De Noord-Brabantsch-Duitsche Spoorweg-Maatschappij (NBDS) was een spoorwegonderneming en verzorgde het spoorvervoer tussen het Nederlandse Boxtel en het Duitse Wesel via Uden, Veghel, Gennep, Goch en Xanten. Deze spoorlijn stond in Nederland bekend als het "Duits Lijntje".[1] Op 15 juli 1873 kon het traject van Boxtel naar Goch worden geopend. Op 1 juli 1878 kon het tweede deel van de lijn, het baanvak van Goch naar Wesel worden geopend. De totale lengte van de lijn was 92,7 kilometer, waarvan 52,7 kilometer op Nederlands gebied. Vanaf Büderich werd nog 8,2 kilometer spoorweg van de Köln-Mindener Eisenbahn bereden, een deel van de lijn van Venlo via Wesel naar Haltern, Münster en Hamburg.

Snelle feiten Algemene informatie, Land ...
Noord-Brabantsch-Duitsche Spoorweg-Maatschappij
Thumb
Algemene informatie
Land Vlag van Nederland Nederland
Hoofdvestiging Gennep
Actief 1873-1925
Beheer
Trajecten Boxtel - Wesel
Trajectlengte 92,7
Portaal  Portaalicoon   Openbaar vervoer
Sluiten
Thumb
Traject van het "Duits Lijntje"
Thumb
NBDS-aandeel
Thumb
Stoomlokomotief 32 in station Uden

Geschiedenis

NBDS

Op 28 mei 1869 werd de Naamloze Vennootschap Noord-Brabantsch-Duitsche Spoorweg-Maatschappij (NBDS) opgericht. Het doel van de onderneming was het vervoer van goederen en personen op de spoorwegen Boxtel - Gennep - Goch - Wesel en Gennep - Kleve. De directie van de maatschappij was als volgt:[2]

  • President: Willem Hendrik van Meukeren, Rotterdam
  • Vice-president: Hyacinthus Constantinus Fredericus Kerstens, Mill
  • Secretaris: Jan van Stipriaan Luiscuis, Vlaardingen
  • Maria Frans Rudolph Joseph Willem Hubert Ludwig Philip Apolina Baron von Monschauw, Goch
  • Charles James Appleby, Londen
  • Johannes van den Boogaard, Gennep

Latere presidenten waren Hyacinthus Constantinus Fredericus Kerstens (tot 1886) en Johannes Marinus Voorhoeve (1886-1919).

Op 28 mei 1869 kreeg Van Meukeren de definitieve Nederlandse concessie voor de aanleg van een spoorweg van Boxtel over Gennep naar de Pruisische grenzen in de richtingen naar Kleve en Wesel. Op 14 februari 1872 volgende de definitieve concessie van de Pruisische regering.[2] De maatschappij zetelde aanvankelijk in Rotterdam, later in Gennep. Hier was ook de centrale werkplaats gevestigd.

De NBDS-lijn werd geopend met de bedoeling een onderdeel van de snelste verbinding LondenBerlijnSint-Petersburg te zijn. Vanaf 1881 reden over deze lijn sneltreinen (boottreinen) waarmee men zonder overstappen van Vlissingen via Wesel naar Berlijn en Hamburg kon reizen. Vanaf station Vlissingen kon de reis worden voortgezet met schepen van de Stoomvaart Maatschappij Zeeland die de reizigers naar Queenborough brachten. Hier kon worden overgestapt op de treinen van de London, Chatham and Dover Railway naar London. Vanwege dit comfort maakten veel vorsten en diplomaten voor hun Europese reizen gebruik van dit traject.[bron?] In de treinen (mailtreinen) reden postrijtuigen en rijtuigen gesteld door de CIWL mee (WL en WR). Het Duitse grensstation was Goch en Hassum, het Nederlandse was Gennep. De spoorlijn werd het "Duits Lijntje" genoemd; in Duitsland luidde de naam Boxteler Bahn.[bron?]

