Loading AI tools
tokkelinstrument Van Wikipedia, de vrije encyclopedie
De harp is een snaarinstrument, waarbij de snaren meestal met de vingers in trilling worden gebracht. De harp is als een cijfer 7 opgebouwd uit een langwerpige klankkast en een rechte of gewelfde hals, waartussen een groot aantal snaren gespannen is, van elkaar verschillend in lengte en dikte. Elke snaar brengt slechts één toon voort: hoe langer (en dikker) de snaar, hoe lager de toon. De einden van hals en klankkast, de kop en de voet, worden langs de laagste snaar geschraagd door de zuil, die kaarsrecht of sierlijk gebogen kan zijn. Door de hals heen steken de stemschroeven of stempennen, waaraan links de snaren bevestigd zijn, en rechts de kantig gesmede einden uitsteken om ze te kunnen stemmen.
| Harp | ||||
|---|---|---|---|---|
 | ||||
Middeleeuwse harp (links) en een moderne pedaalharp | ||||
| Classificatie | ||||
| Bereik | ||||
 | ||||
| bereik van een moderne pedaalharp | ||||
| Gerelateerde instrumenten | ||||
| lier, citer, luit, klavecimbel | ||||
| Fabrikanten | ||||
| Camac, Aoyama, Salvi | ||||
| ||||
Harpen bestaan al een paar duizend jaar. In de prehistorie gebruikten de mensen hun jachtbogen al als muziekinstrumenten, maar die hadden maar één snaar. Door verschillende bogen achter elkaar te zetten konden ze meerdere tonen maken. Later maakten ze boogharpen; bogen met meerdere snaren. De eerste 'echte' harpen zijn al van rond 3500 v.Chr. uit Egypte bekend.
De Europese harp uit de Middeleeuwen was in wezen diatonisch, net als bijvoorbeeld een doedelzak, dat wil zeggen dat ze in één bepaalde toonladder gestemd werd. Met de komst van de Ars nova werd het gebruikelijker te muteren naar een fictief hexachord en dat betekende dat er soms verhogingen of verlagingen nodig waren. In de verdere ontwikkeling van de westerse muziek nam deze behoefte alleen maar toe. Oorspronkelijk moest de harpist dan onder het spelen met de vingers op een snaar drukken en dat was erg lastig. Al snel werden er een soort haakjes uitgevonden om dit probleem te verhelpen en uiteindelijk bouwde men zelfs dubbelharpen met twee stel snaren die onder een hoek met elkaar op de klankkast stonden. Het bespelen van zo'n instrument is echter niet eenvoudig. Daarmee dreigde de harp (net als de doedelzak) uit de muzikale boot te vallen.
Pas tijdens de 19e eeuw werd er een definitieve oplossing gevonden door Sébastien Erard; hij vond de dubbelpedaalharp uit, waarvoor hij in 1810 patent aanvroeg.
De pedaalharp heeft naast 46 of 47 snaren ook zeven pedalen, die elk drie standen hebben: los, halverwege ingetrapt of helemaal ingetrapt. De harp wordt gestemd in Ces, wat eigenlijk een ongebruikelijke toonsoort is, dus met de tonen Ces, Des, Es, Fes, Ges, As, Bes. Door een pedaal, bijvoorbeeld het F-pedaal, halverwege in te trappen worden alle Fes-snaren een halve toon verkort, zodat de harp in Ges klinkt: Ges, As, Bes, Ces, Des, Es, F. Zijn alle pedalen ingetrapt, dan klinkt de harp in C: C, D, E, F, G, A, B. Door nu de pedalen nog een stap verder in te trappen worden de snaren weer een halve toon verkort. De concertharp is een grote maat pedaalharp met 7 octaven. Deze hebben meer klank dan de kleinere harpen. De volgorde van de pedalen is van links naar rechts D, C, B || E, F, G, A.
Deze werking kan soms beter begrepen worden door als begintoestand alle pedalen halverwege in te trappen. De harp klinkt dan in C: C, D, E, F, G, A, B. Staan er twee mollen bij de sleutel, dan worden de pedalen B en E gelost. De harp klinkt nu in Bes: Bes, C, D, Es, F, G, A. Staan er drie kruisen bij de sleutel, dan worden de pedalen F, C en G zo ver mogelijk ingetrapt. De harp klinkt nu in A: A, B, Cis, D, E, Fis, Gis, A.
Zodoende kan de harp worden bespeeld in iedere toonsoort, van zeven kruisen tot zeven mollen. De pedalen kunnen indien nodig ook tijdens het spelen worden bediend om de snaren te verstemmen.
