Loading AI tools
archeologie Van Wikipedia, de vrije encyclopedie
Croisettes zijn koperen kruisvormige staven.[1] De graven in de regio van de Upemba-depressie in de Democratische Republiek Congo van de 9e tot 17e eeuw zijn de best gedocumenteerde voorbeelden van de verstaande hiërarchische cultuur in het zuiden van Centraal-Afrika rond deze voorwerpen. Deze sites, waar personen met een hoge status werden begraven, waren vergezeld met grote aantallen koperen artefacten waaronder croisettes. Deze werden eerder gevonden in de graven van de 13e en 18e eeuw. Croisettes werden gebruikt als statussymbool of als een algemene munteenheid.
Croisettes werden samen met andere koperen en ijzeren voorwerpen bemonsterd voor metallografie en chemische analyses. Resultaten voor croisettes zijn nooit gepubliceerd, maar drie van deze monsters zijn verder geanalyseerd op loodisotopen door Willet en Sayre (2006). Via een HH-XRF (hand-held x-ray fluorescence – Bruker, type Tracer SD III, werkend bij 40 kV en 5 μA) bleek dat de overgrote meerderheid uit vrij zuiver koper bestond, met een paar arseenkoper en koperartefacten met een laag loodgehalte (minder dan 0,5% Pb). Bij de artefacten van puur koper kon enige variabiliteit teruggevonden worden waaronder sporenelementen zilver, arseen, kobalt, lood en zink.[1]
De Maret (1995) stelt dat de ongedateerde koperstaven type Ia en HI op basis van de vorm de ‘voorouders’ kunnen zijn van type HIH-croisettes. Deze I-vormige koperstaven, met of zonder ‘oren’, werden geproduceerd in het zuidoosten van de Copperbelt en verhandeld in het Kazembe-koninkrijk. Bovendien stelde hij vast hoe deze staven gestandaardiseerd werden doorheen de tijd door de grootte en het gewicht van type HIH, HX en HH croisettes uit de Upemba-depressie te bestuderen.[3]
Het Luba-koninkrijk maakte deel uit van een wijdvertakt handelsnetwerk, waarin croisettes een centrale rol speelden. Oorspronkelijk waren ze bedoeld om koper op een handige manier te transporteren, maar na verloop van tijd werden ze ook als munteenheid gebruikt en werd hun vorm gestandaardiseerd. Grote croisettes kunnen tot 20 à 30 kilogram wegen en worden hierdoor vaak door twee personen gedragen tijdens verplaatsing.[1][3]
Tussen de 9e en 18e eeuw werden er vier types van croisettes gemaakt.
Het ouder HIH-type (zoals te zien op de afbeelding) is teruggevonden wijdverspreid over zuidelijk Centraal Afrika en is het enige type waarvan men weet dat het gemaakt werd in de Copperbelt tussen de 9e en 14e eeuw. Dit type werd teruggevonden ten noorden van de Upemba-depressie, in Groot-Zimbabwe en in het zuiden. Tot nu toe zijn er alleen maar sporen van zijn productie in het oostelijk en centraal gedeelte van de Copperbelt, maar men kan nog niet uitsluiten dat de croisettes gemaakt in het meest zuidelijke deel, niet gemaakt werden in afzettingen dichterbij Noord-Zimbabwe. Op het einde van de 14e eeuw veranderde de begrafenisrituelen van Katanga. Het was de eerste keer dat graven ook koperen croisettes bevatten. Archeologen leggen de link met een groeiende cultuur in de regio die ze ‘Kabambiaans’ noemden, genoemd naar het Lake Kabamba waar de belangrijkste sites zich situeren. Interessant is dat HIH-croisettes in graven van de Upemba-sites zijn gevonden samen met latere HX-en grote HH-types in Kabambiaans A-graven (begin 14e-late 15e eeuw na Christus), mogelijk in een periode dat ze niet langer werden geproduceerd in de Copperbelt. Bovendien zijn sommige HX-en grote HH-type croisettes, waarvan wordt aangenomen dat ze recentere types zijn, gevonden in graven die als ouder worden beschouwd dan die waar HIH-croisettes werden gevonden. HIH-type croisettes werden dus mogelijk nog gebruikt als statussymbolen in Upemba-graven tot in de 15e eeuw na Christus, nadat hun productie in de Copperbelt was stopgezet (Bisson, 1976).
HX (ca. 13e-midden 15e eeuw na Christus) en HH-type (ca. 13e – eind 17e eeuw na Christus) croisettes werden hoogstwaarschijnlijk gebruikt als valuta. Deze werden alleen gevonden ten noorden van de Copperbelt, voornamelijk in de Upemba-depressie. De meeste van deze croisettes werden gevonden in Kabambiaanse context in verschillende maten. Aangezien er relatief weinig van deze staven archeologisch werden teruggevonden en gezien hun soms dubbelzinnige vorm en chronologische kaders, wordt er aangenomen dat HX-types intermediaire types zijn tussen grote HIH-type en kleine HH-type croisettes. Tot nu toe zijn er geen resten van HX-type croisettes gevonden in de Copperbelt. Croisettes van type HH werden geproduceerd in het centrale en waarschijnlijk oostelijke deel van de Copperbelt. De relatief gestandardiseerde HH-types weren hoogstwaarschijnlijk gebruikt als valuta voor algemeen gebruik. In de Upemba-graven werden ze meestal aangetroffen in de buurt van heupen of handen van de overledene en regelmatig samengebonden in bundels. Ook in Katanga werden er honderden croisettes van type HH teruggevonden.
In dezelfde tijd werden er tussen de 14e en 17e eeuw croisettes van het HXR-type geproduceerd, zowel in de oostelijke Copperbeltzone nabij het moderne Lubumbashi, als rond de afzettingen in het noorden van Zimbabwe. HXR-type croisettes werden waarschijnlijk gebruikt als statussymbool en als speciale valuta (Swan, 2007).
De context van de ontdekking van de croisettes biedt ons een inkijk over het gebruik ervan. In de Upemba-opgravingen bevinden we ons in een begrafeniscontext. Afhankelijk van de positie en het aantal kruisvormige croissettes (types HIH, HX, HH) verandert het gebruik ervan. Type HIH croisettes worden gezien als een statussymbool, deze bevinden zich naast de kist en meestal wordt er maar 1 gevonden. Type HX en HH zouden een meer geldelijk gebruik van croisettes aantonen, deze worden vaak in groep naast de heup of hand geplaatst in het graf. Verder wordt dit gebruik bevestigd door de gevonden croisettes in de vorm van een ‘schat’ of meerdere aan elkaar vastgemaakte bundels van croisettes. Bovendien werden er croisettesbundels teruggevonden in de vorm van een vaas waarin deze begraven werden. De vaas was vergaan doorheen de tijd, maar de bundels hadden de vorm behouden. Verder kunnen croisettes ons ook informatie onthullen over het nummeringssysteem van de populatie (decimaal stelsel, duo-decimaal stelsel, enz.)[1][3][4]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.