Tussen Büderich en Wesel gebruikte de NBDS een 1950 m lange spoorbrug over de Rijn. Deze werd gebouwd tussen 1872 en 1874, als onderdeel van de aanleg van de lijn Hamburg – Münster – Wesel – StraelenVenlo door de Köln-Mindener Eisenbahn. Een ander belangrijk kunstwerk op het 100 km lange baanvak was de Maasbrug bij Gennep.

De Eerste Wereldoorlog maakte in 1914 een einde aan dit prominente verkeer. In deze periode maakten vooral vluchtelingen uit Engeland en Amerika gebruik van de NBDS door het toenmalige neutrale Nederland. Op 1 juni 1919 nam de SS de exploitatie over. Op 15 november 1922 werd door de rechtbank in Rotterdam het faillissement uitgesproken. Per 1 juli 1925 nam de Deutsche Reichsbahn-Gesellschaft het Duitse deel van de spoorlijn over. Daarmee was de spoorwegonderneming nu aan beide zijden van de grens genationaliseerd. De werkplaats werd in datzelfde jaar gesloten. Sneltreinen keerden niet meer terug op dit baanvak. Aan beide zijden was de lijn gedegradeerd tot zijlijn. In Nederland werd op 1 augustus 1924 de lijn een lokaalspoorlijn.

De spoorlijn na het faillissement

Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog werd op 10 maart 1945 de spoorbrug bij Wesel door de terugtrekkende Duitse Wehrmacht opgeblazen. Daarmee kwam een eind aan het Duitse gedeelte van het Duits Lijntje. In de jaren 1949-1967 werd in fasen het Duitse gedeelte gesloten en opgebroken (Goch – Hassum 1949 P/ 1967 G en Goch – Uedem 1963 P/ 1966 G). Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het gedeelte tussen Xanten en Uedem al zo vaak door Canadese militairen beschadigd dat dit niet meer werd hersteld. Op het tracé Goch – Uedem werd een verkeersweg aangelegd.

In 1950 beëindigde de NS het laatste stukje personenverkeer op de lijn Boxtel – Uden. Twintig jaar later werd het goederenvervoer op het stuk Uden – Gennep beëindigd. De Maasbrug bij Gennep werd in 1973 gedemonteerd. De naastliggende verkeersbrug is in 1955 gebouwd op dezelfde pijlers die bedoeld waren om de spoorbrug dubbelsporig te maken, hetgeen er nooit van is gekomen. In 2004 beëindigde Railion het goederenvervoer op het stuk van Boxtel tot Veghel.

Uit protest tegen de plannen van ProRail om de aansluiting bij Boxtel te verbreken werden op Tweede Paasdag 2005 ritten georganiseerd met een stoomtrein en een light rail-voertuig.[bron?]

Rollend materieel

Locomotieven

In 1873 beschikte de Maatschappij over zeven stoomlocomotieven. Vijf locomotieven met sleeptender werden in 1873 geleverd door Beyer-Peacock in Manchester (nummers 1 t/m 5). Deze locomotieven met de asindeling 1'B hadden de namen "Gijsbert van Beverwijk", "Sophia", "Mina", "Lucinda" en "Henriëtta".

Daarvoor waren al twee tenderlocomotieven in dienst gesteld. Deze werden gebouwd door Fox, Walker & Co. in Bristol (waaronder nummer 11) en in 1871-1872 in dienst gesteld.

Voor het goederenvervoer werden in 1878 vier C-gekoppelde machines geleverd door Hohenzollern, Düsseldorf. Deze kregen de nummer 12 t/m 15. Er volgden er nog twee in 1902 (nr. 16) en 1907 (nr. 17).

Voor het trekken van de sneltreinen werden bij Hohenzollern in 1881 twee zwaardere 1'B-machines aangeschaft gevolgd door een derde exemplaar in 1887 (nummer 8 t/m 10).

