbedrijf van Bonn de trolleybussen met de nummers 221 en 222 over aan Kaiserslautern. Beide voertuigen van het type ÜHIIIs dienden als onderdelenbank voor de gelijksoortige voertuigen 108, 110 en 111.

Verblijf van de voertuigen

Voormalige trolleybus 126 (ex Offenbach 55) in het Verkeersmuseum van Frankfurt am Main

Bovenzicht van de museumbus

De voormalige trolleybus 137 in Bazelse livrei in Brașov

Na de opheffing van het trolleybedrijf konden enkel de twee zo goed als nieuwe voertuigen 136 en 137 - die op dat ogenblik amper drie en twee jaar oud waren - verkocht worden aan het Bazelse openbaarvervoerbedrijf Basler Verkehrs-Betriebe (BVB). Beide gelede bussen werden op 2 april 1986 per spoor vervoerd en vanaf de herfst 1986 in Bazel ingezet. Van daar verhuisden zij in februari 2000 naar het trolleybusnet in het Roemeense Brașov. Bus 136 werd er begin 2005 uit dienst genomen en verschroot terwijl voertuig 137 als laatste trolleybus uit Kaiserslautern tot 2009 in dienst bleef. Voertuig 121 verhuisde voor de onderdelen naar de Mürztaler Verkehrs Gesellschaft in het Oostenrijkse Kapfenberg.

Aanvankelijk bleven negen andere voertuigen bewaard voor museale doeleinden. Daarvan bleven er zes van over en de drie andere werden verschroot. Vanaf het voorjaar 2002 is de voormalige bovenleidingswagen permanent uitgeleend aan het O-Bus Museum Solingen.

Zie ook

• Lijst van steden met een trolleybusnetwerk

Literatuur

• Werner Stock: Obus-Anlagen in Deutschland, Bielefeld 1987, ISBN 3-926882-00-X
• Herbert Hofmann: Aus der Verkehrsgeschichte der Stadt Kaiserslautern in het tijdschrift Stadtverkehr 1958, pagina 74 en verder
• Thomas Dittemer: vergelijking trolleybus / dieselbus, universiteit Kaiserslautern, vakgebied Verkehrswesen, 1985

Externe links

• O-Busbetrieb Kaiserslautern - historische beelden van Rolf Koestner, met zestien kleurenfoto's uit maar 1983
• Herinneringen an den Lauterer Trolleybus (met negen foto's uit oktober 1975)^{[dode link]}
• Trolleybusafscheid in Kaiserslautern 1985 - fotoreportage van Rainer Christmann (met beelden van de laatste exploitatiedag)
• Fotogalerij van Jochen Kehl (28 foto's)
• Fotogalerij van Bernd Kittendorf (twaalf foto's)
• Foto-documentatie van trolleybus 120
• Foto-documentatie van trolleybus 121

Bronnen, noten en/of referenties

• Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Oberleitungsbus Kaiserslautern op de Duitstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.