Opera seria
operagenre Van Wikipedia, de vrije encyclopedie
operagenre Van Wikipedia, de vrije encyclopedie
Een dramma per musica (ook dramma in musica; lett: drama op/door muziek) is de meest gebruikte benaming voor elke opera sinds de opkomst van het operagenre in de 17e eeuw onder Claudio Monteverdi[1] tot de jaren 70-80 van de 18e eeuw onder Wolfgang Amadeus Mozart. Tegenwoordig wordt het meestal een opera seria (Italiaans: serieuze opera) genoemd, een naam die echter bijna nooit in de tijd zelf werd gebruikt, maar nu algemeen gebruikt wordt voor het soort heroïsche opera dat vorm kreeg in Napels, Rome, Venetië en Wenen en dat zich eind 17e eeuw ontwikkelde uit diverse stijlelementen. Het onderwerp van de opera is vaak afkomstig uit de Grieks-Romeinse mythologie of geschiedenis.
 |
 |
Opera seria (serieuze opera) – als tegenovergestelde van de komische opera, de opera buffa of dramma giocoso – was in de eerste plaats een vermaak van het hof. Het moest met zijn inhoud samenvallen met de filosofie van het hof en morele waarden tonen in allegorische kaders. Veel van de verhalen die voor opera werden gebruikt hadden een tragische afloop en dat paste in de 18e eeuw niet meer in het goed geordende ethische systeem dat gepropageerd diende te worden: de wereld was eerlijk en goed en goed gedrag werd beloond. De lieto fino, de happy ending - niet het resultaat van goddelijke tussenkomst (zoals in de 17e eeuw vaak gebruikelijk), maar omdat in een rationele verlichte tijd deugd moest zegevieren – werd vereist. De hoofdpersonen werden geconfronteerd met morele dilemma's, veelal een conflict tussen persoonlijke emoties en publieke plichten, waarin zij uiteindelijk de juiste keuzes maakten.
Men beschouwt L'Orfeo van Claudio Monteverdi als de eerste echte opera, in die tijd heette het echter een favola in musica. De voorstelling werd voor het eerst opgevoerd in 1607 tijdens de carnavalsdagen, aan het hof van Francesco Gonzaga in Mantua. Na een muzikale opening treedt de verteller naar voren en zingt:
Monteverdi meende dat muziek in staat is emoties te sturen. Hiermee sprak hij die visie uit, middels zijn muziek.
Opera's werden uitgevoerd bij de adel thuis, dat wil zeggen in hun paleizen (de opera's van Haydn werden buiten Esterhaza, het slot van de Esterházy's, zelfs nooit uitgevoerd). Maar er waren al snel, en dat is in de 17e eeuw, operatheaters. De operahuizen waren sociale ontmoetingsplaatsen. De boxen, afgeschermde ruimtes met zicht op het toneel, maar met voldoende bescherming tegen 'inkijk', werden door de rijke families in het gebied gekocht of gehuurd. De meest vooraanstaande families hadden boxen op de eerste verdieping, de piano nobile, met centraal tegenover het toneel de grote loge van de vorst of prins; hoe hoger men zat hoe minder aanzienlijk de sociale positie was van de familie.
Men bezocht de meeste voorstellingen, inclusief de herhalingen. Dat betekende niet dat men verwacht werd een uitvoering met geconcentreerde aandacht te volgen, vooral niet als er minder belangrijke zangers op het toneel zongen; men liep vrij in en uit, zowel uit de box als het theater en converseerde, at, gokte of speelde kaart.
Bij het theater werden gedrukte exemplaren van het libretto verkocht (tweetalig als de opera niet in de landstaal was), zodat men het verhaal kon volgen; de theaterbelichting, met individuele kaarsen bij de plaatsen, liet dat ook toe.[2]
Het was de taak van de librettist om voor de juiste balans te zorgen tussen de belangrijkste rollen, zodat de zangers elk het aantal aria's toebedeeld kregen dat bij hun belang paste:
De primo uomo werd traditioneel als de belangrijkste zanger beschouwd en was dientengevolge de best betaalde; de prima donna kreeg ongeveer het halve gage van de primo uomo. De aria's, vooral die van de belangrijkste zangers, moesten een grote variëteit aan gevoelens herbergen, zodat de zangers hun stemkwaliteit konden tonen in verschillende expressieve situaties. Componisten gebruikten verschillende middelen om dit gemakkelijker te verwezenlijken. Zo was er de simile aria (de aria met een vergelijking), waarin het personage parallellen trok tussen zijn/haar situatie en bijvoorbeeld die van een al dan niet gekooide vogel, een schip dat in de storm op de golven wordt heen en weer geslingerd of een bergstroom waarin men wordt meegevoerd.
Pietro Metastasio (1698-1782) was de librettist bij uitstek van de operas seria. Hij schreef talrijke succesvolle libretto's, onder meer voor Antonio Caldara, Leonardo Vinci en Johann Adolf Hasse. Een aantal daarvan werd ook door andere componisten hernomen. Mozart en Handel hebben opera's geschreven op libretti van Metastasio.
In de loop van de tweede helft van de 18e eeuw vonden er verschuivingen plaats in deze schema's. Niccolò Jommelli en Tommaso Traetta voerden andere soorten aria's, ensembles, koren en instrumentale programmatische muziek in. Ook Christoph Willibald Glucks opera's tonen de hervormingen die in de opera werden doorgevoerd.
De componist maakte op basis van het libretto een toonaardstructuur voor de aria's. Antonio Salieri heeft de compositieprocedure van een 18e-eeuwse componist in zijn memoires beschreven. De belangrijkste aria van de heldin werd in Es geschreven, de liefdesduetten in A en de onderlinge aria's moesten in verhouding tot elkaar staan die overeenkwam met hun dramatische betekenis. De recitatieven zorgden voor de aansluiting op de toonaard van de volgende aria. Vervolgens werden de koren en ensembles geschreven en de ouverture. De ouverture en de finales van de actes werden meestal zo geschreven dat trompetten konden worden gebruikt (C, D of Es). Volgende stap was het aanwezig zijn in de stad van uitvoering en het doornemen van de muziek met de zangers, de minst betaalden het eerst. Luisterend naar de stem van de zanger of zangeres kon de componist aanpassingen maken aan de situatie. De zangers probeerden hun aria's uit, en konden, afhankelijk van hun status, eisen dat aria's werden aangepast, opnieuw werden geschreven of zelfs vervangen door aria's van andere componisten die het libretto al eerder hadden getoonzet. De opera was geschreven voor die unieke uitvoering of reeks van uitvoeringen. Herhalingen later betekenden dan ook veelal opnieuw aanpassen.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