Dankzij de pedalen was de harp een instrument geworden dat in het groeiende orkest van de 19e eeuw zijn partij mee kon blijven spelen.
Naast de dubbelpedaalharp bestaat er ook de enkelpedaalharp. Dit is een harp die net als de dubbelpedaalharp zeven pedalen heeft, maar elk met twee standen in plaats van drie. Deze harp is normaal in Es gestemd: Es, F, G, As, Bes, C, D, Es. De enkelpedaalharp wordt minder vaak bespeeld, maar is wel goedkoper dan de dubbelpedaalharp. In sommige landen wordt ze volksharp (Folk harp, Volksharfe) genoemd. De Tiroolse volksharp heeft een opvallend gebogen klankkast; de pedalen zijn van hout.
Omdat een harp een vrij groot aantal snaren heeft, is men de snaren kleuren gaan geven om makkelijker te zien waar welke toon zit. Er zijn drie kleuren:
Naast een pedaalharp (concertharp) bespeelt men nog de haakjesharp, ook wel Keltische harp genoemd. Deze harp heeft rond de 34 snaren (iets minder dan vijf octaven) en is iets kleiner dan de pedaalharp. Deze harp is meestal gestemd in Es: Es, F, G, As, Bes, C, D. In plaats van pedalen heeft deze harp haakjes boven de snaren, waarmee je een snaar een stukje korter kan maken. Hierdoor wordt de toon met een halve afstand verhoogd (bijvoorbeeld van As naar A). De haakjes worden bediend met hefboompjes of klepjes, daarom wordt deze harp ook wel klepjesharp genoemd, maar het heeft in principe gewoon dezelfde betekenis. Doordat elke snaar maar één haakje heeft (terwijl een pedaal een snaar twee keer kan verkorten), kan er gespeeld worden in toonsoorten van Es (drie mollen) tot E (vier kruisen). Elke snaar heeft een eigen haakje, zodat er bij wisselingen van één voorteken - kruis of mol - toch meer haakjes omgezet moeten worden. Onder het spelen is dit erg lastig en haakjesharpen worden dan ook vooral bespeeld in de volksmuziek (bijvoorbeeld Ierse muziek), die steeds op diatonische principes gebaseerd is. De haakjesharp is ook populair als studie-instrument. Bij een pedaalharp worden met een enkele pedaalbeweging alle gelijknamige snaren verkort of verlengd en dat maakt het mogelijk sterk modulerende muziek te spelen. De haakjesharp wordt ook wel gezien als de harp voor beginners, omdat het in het begin al lastig genoeg is om de snaren uit elkaar te houden.
Sinds de jaren negentig pioniert harpbouwer Camac op het gebied van de elektrisch versterkte harp. Bij een elektrische of elektro-akoestische harp worden alle snaren afzonderlijk door middel van een piëzo-element versterkt. Dit is noodzakelijk bij optredens op grote podia en wordt bijvoorbeeld gebruikt bij genres als jazzharp, bluesharp en harprock. Een elektro-akoestische harp kan ook akoestisch worden gespeeld, in tegenstelling tot een volledig elektrische harp. Bekende harpbouwers die tegenwoordig elektrische of elektro-akoestische harpen fabriceren zijn naast Camac ook Lyon & Healy en Salvi.
Er zijn verschillende soorten speeltechnieken:
Zie ook het artikel Wapen van Ierland.
De Keltische harp, goud met zilveren snaren op een azuurblauwe achtergrond, wordt gebruikt als het politieke symbool voor Ierland. Het werd gebruikt om Ierland te symboliseren in de koninklijke standaard van koning Jacobus I van Schotland, Engeland en Ierland in 1603 en wordt sindsdien gebruikt op alle Engelse, Britse en gerelateerde koninklijke standaarden, alhoewel de stijl van de harp nog weleens veranderde.
Het onafhankelijke Ierland bleef de harp als staatssymbool gebruiken (Great Seal of the Irish Free State en Great Seal of Ireland). Het symbool wordt gebruikt in het wapen van het land en op de Presidentiële Standaard. Het bekende Ierse bier Guinness gebruikt de Keltische harp in het logo van het bedrijf, maar in spiegelbeeld, en er wordt een bier gebrouwen dat Harp Lager heet. De harp staat afgebeeld op de Ierse euromunten. De Ierse luchtvaartmaatschappij Ryanair gebruikt eveneens een harp in haar logo.
20e & 21e eeuw
In de Italiaanse plaats Piasco bevindt zich het enige museum ter wereld dat aan harpen is gewijd.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
