Spoorwegknooppunt

Een spoorwegknooppunt is een plaats waar spoorwegen uit verschillende richtingen bijeenkomen. Het begrip wordt gebruikt voor stations en rangeerterreinen. Waar spoorlijnen buiten een stationsemplacement of rangeerterrein splitsen of samenkomen spreekt men van een aansluiting.

Spoorwegknooppunten verbinden soms ook verschillende spoorwegsystemen met elkaar, zoals hogesnelheidslijnen, gewone spoorlijnen, lightrail, smalspoor (zoals veel in Zwitserland), tram en metro.

In netverklaring heeft knooppunt een meer specifieke betekenis. Dan een knooppunt een dienstregelpunt. Als meerdere dienstregelpunten dicht bij elkaar liggen kunnen zij gezamenlijk een knooppunt vormen.

De eerste spoorwegaansluiting ter wereld was Newton Junction (nu Earlestown station) bij Newton-le-Willows in Engeland, dat in 1831 werd aangelegd. Indrukwekkend is de combinatie van de aansluiting Hayford Junction en het rangeerterrein bij Clearing bij Chicago in de Verenigde Staten. Het grootste spoorwegstation van Europa is Berlin Hauptbahnhof.

Soorten spoorwegknooppunten

Samenvatten

Perspectief

Aansluitingen en kruisingen

Er wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende typen aansluitingen.

Een aansluiting is een plaats waar een spoorlijn op een andere aansluit. Bij een aansluiting is het, behalve bij een aansluiting op een enkelsporige lijn, nodig om een spoor te kruisen. Bij een ongelijkvloerse kruising wordt een tunnel vaak een dive-under genoemd en een viaduct een fly-over. Een bijzondere vorm is de dubbele vorkaansluiting, dat is een aansluiting van een tweesporige spoorlijn op een viersporige lijn met twee ongelijkvloerse kruisingen en twee vorken.
Een spooraansluiting is een plaats waar een spoorweg van een bedrijf aansluit op het openbare spoorwegnet.

Een voorbeeld van een kruising van spoorwegen is spoorwegknooppunt Blauwkapel. Station Amsterdam Sloterdijk is een voorbeeld van een kruisingstation omdat twee lijnen elkaar in het station kruisen, namelijk de spoorlijn Amsterdam - Rotterdam en de westelijke tak van de Schiphollijn.

Spoorwegstations

Zie Spoorwegstation voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het emplacement van een spoorwegstation kan de functie hebben van een eindstation, van een station voor doorgaand treinverkeer en van een halte.

Men spreekt van een halte als er alleen een eenvoudige voorziening is om te stoppen, en er geen wissels zijn en de spoorwegbeveiliging niet geschikt is om de trein te laten keren.
Men spreekt van een kopstation als de meeste, of alle sporen eindigen in dat station. Station Den Haag Centraal is hiervan een voorbeeld.
Bij grotere stations is of wordt het stationsemplacement en de toeleidende sporen geoptimaliseerd voor een zo groot mogelijke capaciteit. Het emplacement wordt geschikt gemaakt voor een grotere snelheid, met dive-unders en fly-overs uitgerust aangepast zodat treinverkeer van verschillende verbindingen elkaar zo weinig mogelijk hindert en het aantal wissels wordt beperkt. Een dergelijk station wordt ook wel doorstroomstation genoemd. Een voorbeeld is station Utrecht Centraal.
Spoorwegstations die een knooppunt vormen hebben een opstelterrein waar treinen opgesteld kunnen worden.

Rangeerterreinen

Zie Rangeerterrein voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Rangeerterreinen of vormingsstations dien ervoor om goederentreinen samen te stellen. Deze terreinen zijn vaak erg groot, met achtereenvolgens een spoorbundel voor binnenkomende treinen die daar wachten tot ze gerangeerd kunnen worden, een spoorbundel voor eigenlijke rangeren (splitsen en opnieuw samenstellen van treinen) en een voor het opstellen van treinen die klaar zijn voor verder vervoer.

Veel goederentreinen worden niet gerangeerd, omdat alle wagons hetzelfde begin- en eindpunt hebben. Dergelijke goederentreinen worden ook wel bloktreinen genoemd.