Tussen 1892 en 1894 werden opnieuw drie machines aangeschaft, ook nu weer 1'B-machines, geleverd door Beyer-Peacock in Manchester. Deze hadden de nummers 6, 7 en 11.

Thumb
Locomotief Nr. 32 in Gennep 1908

De steeds zwaarder wordende posttreinen deden de NBDS in 1907 besluiten tot de aanschaf van echte sneltreinlocomotiven van het type 2'C. Dit waren de eerste met deze asopstelling in Nederland. Zes stuks kwamen in 1908, nummers 30-35 (later NS-serie 3500). Daar men in Nederland nog geen ervaring had opgedaan met 2'C-locomotieven, liet de NBDS de locomotieven in England bouwen door Beyer-Peacock, Manchester.

Deze Blauwe Brabanders reden hun sneltreinen in een aantal gevallen helemaal door naar Haltern, Münster, Essen, Dortmund of naar Oberhausen. Nog in de Eerste Wereldoorlog werden een nieuwe 2'C (nr. 36) en twee nieuwe 1D-gekoppelde (nrs. 118 en 119) goederentreinlocomotieven geleverd door Hohenzollern, Düsseldorf.

Tevens beschikte de NBDS over drie rangeerlocomotieven met de asindeling B t. Nummer 26 werd in 1894 in dienst gesteld en was gebouwd door Henschel & Co. in Kassel. Deze fabrikant leverde ook nummer 26 in 1898. In 1907 volgde nog een rangeerlok met nummer 24 gebouwd door Werkspoor in Amsterdam.

Voor het onderhoud van het materieel beschikte de NBDS over een eigen werkplaats in Gennep.

Meer informatie Nr. NBDS, Bouwjaar ...
Nr. NBDSBouwjaarFabrikantFabrieksnr.AsindelingNr. SSNr. NSOpmerking
1-51873Beyer Peacock1169-11731'B ?775 (lok 1)In 1908 zijn 2 en 4 verkocht aan een aannemer.
61893Beyer Peacock35391'B4761476In 1936 buiten dienst gesteld.
71892Beyer Peacock35231'B4771477In 1933 buiten dienst gesteld.
8,91881Hohenzollern161, 1621'B281, 2821201, 1202In 1932 buiten dienst gesteld.
101887Hohenzollern4281'B2831203In 1932 buiten dienst gesteld.
 ?1871Fox Walker ?C t--Verkocht in 1887.
111872Fox Walker ?C t--In 1882 verkocht aan aannemer Bekker
11"1894Beyer Peacock36141'B4781478In 1936 buiten dienst gesteld.
12-151878Hohenzollern82-85C t215-2183001-3004In 1925 naar het Spoorweg Bouw Bedrijf
161903Hohenzollern1614C t2193005In 1925 naar het Spoorweg Bouw Bedrijf
171907Hohenzollern2254C t2203006In 1925 naar het Spoorweg Bouw Bedrijf
241907Werkspoor209Bt5618232Buiten dienst gesteld in 1947.
251894Henschel4136Bt5266910Buiten dienst gesteld in 1931.
261898Henschel4828Bt5276911Buiten dienst gesteld in 1934.
30-351908Beyer Peacock5134-51392'C981-9863501-3506Blauwe Brabander
361915Hohenzollern32882'C9873507Blauwe Brabander
(37)1920Hohenzollern33282'C9883508Blauwe Brabander
118, 1191917, 1918Hohenzollern3324, 33251'D1301, 13024501, 4502120 en 121 kwamen in dienst bij SS als 1303 en 1304.
Sluiten
Thumb
Monument met stoomlocomotief 94 1640 van de Deutsche Bundesbahn in Gennep

Sinds 19 februari 1977 staat aan de Brabantweg in Gennep ter nagedachtenis aan de NBDS een stoomlocomotief opgesteld. Dit monument is een voormalige tenderlocomotief van de Deutsche Bundesbahn met het nummer 94 1640. Deze heeft overigens nooit voor de NBDS gereden. Van de NBDS zelf is geen enkele locomotief bewaard gebleven.

Personenrijtuigen

Meer informatie Nr. NBDS, Type ...
Nr. NBDSTypeSoortBouwjaarFabrikantAsindelingNr. NSOpmerking
1As1e klas1893 ? ?A 2501In 1904 naar NBDS (voorheen koninklijk rijtuig nr. 45)
4A2'C1e klas ? ? ?AB 2501In 1904 naar NBDS (voorheen koninklijk rijtuig nr. 41)
5AB41e/2e klas1865 ? ?C 2061In 1904 naar NBDS (voorheen koninklijk rijtuig nr. 42)
 ?A1e klas1877 ? ?--
7-12AB41e/2e klas1873 (7,8), 1878 (9-12)Beijnes (1873)2AB 2005-
 ?ABC41e/2e/3e klas ? ? ?--
15-20AB5c1e/2e klas1905 ?3AB 4515-4520-
29AB41e/2e klas1878 ? ?BC 2011-
30-35B42e klas1873-1874Beijnes2BC 2012-2017-
36AB41e/2e klas1878 ? ?BC 2018-
41-64C53e klas1873-1874 ?2C 2101-2108, 2112-2217, 2119-
65-72C53e klas1876-1877 ?2C 2109-2111, 2118, 2120-2123-
73-76LPost1873 ? ?P 2501-2504-
77-84 ?Bagage1892 ?3-In 1899 overgenomen van de SS
85-88 ?Bagage1873 ?2D 2277-
89-94EBagage1894 ?2D 2272-2276, PD 2001Bagagerijtuig
95 ?Bagage1894 ? ?D 2233In 1904 naar NBDS (voorheen koninklijk rijtuig nr. 43)
106, 107 ?Bagage1873 ? ?--
151-155 ?Bagage1873 ?2--
950-961 ?Bagage1902 ?3D 3219-960Voor D-treinen.
970-973 ?Bagage1904 ?2' 2'D 7574, 7575, 7506, 7507Voor Berlijnse mailtreinen.
974-977 ?Bagage1905 ?2' 2'D 7508, 7576, 7509, 7577Voor Berlijnse mail(nacht)treinen.
978-981 ?Bagage1908 ?2' 2'D 7578-7581-
982-984 ?Bagage1913 ?2' 2'D 7582-7584-
Sluiten

Goederenwagens

Meer informatie Nr. NBDS, Type ...
Nr. NBDSTypeSoortBouwjaarFabrikantAsindelingNr. NS 1930Opmerking
 ? ?Stoomkraan1905 ? ?Hijswerktuig 451
6 ?Handkraan wagen1915 ? ? ?
101-110FGesloten wagen1873Carl Weyer2CHA 2536-2574
111-150FGesloten wagen1872Werkspoor, Carl Weyer2CHA 397-404, 2543, 2547-2560, 2563, 2565-2570, 2572-2574
151-155FGesloten wagen1873Werkspoor2CGA 316-319
175FGesloten wagen1873Carl Weyer2CHA 396
176-179FGesloten wagen1890Dyle & Backalan2CHB 2826-2828, FOT 71051
180-195FGesloten wagen1890Dyle & Backalan2FOT 70901-70910
196-203FGesloten wagen1891Germain2CHB 2829-2835, FOT 71052
204-235FGesloten wagen1891Germain2CHB 407-438
236-240 ?Koelwagen1895Germain ?CHY 26051-26054, 26953Voor margarinevervoer
241-255 ?Koelwagen1895Germain ?CHY 26001-26014, 26905Voor margarinevervoer
256-260FGesloten wagen1897vd Zypen & Carlier2CHD 12001-12005Naar Pruisische model gebouwd
261-275FGesloten wagen1897vd Zypen & Carlier2CHD 10001-10014, FOT 71001Naar Pruisische model gebouwd
276-280FGesloten wagen1898Nivelles2CHD 12016-12020Naar Pruisische model gebouwd
281-295FGesloten wagen1898Nivelles2CHD 10016-10028, FOT 71002Naar Pruisische model gebouwd
296-305FGesloten wagen1901Gastell2CHD 12006-12014, FOT 71053Naar Pruisische model gebouwd
306-317FGesloten wagen1901Gastell2CHD 12021-12031, 15175, FOT 71054Naar Pruisische model gebouwd
318-365FGesloten wagen1901Gastell2CHD 10031-10077, FC 70579, 70580Naar Pruisische model gebouwd
441-465GOpen wagen1873Werkspoor2GTG 35816-35846
466-485GOpen wagen1873Werkspoor2GTG 37456-37460
486-496GOpen wagen1873Werkspoor2-
516-525GOpen wagen1873Werkspoor2GTG 37401-37409
530-554GOpen wagen1901Gastell2GTM 53471-53495
555-579GOpen wagen1902Gastell2GTM 58031-58035
1581-1590GOpen wagen1916Nürnberg2GTM 53501-53510
1591-1600GOpen wagen1916Wismar2GTM 53511-53520
1601-1630GOpen wagen1916Union Dortmund2GTM 53521-53540
1603, 1605GOpen wagen1916Nürnberg2GTM 58051, 58052
1610GOpen wagen1916Union Dortmund2GTM 58056, 58059
 ?GOpen wagen1917Wismar2GTM 58053-58055, 58060
580-585 ?Ballastwagen1873NBDS ?dienstwagen 171109-172112
600, 601 ?Rongenwagen1883NBDS2'2'HTRVoor railvervoer
700-704 ?Sneltreinwagen1901Gastell3CHCW
750-752 ?Koelwagen1902Gastell ?CHYVoor margarinevervoer
753-755 ?Koelwagen1902Gastell ?CHVVoor margarinevervoer
756, 757 ?Koelwagen1902Gastell ?CHVVoor margarinevervoer
758, 759 ?Koelwagen1902Gastell ?CHYVoor margarinevervoer
801-830 ?Rongenwagen1901Gastell ?LW
831-845 ?Rongenwagen1908Gastell ?LW
850 ?Ballastwagen1873Werkspoor ?-
871-876 ?Ballastwagen1873NBDS ?-
871-880 ?Schamelwagen1873Werkspoor2HM 90561-905745 eenheden van twee wagens
881-890 ?Schamelwagen1873Werkspoor2HM 90561-905745 eenheden van twee wagens
913-932 ?Open veewagen1873Werkspoor2CHA 2458-2472, CHBL 3548-3550, FU 70146, 71201
1020-1023KVeewagen1908Nivelles ?FVVBS 77901-77904Voor varkensvervoer
2025, 2026 ?Vleeswagen1911 ? ? ?
3025 ?Vleeswagen1911 ? ? ?
2059 ?Gaswagen1913Gastell3155075
502202p ?Ketelwagen1910Uerdingen ?Bij DR opgenomenEigendom van de "Niederrheinische Oelwerke Actien-Gesellschaft Goch"
Sluiten

Zie ook

Literatuur

  • W.S. van Dinter: Gedenkschrift Noord-Brabantsch-Duitsche Spoorwegmaatschappij en Spoormonument Lok 94 te Gennep, Gennep: Noord Limburgse Boekhandel 1982.
  • J.W.M. Peijnenburg, V.M. Freriks: De spoorlijn Boxtel - Wezel in „Kruispunt Beugen“, Nijmegen - Venlo 1983.
  • Michael Lehmann: Der Blaue Brabant – Die Geschichte der Boxteler Bahn. ISBN 3-9802229-4-2
  • Hans Schlieper, Vincent Freriks. Die Boxteler Bahn, Die Nord-Brabant-Deutsche Eisenbahn-Gesellschaft und die internationale Vlissinger Postroute. DGEG Werl 2014 ISBN 978-3-937189-79-6

Wikiwand in your browser!

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.

Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.